امواج گوشی موبایل، مخرب‌تر از آنچه می‌پندارید

با اختراع گوشی موبایل در دهه ٧٠ میلادی و عرضه عمومی آن به بازار جهانی، عملاً بشر وارد فاز جدیدی از قرار گرفتن در معرض اشعه الکترومغناطیس شد.

امواجی که این بار بدون هرگونه فاصله و با تماس مستقیم گوشی موبایل با پوست، وارد بدن انسان می‌شد. اشعه‌ای که از گوشی موبایل صادر می‌شود از گروه تابش‌های غیر یونیزه است و به اشعه مایکرویو دستگاه‌های پخت و پز آشپزخانه‌ها شباهت دارد. بنابراین برای شبیه‌سازی آنچه این اشعه با مغز شما انجام می‌دهد کافی است تأثیر دستگاه مایکروویو آشپزخانه را بر روی غذا در ذهن خود مجسم کنید.

در ٣١ ماه می ‌سال ۲۰۱۱، سازمان جهانی بهداشت بیانیه‌ای منتشر کرد که در آن امواج صادر شده توسط گوشی‌های موبایل، بی‌سیم و مشابه آن را در رده عواملی قرار داد که «می‌توانند منجر به ایجاد سرطان در انسان» شوند.

امروزه یافته‌های علمی در ارتباط با تأثیرات مخرب استفاده از گوشی‌های موبایل در حال افزایش است. یکی از مهم‌ترین فرضیه‌ها بر ارتباط مستقیم استفاده از گوشی موبایل با ابتلا به بیماری سرطان به‌ویژه انواع سرطان‌های مغز اشاره دارد. البته اثبات این فرضیه نیازمند زمانی طولانی‌تر و انجام مطالعات بیشتر است. چون بیماری سرطان در گذر سالیان دراز و با تأثیرگذاری عوامل مختلف ایجاد می‌شود و این نکته‌ای است که سبب می‌شود انجام مطالعات در مورد آن با مشکلات مختلفی روبرو باشد.

اما بر خلاف سرطان، گروهی دیگر از ناهنجاری‌ها در فاصله زمانی کوتاه‌تر و یا بلافاصله پس از قرار گرفتن در معرض گوشی موبایل قابل ردیابی هستند. ایجاد آسیب به ساختار کروموزوم‌ها و DNA انسان، (۱)، کاهش توانایی باروری از طریق کاهش کمی و کیفی اسپرم‌ها در مردان، (۲)، افسردگی، دیابت و حتی سردرد گروهی از این اختلالات هستند.

چند نمونه از مطالعات پزشکی

یکی از نمونه‌های جالبی که به تأیید فرضیه ارتباط امواج گوشی‌های موبایل و بیماری سرطان کمک می‌کند ماجرای ابتلای خانمی جوان به بیماری سرطان پستان است. این شخص بدون وجود هرگونه عامل خطرساز اولیه، به بیماری سرطان در چندین بخش مجزا از پستانش دچار شد. در گزارش این بیماری که در خبرنامه Environment Health Trusts منتشر شد، موضوع جالبی به چشم می‌خورد و آن این نکته است که بیمار عادت به قرار دادن گوشی موبایل خود در داخل سینه‌بندش داشته است. پزشکانی که روی این بیماری مطالعه می‌کردند نهایتاً به این نتیجه رسیدند که این موضوع می‌تواند تنها عاملی باشد که به صورت مستقیم در ابتلای بیمار به سرطان پستان نقش داشته است. (۳)

نکته دیگر این بود که از اتصال نقاط سرطانی در تصاویر رادیولوژی گرفته شده از بیمار، تصویری به دست آمد که به گوشی موبایل او شباهت بسیاری داشت. اگرچه این یافته‌ها به تنهایی نمی‌تواند مؤید نقش مستقیم گوشی موبایل در ایجاد سرطان سینه باشد اما می‌تواند زنگ خطری باشد برای کسانی که عادت به قرار دادن گوشی موبایل خود در نقاط مختلف بدن از جمله روی سینه، شکم، ران و یا درون جیب‌های خود دارند.

قرار دادن گوشی موبایل در محدوده لگن منجر به تضعیف استخوان‌های این ناحیه می‌شود.

مثال دیگر در این زمینه مطالعه‌ای است که نتایج آن در سال ٢٠٠٩ در ژورنال جراحی سر و صورت منتشر شد. (۴) این مطالعه نشان می‌داد که قرار دادن گوشی موبایل در محدوده لگن منجر به تضعیف استخوان‌های این ناحیه می‌شود.

محققان مسئول این تحقیق با استفاده از تکنولوژی مورد استفاده در عکس‌برداری استخوان‌ها، تراکم استخوانی ١۵٠ مرد را رصد کردند. نکته مشترک تمامی این مردان این بود که به صورت معمول گوشی موبایل خود را در ناحیه کمربندشان وصل می‌کردند. این مردان به صورت متوسط ١۵ ساعت در روز و حدوداً به مدت شش سال این عادت را تکرار کرده بودند. نتایج مطالعه نشان می‌داد تراکم استخوانی در سمتی از لگن که گوشی موبایل توسط آن حمل می‌شد نسبت به سمت مقابل پایین‌تر بود. موضوعی که تأییدکننده فرضیه تأثیر امواج الکترومغناطیس در کاهش غلظت استخوان‌ها بود.

اقدامات بین‌المللی

بر اساس آخرین آمارهای ارائه‌شده، هفت میلیارد مشترک موبایل در سرتاسر دنیا وجود دارد و حدود ٩۵ درصد مردم دنیا به این تکنولوژی دسترسی دارند. (۵) با توجه به این رشد روزافزون که امروزه حتی کودکان سنین بسیار کم را نیز درگیر کرده به نظر می‌رسد باید اقدامات مناسبی چه در حیطه فردی و چه در محدوده قوانین ملی و بین‌المللی برای جلوگیری از آسیب‌های مورد اشاره انجام شود.

اخیراً دولت بلژیک عرضه موبایل‌هایی که به صورت ویژه برای استفاده کودکان زیر هفت سال طراحی شده بود را در این کشور ممنوع کرد.

بر همین اساس تا کنون گروهی از کشورها از جمله آمریکا، اتریش، کانادا، فرانسه، اسپانیا و بلژیک اقداماتی در این زمینه انجام داده‌اند. (۶) به عنوان مثال اخیراً دولت بلژیک عرضه موبایل‌هایی که به صورت ویژه برای استفاده کودکان زیر هفت سال طراحی شده بود را در این کشور ممنوع کرد. در تصمیمی دیگر تمامی عرضه‌کنندگان گوشی موظف شدند کمیتی به نام SARs یا همان Specific Absorption Rates که نمایان‌گر میزان اشعه مخرب جذب‌شده توسط بدن است را به مشتری اعلام کنند. اگرچه این شاخص به تنهایی بیان‌گر تمامی پتانسیل‌های تخریبی یک گوشی موبایل نیست اما می‌تواند به عنوان یک معیار مقایسه‌ای مورد استفاده مصرف‌کنندگان قرار گیرد. (۷)

اقدام مؤثر دیگر در این زمینه پیش از این و در سال ٢٠١١ توسط سازمان جهانی بهداشت انجام شده بود. در ٣١ ماه می ‌این سال، این سازمان بیانیه‌ای منتشر کرد که در آن امواج صادر شده توسط گوشی‌های موبایل، بی‌سیم و مشابه آن را در رده عواملی قرار داد که «می‌توانند منجر به ایجاد سرطان در انسان» شوند. (۸)

چگونه آسیب‌ها را کاهش دهیم؟

اما جدا از اقدامات ذکر شده که انجام آن‌ها نیازمند همکاری دولت‌ها و کمپانی‌های سازنده گوشی‌های موبایل است خود ما نیز می‌توانیم با با رعایت بعضی از نکات ایمنی از میزان این آسیب‌ها کم کنیم.

مکانیسم فعالیت گوشی موبایل به این شکل است که هر چند دقیقه با ایستگاه منطقه مربوط به خود ارتباط برقرار می‌کند تا از وجود خط کامل ارتباطی بین آن گوشی و شبکه مربوطه اطمینان حاصل شود. این اتفاق چه در هنگام استفاده از گوشی یعنی برقراری تماس تلفنی و چه در زمانی که از گوشی استفاده نمی‌کنید رخ می‌دهد و به همین دلیل است که شما در تمامی وضعیت‌ها در معرض تابش اشعه گوشی قرار خواهید داشت.

اما در نظر داشته باشید که هرچه گوشی به بدنتان نزدیک‌تر باشد احتمال قرار گرفتن در معرض خطرات و آسیب‌های ناشی از آن بیشتر خواهد بود. این آسیب‌ها به‌ویژه در هنگام تماس مستقیم گوشی با پوست بدن مثلاً هنگامی که گوشی را به گوش خود می‌چسبانید بسیار زیاد خواهد بود. برای اینکه مجبور به این تماس مستقیم نشوید چند راه حل دارید.

اول از همه اینکه در هنگام حضور در منزل یا محل کار و در صورت امکان، تماس‌های تلفن موبایل خود را به خط تلفن ثابت انتقال دهید. اگرچه این کار همیشه ممکن نیست اما حداقل برای زمانی که در منزل هستید می‌تواند راه حل مناسبی باشد.

دیواره‌های فلزی مثل بدنه اتومبیل تأثیرات منفی امواج موبایل را تشدید خواهند کرد.

روش بعدی استفاده از هدفون یا هدست مناسب و دارای پوشش در هنگام مکالمه است. روشی که علی‌رغم دشواری در اجرا شما را از چسباندن گوشی به گوشتان بی‌نیاز می‌کند. قرار دادن گوشی در حالت بلندگو (اسپیکر) نیز روش دیگری است که در شرایط خاص می‌تواند گزینه مناسبی باشد.

تا حد امکان در مناطق دارای آنتن‌دهی ضعیف و یا زمانی که در حال حرکت هستید از گوشی خود استفاده نکنید. مکان‌هایی مثل درون ماشین، مترو و هواپیما از این قبیلند. دلیل این موضوع این است که گوشی موبایل برای برقراری ارتباط در شرایط سیگنال ضعیف، قدرت فرستنده را با شیبی معادل ١٠٠٠ برابر افزایش می‌دهد. ضمن اینکه دیواره‌های فلزی مثل بدنه اتومبیل تأثیرات منفی امواج موبایل را تشدید خواهند کرد.

توصیه بعدی این است که تا حد ممکن از به کار بردن گوشی‌های قدیمی که دارای آنتن‌های برجسته در سطح فوقانی خود هستندخودداری کنید. چون این زائده به صورت مستقیم با پوست جمجمه تماس پیدا کرده و شما را در معرض مقادیر بیشتری از اشعه مخرب قرار خواهد داد. در طراحی گوشی‌های جدید این بخش، به داخل دستگاه انتقال یافته تا یک فاصله حداقلی میان آن و بدن شما ایجاد شود. ضمن اینکه در گوشی‌های جدیدتر میزان کمیت SARs در مقایسه با گوشی‌های قدیمی کمتر است.

گوشی موبایل و کودکان

استفاده از گوشی موبایل در میان کودکان به شکل فزاینده‌ای در حال افزایش است. کودکان به علت مدت‌زمان طولانی‌تری که در طول عمر خود در معرض این اشعه قرار می‌گیرند با خطرات بالقوه بیشتری نیز روبرو هستند. ضمن اینکه سیستم عصبی کودکان در حال رشد است و این موضوع آن‌ها را در معرض خطرات بیشتری قرار می‌دهد.

متأسفانه در سال‌های اخیر بسیاری از کودکان در سنین مدرسه دارای گوشی‌های موبایل ویژه خودشان هستند که باعث می‌شود در تمامی شبانه‌روز در معرض اشعه مخرب آن قرار گیرند.

مطالعه‌ای که توسط دانشگاه علوم پزشکی شیراز و از طریق طرح پرسش از تعدادی از دانش‌آموزان این شهر انجام شده نشان می‌دهد که گروهی از این دانش‌آموزان که از گوشی موبایل استفاده می‌کردند دچار علائمی از قبیل سردرد، درد عضلانی، خستگی، طپش قلب و کاهش تمرکز می‌شدند. (۹)

اگرچه استفاده از گوشی موبایل به صورت قانونی در اغلب مدارس دنیا از جمله مدارس ایران ممنوع است اما آنچه در عمل مشاهده می‌شود این است که تقریباً تمامی کودکان و نوجوانان در سنین مدرسه از این امکان برخوردارند. البته این موضوع تا حد زیادی می‌تواند با خواست خانواده‌ها مرتبط باشد که برای پیگیری و باخبر شدن از وضعیت فرزندانشان در ساعاتی که بیرون از منزل به سر می‌برند گوشی موبایل را در اختیارشان قرار می‌دهد.

به همین دلیل ممنوعیت کامل استفاده از این وسیله برای کودکان و نوجوانان در هنگام حضور در مدرسه چندان واقع‌گرایانه به نظر نمی‌رسد. اما می‌توان با محدود کردن استفاده از آن به ساعات غیر درسی و در هنگام زنگ‌های تفریح، تا حد زیادی از عواقب و خطرات ناشی از آن کم کرد.

منابع:  

1. International Journal of Radiation Biology, April 2011, vol:87
2. Fertility & Sterility, Journal, 2008, vol:89
3. The Environmental Health Trust June 6, 2012
4. Journal of Craniofacial Surgery, September 2009
5. Global mobile statistics 2014
6. Timeline for Growing Awareness (2000-2012)
7. Belgium bans sales and advertising of mobile phones for children under 7
8. WHO: Cell phone use can increase possible cancer risk
9. Iran Journal of Medical Science, 2011, vol:36