معصومه ابتکار، رئيس سازمان حفاظت محيط زيست ايران از تخريب سالانه دو هزار و ۸۶۷ هکتار از جنگل‌های شمال ايران خبر داد. او در پيامی به مناسبت هشتم مرداد که از سال جاری به عنوان «روز جنگل، رمز حيات» انتخاب شده است به اين معضل اشاره کرد.
در اين پيام آمده است: «بررسی عکس‌های هوايی دوره ۵۰ ساله ۱۳۳۴ تا ۱۳۸۶ توسط سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداری کشور نشان می‌دهد که به طور متوسط سالانه دو هزار و ۸۶۷ هکتار از جنگل‌های شمال ايران تخريب شده است.»
به عبارت دیگر تنها ظرف ۵۰ سال، نزدیک به ۱۴۳ هزار هکتار از زمين‌های شمال ایران تخریب شده است.
او در ادمه نوشت: «اگر اين رويه ادامه پيدا کند تا ۵۰ سال آينده در بسياری از نقاط شمال ايران آثاری از جنگل‌های بازمانده از دوران سوم زمين‌شناسی نخواهيم داشت.»
ابتکار در اين پيام ضمن اشاره به ضرورت شکل‌گيری حرکت اجتماعی برای حفاظت از جنگل‌های ایران نوشت: «برای مقابله با تخريب و آتش‌سوزی جنگل‌ها نيازمند حرکت و پويشی اجتماعی هستيم.»
قرار است از امسال روز هشتم مرداد با شعار «نگذاريم بميرد جنگل، که جهان خواهد مرد» به روزی نمادين تبديل شود.
عوامل انسانی در آتش‌سوزی جنگل‌ها
رئيس سازمان محيط زيست در ادامه به نقش عوامل انسانی در تخريب جنگل اشاره کرد و متذکر شد: آمارها نشان می‌دهد که آتش‌سوزی در جنگل‌ها حدود ۹۵ درصد ريشه در خطای انسانی دارد. نه فقط روشن کردن آتش برای گرم‌شدن يا پخت و پز بلکه پرتاب ته سيگاری از درون اتومبيل يا جا گذاشتن شيشه نوشابه‌ای که در اثر تابش خورشيد جنگلی را به آتش کشيده است.
عامل انسانی در آتش‌سوزی جنگل‌ها به دو عامل «عمدی» و «غیر عمدی» تقسیم می‌شود. در عوامل غیر عمدی، سهل انگاری محیط‌بانان در کنترل مهار آتش‌سوزی به دلیل پدیده‌های طبیعی باعث گسترش زبانه‌های آتش می‌شود. ایران برای حفاظت از عرصه‌ها و منابع طبیعی خود به حداقل ۱۰ هزار نفر برای پیوستن به «یگان حفاظت از محیط زیست» نیاز دارد. این در حالی‌ست که به گفته فرمانده یگان حفاظت از محیط زیست ایران، کار حفاظت از ۱۷ میلیون هکتار عرصه طبیعی در این کشور برعهده ۳ هزار محیط بان است.
اما عوامل عمدی آتش‌سوزی بیشتر به دلایل و انگیزه‌های فردی یا گروهی صورت می‌گیرد.
گاه فاجعه عمیق‌تر است. مانند اختلافات خانوادگی. روز ۲۵ تیرماه سال جاری، فرماندار و مدیر منابع طبیعی سیروان استان ایلام خبر داد که فردی در منطقه «دَروَن کُفره» در بین مزارع خود در حال جمع‌آوری محصولات کشاوزی بوده که فردی دیگر در پی اختلافات خانوادگی با شلیک چند گلوله او را به قتل می‌رساند و خرمن‌اش را هم به آتش می‌کشد که این آتش سوزی به داخل جنگل و عرصه‌های طبیعی سرایت می‌کند. آتش‌سوزی «دَروَن کُفره» از بین رفتن ۲۰۰ هکتار از جنگل‌های بلوط منجر شد.
بیشتر بخوانید: آتش‌سوزی ۲۰۰ هکتار از جنگل سیروان در پی «اختلافات طایفه‌ای»
علاوه بر این، خطاهای انسانی، بهره‌برداری‌های بی‌رویه از منابع طبیعی همراه با افزایش جمعیت و تمرکز بر سودآوری جنگل‌ها در تولید چوب و همچنین بهره‌برداری کشاورزی از آن‌ها، روند ویرانی جنگل‌ها را سرعت بخشیده است. همچنین افزایش شمار گردشگران در مناطق جنگلی بدون نظارت و عاری از امکانات گردشگری نقش به‌سزایی در نابودی و آتش‌سوزی‌های دهه‌های اخیر داشته است.
ناگفته نماند که مراتع و جنگل‌ها با چالش‌ها و مشکلات دیگری نیز مواجه‌اند. از جمله این موارد می‌توان به کنترل قاچاق چوب و نقش افراد وابسته به نهادهای قدرت، با سرمایه و امتیازات خاص اشاره کرد.
سال بد، سال باد
ایران جزو ۵۶ کشوری است که دارای پوشش جنگلی کم در جهان تلقی می‌شود و با توجه به منابع آبی محدود، تبخیر شدید و فرسایش بالای خاک انتظار می‌رود که مدیریت آن از اهمیتی دو چندان برخوردار باشد.
بانک جهانی در برآورد خود در سال ۱۳۸۴به رقم ۱۲۵ هزار هکتار ویرانی جنگل‌های ایران در سال اشاره کرد. برخی از مطالعات و گزارشات، حتی میزان ویرانی را تا حدود ۲۰۰ هزار هکتار در سال تخمین زده‌اند. آماری که هر انسانی را نسبت به آینده این منابع طبیعی ناامید می‌کند.
این در حالی است که مساحت جنگل‌های ایران بین ۱۱ تا ۱۴ میلیون هکتار برآورد شده است. مسئولان سازمان جنگل‌ها می‌گویند در یک دهه گذشته بیش از ۱۴هزار فقره آتش‌سوزی در جنگل‌های ایران رخ داده که در مجموع به ۱۵۰ هزار هکتار از سطح عرصه‌های طبیعی کشور خسارت وارد کرده است.
باید در نظر گرفت که هم اکنون حدود ۳۹ درصد از جمعیت ایران در مناطق جنگلی زندگی می‌کنند. در نتیجه نمی‌توان در مقابل پیامدهای زیستی ناشی از ویرانی جنگل‌ها بر این جمعیت سکوت کرد.
به ویژه آنکه هفته گذشته قاسم سبزعلی، فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها و مراتع، از افزایش ۲۰ درصدی تعداد آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع ایران در فصل بهار امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته خبر داد. خبری که نشان می‌دهد روند تخریب و نابودی جنگل‌ها سرعت بیشتری به خود گرفته است.
اکنون، در گیر و دار سالی که از بهارش پیداست، هشتم مردادماه برای نخستین‌بار به عنوان «روز جنگل، رمز حيات» نام گرفت. اما این نامگذاریای بیش از آنکه نشانه‌ای از عزم و اراده کافی در سطح ملی برای حل مسئله تلقی شود، تصدیق وضعیت فاجعه‌باری است که در آن هنوز راه‌حل‌ها و سازکارهای موجود، با کنترل بحران گره نخورده است. اگرچه برای فعالان محیط زیست، نام‌گذاری و توجه ویژه به جنگل‌ها حتی برای یک روز هم که شده موفقیتی به شمار می‌آید: امید به «روزِ دیگری» که از پس فاجعه روزمره و عادی‌شده «تخریب جنگل‌های ایران» فرا خواهد رسید.
بیشتر بخوانید: چند منطقه جنگلی در ایران طی یک هفته در آتش سوختند