«بهاره دختر عمو»: کاری تازه از محسن نامجو

بار دیگر ترانه ای تازه از محسن نامجو را می شنویم، با صدایی که ما را به ریشه ها می برد، به تاریخ، به موسیقی محلی خراسان، به تربت جام.

نامجو به تازگی نماهنگی با نام «بهاره دختر عمو» را انتشار داد. این ترانه بازخوانی مقامی قدیمی است و پیش‌تر توسط اساتیدی همچون ابراهیم شریف زاده، پورعطایی، حاج قربان و سیما بینا اجرا شده است. «بهاره دختر عمو» یک مقام از مقام های موسیقی خراسانی است که در بسیاری از مناطق خراسان مانند باخرز، تربت جام  و بخش هایی از شمال خراسان به آواز درآمده است.

نماهنگ «بهاره دختر عمو» از نامجو:

یکی از شناخته شدن ترین اجراهای«بهاره دختر عمو»، اثر زنده یاد ابراهیم شریف زاده، خواننده بنام موسیقی اهل باخرز خراسان است. او آوازهای محلی مشهور موسیقی نواحی خراسان را بازخوانی کرد و همچنین خالق آثاری چون سرو خرامان و دلبر رعنا نیز بود. ابراهیم شریف زاده بیش از ۶۰ سال با استاد  معروف دوتار، غلامحسین سمندری همکاری داشت و حاصل آن نیز آلبوم «خون پاش و نغمه ریز» است.

محمد حقگو، موسیقی دان و استاد دانشگاه موسیقی در رابطه با صدای شریف زاده چنین گفته است: « صدای استاد شریف زاده فرصت لذت بردن از انسان را می‌گیرد و انسان را وارد فضایی می‌کند که در آن لحظه نمی‌تواند لذت ببرد و بعداً باید از آن لذت برد و دراصطلاح صدای شریف زاده انسان را مسخ می‌کند.»

نماهنگ «بهاره دختر عمو» از ابراهیم شریف زاده:

محمد خوشنام، منتقد موسیقی در گفت‌وگو با رادیو زمانه درباره بازخوانی مقام «بهاره دختر عمو» می گوید وقتی نامجو سراغ موسیقی محلی می رود کمتر موفق است زیرا ترانه های محلی در موسیقی تلفیقی روح خود را از دست می دهند. گفته های کامل محمود خوشنام را در لینک زیر می شنوید:

سیما بینا، خواننده ایرانی نیز مقام « بهاره دخترعمو» را بازخوانی کرده است. در بازخوانی سیما بینا شعر کاملاً با شعری که محسن نامجو یا ابراهیم شریف زاده از این مقام خوانده اند متفاوت است. سیما بینا علی رغم سرکوب حکومت و ممنوعیت صدای زن به مناطق مختلف ایران سفر کرد و  آوازهای محلی را از آوازخوانان و موسیقی دانان محلی آموخت و آنها را گردآوری و بازخوانی کرد.

نماهنگ « بهاره دخترعمو» از سیما بینا:

مقام ها از دل زندگی و ریتم موسیقی طبیعت و اقلیم هر منطقه به وجود آمده اند و قدمتی بسیار کهن دارند. مقام ها اغلب سینه به سینه و به صورت شفاهی در قصه های محلی به نسل های بعدی منتقل شده  و با توجه به تحولات اجتماعی و تاریخی تغییر یافته اند.

فرید اسماعیل پور، فیلمساز و منتقد هنری در گفت‌وگو با رادیو زمانه می گوید: «موسیقی مقامی نوعی از موسیقی است که پیش از دسته بندی ردیف و دستگاهی میرزا عبدلله در دوران قاجار وجود داشته و شاید روح و چشمه موسیقی ایرانی و حتی ترکی باشد. مقام یک ملودی است که معمولا روایتی افسانه ای یا اخلاقی یا حتی بهاریه ای عاشقانه است مانند مقام بهاره دختر عمو.»

ژان دورینگ، موسیقی دان و خاورشناس فرانسوی و افرادی دیگر مانند محمدرضا درویشی، آهنگساز و پژوهشگر موسیقی در سفرشان به ایران، از بلوچستان تا کردستان را درنوردیدند و این موسیقی را شناختند و آن را دسته بندی آوایی کردند.

به گفته فرید اسماعیل پور مقام ها تا حدود شصت سال پیش و قبل از پیدایش تلویزیون ملی ایران به این روش منتقل می شدند. پس از آن، از حدود ۱۳۴۴ به بعد، نمایش موسیقی محلی تربت جام از تلویزیون ملی باعث شد توجه آکادمیسین ها و شهرنشین ها به موسیقی مقامی محلی نقاط مختلف ایران جلب شود.

بسیاری از مقام ها بدون کلام بودند و به تدریج آواز به آنها اضافه شده است. بداهه نوازی یکی از ویژگی های مهم موسیقی مقامی است. چنانچه اغلب کار هر خواننده ای که مقام « بهاره دخترعمو» را اجرا کرده با خواننده دیگر تفاوت دارد. هر یک از این اساتید، چه در شیوه نواختن و چه در شعر، از این ترانه کار تازه ای آفریده اند.

با وجود این، بداهه نوازی و فقدان سیستم مشخص نت نویسی به روش علمی امروزی به موسیقی مقامی آسیب زده است زیرا باعث تغییر یا فراموش شدن برخی از مقام ها گشته است.

موسیقی مقامی چنان با زندگی روزمره مردم عجین بوده است که از دیرباز در عزا و عروسی، مراسم دعای باران، برداشت محصول و بزم و رزم نواخته می شده است. همچنین بسیاری از این اساتید  در مجالس شادی و عزای مردم منطقه شان حضور داشتند و از این راه امرار معاش می کردند.  فرید اسماعیل پور دراین باره گفت:« پیش از شکل گیری نهاد دولت مدرن در ایران توسط رضا شاه زندگی این اساتید از این طریق می گذشت. بعدها وزارت فرهنگ و سازمان های دیگر از سر احترام این اساتید را کارمندان خویش کردند.»