مهمانی حاشیه‌ساز روحانی؛ پیش‌درآمد رقابت‌های انتخابات مجلس

ضیافت افطاری که رییس‌جمهوری ایران با دعوت از چهره‌های اصلی دو جناح اصولگرا و اصلاح‌طلب برگزار کرد با حاشیه‌هایی همراه شد که بیانگر تداوم تنش‌‌های داخلی ناشی از بحران سیاسی سال ۱۳۸۸ است. در این ضیافت برخی از اصلاح‌طلبان که تازه از زندان آزاد شده اند حضور داشتند ولی تنش در جلسه نه به واسطه حضور آنان، بلکه بابت یاد کردن از محذوفان اصلاح‌طلب اتفاق افتاد.

غلامحسین کرباسچی دبیرکل حزب کارگزاران سازندگی که یکی از سخنرانان مراسم بود، از میرحسین موسوی به عنوان «سید مظلوم» یاد کرد و جواد امام از فعالان سیاسی اصلاح‌طلب خواهان فرستادن صلوات برای سلامتی محمد خاتمی شد. سخنان آنها به مذاق اصولگرایان خوش نیامد به حدی که در رسانه‌هایشان از اقدام روحانی در دعوت از اصلاح‌طلبان یا به تعبیر آنها « عوامل فتنه» به شدت انتقاد کردند. در این رسانه‌ها همچنین ادعا شده است که برخی از چهره‌های اصولگرا بعد از سخنان کرباسچی جلسه را ترک کرده‌اند هر چند که اشاره‌ای به اسامی آنها نشده است. ظاهرا غیر از «غلامرضا مصباحی مقدم» نماینده مجلس شورای اسلامی که خود صراحتا اعلام کرده به دلیل سخنان کرباسچی از جلسه بیرون آمده، سایر اصولگرایان در مراسم مانده‌اند و خروج محسوس و معناداری اتفاق نیفتاده است.

جبهه «پیروان خط امام و رهبری» روز پنجشنبه چهارم تیر، گفته‌های کرباسچی را «ساختارشکنانه» خواند و در بیانیه‌ای نوشت: «دوستان ارزشی در این جلسه به احترام رئیس‌جمهور عکس‌العمل نشان ندادند و جلسه را ترک نکردند.»

سود دو طرفه

دعوت همزمان اصولگرایان و اصلاح‌طلبان از سوی رییس جمهور به یک ضیافت افطاری را شاید بتوان یکی از مهم‌ترین تحولات در عرصه سیاست داخلی ایران بعد از انتخاب حسن روحانی دانست. او وعده گشایش سیاسی و عبور از فضای امنیتی را داده بود اما همواره با این پرسش انتقادآمیز از سوی اصلاح‌طلبان روبرو می‌شد که چرا به این وعده خود عمل نکرده و گام‌های لازم را برنداشته است.

ظاهرا روحانی خواسته با برگزاری این ضیافت افطاری که مجموعا نزدیک به ۳۰۰ نفر از چهره‌های سیاسی دو جناح عمده جمهوری اسلامی در آن حضور داشتند، اراده خود را نشان دهد. ضیافت سال گذشته او، در دو نوبت مجزا یک بار با چهره‌های اصولگرا و یکی با چهره‌های اصلاح‌طلب برگزار شد. هنوز نمی‌توان برآوردی داشت که آیا این مهمانی  تاثیر مشخصی هم در گشایش فضا به نفع اصلاح‌طلبان خواهد داشت یا نه، اما دستکم این مزیت را دارد که اصلاح‌طلبان را در حمایت از دولت امیدوارتر و مصمم‌تر نگه می‌دارد.

روحانی برای انتخابات پیش روی مجلس شورای اسلامی که قرار است اسفند ماه برگزار شود به حمایت‌های اصلاح‌طلبان نیاز خواهد داشت. آنها هستند که می‌توانند بدنه رای دهندگان به نامزدهای نزدیک به دولت را تهییج و تشویق کنند. بنابراین میدان دادن به آنان و جا باز کردن برایشان در فضای سیاسی می‌تواند به مثابه یک تاکتیک سیاسی سازنده تلقی شود.

روزنه‌های تازه

اولویت‌های اصلاح‌طلبان در دو سالی که از روی کار آمدن دولت روحانی می‌گذرد چندان تفاوتی نکرده است. آنها می‌خواهند به ساختار قدرت بازگردند و بن بستی که به واسطه انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ ایجاد شده را رفع کنند. هنوز گره‌ کور حصر میرحسین موسوی و مهدی کروبی باز نشده‌، هنوز برخی از اصلاح‌طلبان در حال گذراندن دوران حبس خود هستند یا در راهروهای دادگستری پرونده‌های خود را پیگیری می‌کنند. ممنوع التصویری محمدخاتمی و بایکوت رسانه‌ای او به دستور قوه قضاییه هم نشانه دیگری از تداوم بن‌بست است. در این فضا اصلاح‌طلبان از هر نشانه امیدوارکننده‌ای برای بازگشت سیاسی استقبال می‌کنند کمااین که از ضیافت افطار روحانی هم استقبال کردند.

موانع وجدانی و اخلاقی برای برخی اصلاح‌طلبان البته هنوز به قوت خود باقی است. برای مثال احمدپورنجاتی از چهره‌های اصلاح‌طلب در صفحه فیس‌بوک خود نوشته که به افطاری روحانی دعوت شده بود اما نتوانسته خود را قانع کند که در این مراسم حضور یابد. عبدالله رمضان‌زاده سخنگوی دولت در زمان ریاست‌جمهوری محمدخاتمی هم در کامنتی زیر پست پورنجاتی اشاره کرده بود که او هم نتوانسته با خود کنار بیاید و به این جلسه برود.

با این حال به نظر می‌رسد که اکثریت چهره‌های اصلاح‌طلب ترجیح‌ دیگری دارند و بازگشت به فضای سیاسی از طریق نزدیکی به دولت را عملگرایانه‌تر تلقی می‌کنند. راه‌های آنان برای بازگشت به عرصه محدود است. احزاب عمده اصلاح‌طلب نظیر جبهه مشارکت ایران اسلامی و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی که بعد از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸، ممنوع اعلام شدند هنوز امکان فعالیت مجدد پیدا نکرده‌اند. کارهای تشکیلاتی آنان در غیاب احزاب، صرفا منحصر به بازه‌های انتخاباتی و متکی به اشخاص خواهد ماند. اگر اصلاح‌طلبان این ظرفیت را داشتند که از چهره‌ای چون محمدخاتمی استفاده‌ای بی‌هزینه کنند حتما این راه را در شرایط کنونی انتخاب می‌کردند، اما این پیش‌فرض وجود دارد که شورای نگهبان قانون اساسی، اکثر کاندیداهایی را که منتسب به خاتمی باشند، رد صلاحیت کند.

دو راهی اصلاح‌طلبان

اصلاح‌طلبانی که سال‌های گذشته را با اتهام‌هایی نظیر تلاش برای براندازی نرم و اقدام علیه امنیت ملی پشت میله‌های زندان گذارنده بودند، با حضور در ضیافت افطار روحانی عملا نشان می‌دهند که مشروعیت نظام سیاسی را قبول دارند و بنابراین شرط حیاتی بازگشت به قدرت را می‌پذیرند. حتی دفاع غلامحسین کرباسچی از میرحسین موسوی در این ضیافت هم حاوی همین معنا بوده و او گفته است: «این سید مظلوم (میرحسین موسوی) کلان نظام را قبول دارد و نیت بدی نداشت.»

با این حال اگر منظور از کلان نظام٬ شخص آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی باشد به نظر نمی‌رسد که او با چنین سخنانی حاضر به تجدیدنظر در حصر شود. رهبر ایران موضع خود را درباره میرحسین موسوی و مهدی کروبی به طور مشخص بیان کرده و به چیزی کمتر از عذرخواهی آنان راضی نیست. موضوع اینجاست که موسوی و کروبی نیز تاکنون به تمام درخواست‌ها برای عقب‌نشینی از موضع خود پاسخ منفی داده‌اند و گره حصر به قوت خود باقی مانده است.

حالا در آغاز شروع رقابت‌های انتخاباتی مجلس آینده، دوباره این پرسش پیش روی اصلاح‌طلبان قرار خواهد گرفت که چگونه در شرایط عدم حضور سران این جریان، به یک رقابت معنادار وارد شوند. پرسش‌های نگران‌کننده‌تری هم روبه‌روی آنان خواهد بود. پرسش‌هایی از این جنس که اگر دوباره بخش عمده کاندیداهای آنان رد صلاحیت شوند یا اگر شائبه‌ها درباره نتیجه انتخابات بالابگیرد، تکلیف چیست.

آیا باید در این شرایط همان راهی را بروند که در سال ۱۳۸۸ رفتند یا این بار باید بر مشروعیت نظام تاکید کنند و خود را از عقوبت اعتراض برهانند؟