سال ۶۳۲ پس از میلاد است. محمد که بر او وحی نازل شده، از شتر پیاده می‌شود، و در حالی که عصا به دست دارد، با گام‌های آرام به سوی کعبه می‌رود. پیروان او که تا همین چندی پیش جزو بت‌پرستان بودند، همانطور که دریای سرخ در مقابل یهودیان گشوده شد، از میان خود راهی برای عبور او باز می‌کنند. آن‌ها در مقابل فرستاده خدا سر خم می‌کنند. محمد به پیش می‌رود و کلمات خدا را به زبان می‌آورد. هیچکس چهره و حتی نیمرخ او را نمی‌بیند. در تیتراژ فیلم نوشته شده «تصویر محمد نشان داده نمی‌شود.»

آنتونی کوئین در نقش حمزه، عموی پیامبر اسلام در فیلم «محمد رسول‌الله» ساخته مصطفی عقاد
آنتونی کوئین در نقش حمزه، عموی پیامبر اسلام در فیلم «محمد رسول‌الله» ساخته مصطفی عقاد

این یکی از صحنه‌های فیلمی‌ست که امروز فراموش شده: فیلم « محمد رسول‌الله» که در سال ۱۹۷۷ ساخته شد و از تأمین مالی آن تا مراحل ساخت، همگی مانند سناریوی فیلم، جذاب و شورانگیز است.

مصطفی عقاد، کارگردان سوری این فیلم در گفت‌و‌گویی که در سال ١٩٨٢ لیبراسیون با او انجام داد، گفته بود: «سینمای غرب تاکنون تصویری کاریکاتورگونه از جهان عرب به دنیا ارائه کرده است که به هزار و یک شب خلاصه می‌شود.»

عقاد سرانجام تصمیم خود را می‌گیرد تا در دو نسخه انگلیسی و عربی، تاریخ زندگی محمد را روی صحنه بیاورد. آیا عقاد دیوانه شده بود؟

مصطفی عقاد، کارگردان فقید سوری
مصطفی عقاد، کارگردان فقید سوری

عقاد که در سال ١٩٣٠ در شهر حلب به دنیا آمده بود، در لس‌آنجلس زندگی می‌کرد. او می‌دانست برای ساخت این فیلم نباید احساسات مذهبی ٧٠٠ میلیون مسلمانی را که آن زمان در سراسر دنیا زندگی می‌کردند، تحریک کند. بنابراین برای جلوگیری از هرگونه خطری تصمیم گرفت پیش از شروع فیلمبرداری با محمد متولی الشعراوی، امام وقت مسجدالازهر در قاهره، دیدار کند تا مجوز او برای ساخت فیلم را بگیرد. اما این ملاقات کافی نبود. هالیوود تمایلی به کوچک‌ترین سرمایه گذاری برای ساخت این فیلم مذهبی نداشت. از سوی دیگر برخی دولت‌های عربی نیز، برای پرداخت هزینه این فیلم شرط‌هایی را تعیین کرده بودند. مصطفی عقاد گفته بود قصد ندارد دامن خود را به سیاست آلوده کند. برای همین شروط دول عربی را نپذیرفت و از سرمایه‌گذاری آن‌ها هم بی‌بهره ماند. سرانجام چند سرمایه‌گذار خصوصی کویتی، مراکشی و لیبیایی هزینه ساخت دو نسخه عربی و انگلیسی این فیلم را به عهده گرفتند. هزینه تولید فیلم حدود ١٧میلیون دلار بود.

در بهار ۱۹۷۶ فیلمبرداری این پروژه در بیابان‌های مراکش آغاز شد. در آن بیابان‌ها بود که عقاد مکه و مدینه را به نمایش درآورد. هزاران نفر در ساخت فیلم « محمد رسول‌الله» شرکت کردند و آنتونی کویین هم در نقش حمزه، عموی پیامبر ظاهر شد. اما ملک فیصل، پادشاه عربستان سعودی که از ابتدا این پروژه سینمایی را شایسته پیامبر اسلام نمی‌دانست از حسن دوم، پادشاه مراکش درخواست کرد که کارگردان و گروه فیلمسازی را از کشورش اخراج کند. او همچنین تهدید کرد که در غیراین‌صورت نشست سران کشور‌های اسلامی در رباط را بایکوت خواهد کرد. سرانجام در اثر این فشارها، به گروه فیلم‌برداری برای جمع‌آوری وسایل فیلمسازی فقط سه روز فرصت داده شد.

مصطفی عقاد پس از این ماجرا گفته بود: «بعد از اخراج از مراکش با بسیاری از کشور‌ها از جمله اروپایی‌ها تماس گرفتم اما پاسخ همه آن‌ها منفی بود. تنها کشور جایگزین، لیبی بود. بنابراین با هواپیما خود را به طرابلس رساندم و آنچه را که اتفاق افتاده بود به اطلاع معمر قذافی رساندم و او قبول کرد که فیلمبرداری در این کشور انجام شود.»

سرانجام پس از یک‌سال فیلمبرداری، فیلم « محمد رسول‌الله» در مارس ١٩٧٧ در هالیوود به نمایش درآمد؛ اعتراض مسلمانان باعث توقف نمایش فیلم شد و چند روز بعد در واشنگتن ١۴٧نفر توسط ۱۲ مرد مسلح از جمله حماس عبدالخلیص، رهبر جنبش حنفی، به گروگان گرفته شدند و یک روزنامه‌نگار و یک پلیس نیز در این درگیری‌ها کشته شدند. گروگان‌گیران خواستار ممنوعیت نمایش فیلم شده بودند. آن‌ها معتقد بودند که این فیلم افسانه‌ای بیش نیست. در حالی که سفیران ایران، مصر و پاکستان مشغول مذاکره برای آزادسازی این گروگان‌ها بودند، فیلم « محمد رسول‌الله» از پرده سینماهای آمریکا کنار گذاشته شد.

در اروپا اما نمایش این فیلم با مشکل چندانی مواجه نشد. سینمادارانی را تهدید کرده بودند و آن‌ها هم ترجیح دادند این فیلم نمایش داده نشود. بعد‌ها سران برخی کشورهای عربی مانند حسن دوم، پادشاه مراکش و حسین، پادشاه اردن، از فیلم مصطفی عقاد حمایت کردند و گفتند که این فیلم بر اساس آیات قرآنی ساخته شده است؛ همچنین امام موسی صدر به مصطفی عقاد پیشنهاد داد که فیلمی درباره زندگی علی، امام اول شیعیان بسازد. معمر قذافی نیز این فیلم تاریخی – مذهبی را که بخش اعظم آن در کشور او ساخته شده بود، تحسین کرد. ژان بدل بوکاسا، حاکم وقت آفریقای مرکزی برای نمایش این فیلم در شهر بانگوی، از سرهنگ لیبیایی دعوت کرد تا به این کشور سفر کند. قذافی نیز از مصطفی عقاد درخواست کرد که او را در این سفر همراهی کند. این فیلم در استادیوم شهر بانگوی و بر روی یک پرده بسیار بزرگ به نمایش گذاشته شد.

مصطفی عقاد همچنین فیلم دیگری با نقش‌آفرینی آنتونی کوئین با عنوان «شیر صحرا» در سال ۱۹۸۱ ساخته است که درباره مبارزه لیبیایی‌ها علیه نیروهای موسلینی است.

سرانجام مصطفی عقاد در سال ٢٠٠۵ هنگامی که برای شرکت در یک مراسم عروسی به هتلی در شهر عمان سفر کرده بود، در یک حمله مرگبار که هیچ ارتباطی با فیلم‌های او نداشت کشته شد.

«محمد» ایرانی علیه «محمد» قطری

مسلمانان از قرن هفتم میلادی به دو دسته تقسیم شدند. اختلاف بین شیعه و سنی به پرده بزرگ سینما نیز راه پیدا کرده است. شیعیان ایران و سنی‌های قطر برای به تصویر کشیدن زندگی پیامبر اسلام با هم رقابت می‌کنند.

یکی از نماهای فیلم «محمد» ساخته مجید مجیدی
یکی از نماهای فیلم «محمد» ساخته مجید مجیدی

ایرانی‌ها در رقابت با قطری‌ها بر سر «پیامبر» یک گام جلوترند: فیلم «محمد» ساخته مجید مجیدی قرار بود در بخش غیررقابتی جشنواره فیلم فجر به نمایش درآید.

مجید مجیدی که فیلمساز حکومت است، ریاست هیأت داوران جشنواره فیلم فجر را هم به عهده دارد. او که در اواخر سال‌های دهه ۱۹۹۰ چند فیلم خوب ساخته، این بار نیز از حمایت بی‌دریغ وزارت ارشاد اسلامی و همچنین بیت رهبری برای ساختن فیلمی درباره پیامبر اسلام برخوردار شده و به یک معنا برایش فرش قرمز پهن کرده‌اند.

مجید مجیدی و علی خامنه‌ای
مجید مجیدی و علی خامنه‌ای

ساخت فیلم «محمد» در سال ۲۰۰۵ به دستور محمد حسین صفار هرندی، وزیر ارشاد در دولت اول محمود احمدی‌نژاد شروع شد. این فیلم در شهرک سینمایی «پیامبر اعظم» که در ۵۵ کیلومتری شهر قم قرار دارد، ساخته شده‌ است. در این شهرک، ماکت شهرهای مکه و مدینه با مشخصات ۱۴۰۰ سال قبل را در ابعاد واقعی ساختند. مجیدی در این فیلم، تکنیسین‌های خارجی از جمله ویتوریو استورارو، فیلمبردار فیلم «و اینک آخر الزمان» و برنده اسکار، و اسکات اندرسون، برنده اسکار نمایش‌های ویژه برای فیلم «باب» را نیز به کار گرفته است.

هیچ جای تعجب نیست که علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی از پشت صحنه فیلم «محمد» مجیدی بازدید کرده است. این فیلم بیشترین بودجه سینمایی در تاریخ فیلم‌های ایرانی با حدود ۱۰۰ میلیون دلار را به خود اختصاص داده و با این حال مسئولان شصت و پنجمین دوره جشنواره فیلم برلین آن را نپذیرفتند.

مجید مجیدی  گفته است: «ما چهره پیامبر را نشان ندادیم. قصد ما نشان دادن چهره واقعی اسلام بود.»

فیلم «محمد» درباره کودکی پیامبر اسلام تا دوازده‌سالگی اوست. به گفته مجید مجیدی در مجموع نیم ساعت از این فیلم در شعب ابی‌طالب، در شهر مکه و در زمانی که محمد اعلام پیامبری کرده بود و دشمنانش او را در تنگنای اقتصادی قرار داده بودند اتفاق می‌افتد. این بخش از فیلم در جوامع اسلامی غیر شیعی بحث‌برانگیز شده است.

از سوی دیگر قطری‌ها نیز در سال ۲۰۰۹ اعلام کردند که قصد دارند فیلمی درباره زندگی پیامبر اسلام بسازند. آن‌ها باری اسبورن، یکی از تهیه‌کنندگان فیلم «ماتریکس» و «ارباب حلقه‌ها» را بر سر این کار گمارده‌اند.

شیخ یوسف القرضاوی، رئیس اتحادیه جهانی علمای اسلامی اجازه تولید این فیلم را داده است. عده زیادی از فیلمنامه‌نویسان زیر نظر او که از رهبران اخوان‌المسلمین است، نوشتن فیلمنامه این فیلم را به عهده گرفته‌اند. قرار است این فیلم به زبان انگلیسی تولید شود، اما هنوز این پروژه به جایی نرسیده و همچنان در ابهام قرار دارد.

ترجمه و تلخیص از هفته نامه لوپوئن شماره ۲۲۱۲

 در همین زمینه:

جشنواره فیلم برلین در هوای زمستانی، در غیاب یک «پیامبر»

پاسخ مجیدی به انتقادات مجمع الازهر از فیلم «محمد»

جیک‌جیک گنجشک‌ها و هیاهوی پیامبران

بیانیه مجید مجیدی؛ هدف‌های تبلیغی فیلم «محمد»