سلول‌های بنیادی نجاتگر بیماران سرطانی

دانشمندان موسسه سلول‌های بنیادی دانشگاه هاروارد در بیمارستان عمومی ماساچوست، راهی جدید برای استفاده از سلول‌های بنیادی در مبارزه با سرطان مغز معرفی کرده‌اند.

تیمی به سرپرستی عصب‌شناس، خالد شاه، روشی را معرفی کرده‌اند که به‌وسیله آن سلول‌های بنیادی که به‌وسیله مهندسی ژنتیک تغییر یافته‌اند، به نزدیکی سلول‌های سرطانی فرستاده شده و با ترشح سموم در کنار تومور، این سلول‌ها را از بین می‌برند. [۱]

کار کلیدی این تیم، استفاده از مهندسی ژنتیک برای معرفی نوعی جهش ژنتیکی در ساختار ژنوم سلول‌های بنیادی است که به این ترتیب این سلول‌ها نسبت به سموم که حمل می‌کنند، ایمن می‌شوند. این سموم که به ساینتوتاکسین‌ها (Cytotoxins) مشهورند مجموعه‌ای از زهرهای ارگانیک و مواد دیگر هستند که برای همه سلول‌ها سمی‌اند و پیش از سال‌های ۱۹۹۰ ضمن کشتن سلول‌های سرطانی، سلول‌های سالم بدن را هم می‌کشتند.

از اواخر سال‌های ۱۹۹۰، محققان قادر شدند نوعی از سموم را با روش تگ‌کردن بسازند که این سموم تنها قادرند وارد سلول‌های سرطانی‌ای که غشای سلولی‌شان دارای پروتئین‌های خاصی است، شوند. این روش به درمانگران اجازه داد که سموم را به درون غشای سلول سرطانی بفرستند و سلول‌های دیگر بدن را محافظت کنند. سمومی که به این ترتیب وارد سلول سرطانی می‌شوند، قابلیت سلول سرطانی را برای تولید پروتئین از بین برده و ظرف چند روز سلول از بین می‌رود.

پیش از این، در نظریه‌پردازی ها مطرح شده بود که پیداکردن حاملی سلولی برای سایتوتاکساین‌ها به‌شرط اینکه خود این سلول آسیب نبیند، می‌تواند مبارزه با سلولی‌های سرطانی را به محل خود سلول‌های سرطانی محدود کند.

خالد شاه در مورد نوآوری پژوهششان می‌گوید: «چند سال پیش ما متوجه شدیم که سلول‌های بنیادی می‌توانند به‌طور مداوم برای حمل کردن سموم درمانی به تومورها در مغز استفاده شوند. اما اول باید سلول بنیادی‌ای را به‌صورت ژنتیکی مهندسی می‌کردیم که بتواند خودش در مقابل این سموم مقاوم باشد و نمیرد. اکنون ما سلول‌های بنیادی مقاوم در برابر این سموم را ساخته‌ایم که می‌تواند هم سم تولید کنند و هم سموم ضد سرطان را در مجاورت سلول‌های سرطانی ترشح کنند.»

سلول‌های بنیادی که تیم پزشکی شاه تولید کرده‌اند، این مزیت را دارند که سم تولیدشده دیگر نیاز ندارد که وارد سلول شود تا بتواند سلول سرطانی را از بین ببرد. همچنین این سلول‌ها مجهز به یک جهش ژنتیکی به درد بخورد دیگر هم هستند. سلول‌های بنیادی تیم شاه نه تنها حامل و ترشح‌کننده سموم هستند، بلکه می‌توانند خودشان تولیدکننده سموم ضد سرطان نیز باشند. هرگونه سلول سرطانی که در مجاورت سلول‌های بنیادین تولیدشده در آزمایشگاه شاه باشد، به سموم ایمن نیست. پس سلول بنیادی تیم شاه زنده می‌ماند و سلول سرطانی از بین می‌رود.

تیم پزشکی خالد شاه در موسسه سلول‌های بنیادی دانشگاه هاروارد پیش از این، از سلول‌های بنیادی حامل ویروس هرپس برای مبارزه با سلول‌های سرطانی استفاده کرده بودند. اما استفاده از جهش ژنتیکی در سلول‌های بنیادی به این تیم اجازه داد که ترشح سموم ضد تومور را اکنون در «فاصله سلولی» با سلول‌های سرطانی به انجام برسانند.

شاه و تیمش برای تولید سلول‌های بنیادی مقاوم در برابر سموم از سلول‌های بنیادی عصب انسانی استفاده کردند و با روش مهندسی ژنتیکی و با ایجاد چند جهش، سلول مورد نیاز خود را مهندسی کردند.

تیم شاه هنوز موفق نشده‌اند که برای انجام آزمایششان بر روی انسان‌ها مجوزهای لازم را بگیرند. اما آن‌ها آزمایش خود را بر روی موش‌هایی که سرطان مغز داشته‌اند با موفقیت انجام داده‌اند. در این موش‌ها، تیم شاه پس از اینکه هسته اصلی تومور مغزی را از مغز موش خارج کردند، از سلول‌های بنیادی مخصوص استفاده کردند و سایتوتاکسین‌ها را به محل تومور فرستادند که سلول‌های سرطانی باقی مانده در مغز موش را از بین ببرند.

شاه و تیم او در حال حاضر به دنبال تأیید سازمان FDA (سازمان غذا و داروی ایالات متحده آمریکا) هستند تا روش سلول‌های بنیادی حامل سم را به آزمایش‌های بالینی درمان سرطان مغز توسعه دهند.

سموم ضد سرطان پیش از این در انواع سرطان خون با موفقیت چشم‌گیری استفاده شده‌اند. اما استفاده از سموم ضد سلول‌های سرطان در تومورهای جامد به دلیل مشکلات دسترستی به این تومورها و پایدار نبودن سموم در بدن، تا کنون روشی موفق نبوده است.

خالد شاه پیش‌بینی می‌کند که این درمان‌ها حدود پنج سال دیگر به مرحله آزمایش‌های بالینی برسد.