یک سال از عمر دولت حسن روحانی گذشته است. مدیران جدید سازمان حفاظت محیط زیست می‌گویند در این یک سال جلو بسیاری از آسیب‌های سابق گرفته شده و روند بهبود امور آغاز گشته است. اما تحولاتی که در عرصه محیط زیست ایران به وقوع پیوسته نتوانسته منتقدان را راضی کند و هم اکنون طرح تحقیق و تفحص از سازمان حفاظت محیط زیست ایران در مجلس کلید خورده است.
در پایان شهریورماه سال‌جاری، ۲۲ نفر از نمایندگان مجلس طرحی را جهت تحقیق و تفحص در مورد سوء مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست در زمینه حفاظت از عناصر و منابع حیاتی کشور تهیه و به هیئت رییسه مجلس ارائه کردند.
این طرح که در ۸ محور تنظیم شده است به وضعیت منابع طبیعی از جمله مراتع و جنگل‌ها، زمین‌های کشاورزی، موضوع آلودگی هوا، کشته شدن محیط بانان، رها شدن پسماند‌ها در رودخانه‌ها و همچنین آتش‌سوزی وسیع در جنگل‌ها می‌پردازد.
این گروه از نمایندگان مجلس معتقدند سوء مدیریت در سازمانی که وظیفه‌اش حفاظت از محیط زیست ایران در همه ابعاد آن است وضعیت را از حالت هشدار به مرحله بحران رسانده است.
منتقدان سازمان حفاظت محیط زیست که اکنون قصد به چالش کشیدن معصومه ابتکار، رییس این سازمان را دارند می‌گویند او از اعتبارات و بودجه‌ای که در اختیار دارد نتوانسته به درستی استفاده کند و به تعبیر آنان از خود «کارنامه‌ای سیاه» برجای گذاشته است.
مدافعان دولت اما می‌گویند از آن‌جا که نمایندگان امضاء کننده طرح هیچ‌کدام عضو کمیسیون محیط زیست مجلس نیستند، شائبه سیاسی بودن این تحقیق و تفحص وجود دارد.
با این‌‌حال سئوالاتی که قرار است در این طرح رییس سازمان حفاظت محیط زیست را با چالش مواجه کند سئوالاتی مهم و کلیدی هستند.
آتشی که دامن سازمان را گرفت
یکی از مهمترین مواردی که آتش طرح تحقیق و تفحص از سازمان حفاظت محیط زیست را تند کرده، آتش‌سوزی‌های پی در پی در جنگل‌ها و کم کاری این سازمان برای مقابله با آن‌هاست.
ارسلان فتحی پور، یکی از نمایندگان امضاء کننده طرح، می‌گوید سازمان محیط زیست با بی توجهی به مساله مهم صیانت از جنگل‌ها و ثبت رکورد تاز‌ه‌ای در زمینه آتش‌سوزی جنگل‌ها، «اسباب خوراک تضعیف نظام برای رسانه‌های بیگانه» شده است.
در بهار و تابستان امسال تعداد آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع ایران افزایش فوق‌العاده‌ای پیدا کرد. برخی برآوردها نشان داد تنها در ۶ ماه اول سال ۱۳۹۳، جنگل‌های ایران ۴۰ درصد بیشتر از سال‌های قبل آتش گرفته‌اند. آتش‌سوزی‌های مکرر در پارک ملی گلستان نیز سیل انتقادات را به سمت سازمان حفاظت محیط زیست روانه کرد. در طی دو ماه بیش از هزار هکتار از این منطقه بکر و ملی در ایران سوخت.
مسئولان و مدیران ارشد سازمان می‌گویند امکانات و بالگرد آتش نشانی برای خاموش کردن آتش در مناطقی مانند جنگل گلستان وجود ندارد. نمایندگان مجلس اما معتقدند این خود سازمان حفاظت محیط زیست است که تاکنون هیچ طرح و برنامه‌ای برای جلوگیری از آتش سوزی و مقابله با آن ارائه نداده و به دنبال افزایش امکاناتش نبوده است.
سازمان محیط زیست ایران در خارج کردن یک جاده ترانزیت که از میان پارک ملی گلستان می‌گذرد نیز کاملا ناموفق بوده است. عبور این جاده باعث برهم خوردن تعادل اکولوژیک این پارک ملی شده و شمار تلفات جانوران مختلف را بر اثر برخورد با وسایل نقلیه به شدت افزایش داده است. تنها در شش ماه گذشته سه قلاده پلنگ بر اثر برخورد با خودروهای عبوری از این جاده تلف شدند. در یک سال گذشته حداقل ۱۵۰ گونه از جانوران مختلف در این مسیر با خودروها برخورد کرده‌‌اند.
از سوی دیگر مسافران عبوری از این جاده نیز بسیاری اوقات با افروختن آتش برای تفریح و درست کردن غذا و خاموش نکردن اصولی آن مسبب چندین آتش سوزی بزرگ شده‌اند.
سازمان حفاظت محیط زیست نتوانسته است طرح تغییر مسیر این جاده را تا به سرانجام رسیدن آن تعقیب کند.
واگذاری مناطق زیست محیطی به تورهای شکار
از دیگر نگرانی‌های بسیار مهمی که اکنون در مورد مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست وجود دارد، احتمال واگذار کردن برخی از مناطق محیط زیستی به شکارچیان است.
در هفته‌های اخیر اخبار متعددی در مورد مذاکرات سازمان حفاظت محیط زیست با برخی شرکت‌ها و تورهای گردشگری مخصوص شکار منتشر شده است. طبق این طرح، برخی از مناطق زیست محیطی به صورت طولانی مدت به این تورها واگذار خواهد شد.
کیوان هوشمند، مدیر دیده‌بان محیط زیست و حیات وحش ایران، به خبرگزاری مهر گفته است مدیران یک شرکت خصوصی بزرگ تورهای شکار در ۲۷ شهریور ماه سال‌جاری به همراه مدیران ارشد سازمان حفاظت محیط زیست از «پناهگاه حیات وحش حیدری» در نیشابور و منطقه حفاظت شده ارس سیستان (هزار مسجد) در شهرستان کلات در استان خراسان رضوی بازدید کرده‌‌اند تا مقدمات واگذاری این مناطق به مدت ۱۵ سال به بخش خصوصی فراهم شود.
فعالان محیط زیست که از این مذاکرات اطلاع یافته‌اند می‌گویند مطابق این طرح، شرکت‌های خصوصی بهره‌بردار از مناطق زیست محیطی، پروانه‌های شکار را به شکارچیان خارجی و داخلی خواهند فروخت و اجازه برگزاری تورهای بین‌المللی و مسابقات شکار (تروفه) خواهند داشت.
این مناطق، به ویژه پناهگاه حیات وحش حیدری به دلیل آن‌که زیستگاه نوعی قوچ به نام «قوچ اوریال» است در جهان شهرت دارد و بسیاری از شکارچیان از کشورهای دیگر مایل به شکار کردن در این مناطق هستند. انجمن‌های غیردولتی مدافع محیط زیست، از جمله دیده‌بان حیات وحش ایران، می‌گویند معاونت‌های سازمان حفاظت محیط زیست با واگذاری این مناطق به بخش خصوصی و به شکارچیان موافق هستند. چنان‌چه مستندات این طرح آشکار شود، ضربه بزرگی به اعتبار و جایگاه سازمان حفاظت محیط زیست خواهد بود.
نمایندگان مجلس نیز در طرح تحقیق و تفحص خود صدور بدون کنترل پروانه شکار از سوی این سازمان را مورد انتقاد قرار داده‌اند.
وضعیت بد محیط بانان
احتمال واگذاری برخی مناطق زیست محیطی به تورهای خصوصی شکار در حالی است که محیط بانان سازمان حفاظت محیط زیست در شرایط بسیار دشواری به امر حفاظت از پارک‌های ملی و مناطق ۴ گانه زیست محیطی مشغولند.
بسیاری از این محیط بانان خود قربانی حملات شکارچیان غیر مجاز می‌شوند و در صورتی که برای دفاع از خود مجبور به استفاده از اسلحه شوند نیز حمایت‌های لازم از آن‌ها به عمل نمی‌آید. به اعتراف یگان حفاطت از محیط زیست، ایران با کمبود حداقل ۱۰ هزار نفر محیط بان رو به روست.
احیاء تالاب‌ها به نتیجه نرسیده است
از سوی دیگر علیرغم تاکید هیئت دولت برای پیگیری وضعیت بحرانی تالاب‌ها، در وضعیت دریاچه‌هایی مانند دریاچه هامون، ارومیه و بختگان هنوز هیچ تغییری حاصل نشده است.
با آن که در بهار امسال به دلیل جاری شدن سیلاب در افغانستان بخش‌هایی از تالاب هامون پس از ۱۵ سال آبگیری شد، اما سازمان محیط زیست نتوانست از این فرصت نادر به درستی استفاده کند و آب وارد شده به این مناطق را ذخیره سازی کند.
به گفته منتقدان، پس از ورود آب به هامون مسئولان منطقه می‌بایست با هدایت سیلاب به یک منطقه محدود و مشخص از تالاب از پخش شدن و هدر رفتن آن خودداری می‌کردند، اما در عمل برنامه‌ای برای هدایت آب وجود نداشت.
مدافعان سازمان حفاظت محیط زیست چه می‌گویند؟
برخی دیگر از نمایندگان مجلس اما مدافع عملکرد سازمان حفاظت محیط زیست هستند. این گروه از نمایندگان مشکلات و کاستی‌های فعلی را نتیجه چند دهه بی توجهی به مسائل بنیادین محیط زیست در ایران می‌دانند. نابودی تالاب‌ها و کمبود آب و همچنین بحث آلودگی هوا جزو مسائلی نیست که در عرض یک سال ایجاد شده باشد و دولت‌های قبلی نیز سهم بسیار بزرگی در ایجاد و یا تشدید آن دارند.
به گفته کمال الدین پیرموذن، عضو فراکسیون محیط زیست مجلس، مدیران فعلی سازمان حفاظت محیط زیست دست کم توانسته‌اند دوباره موضوع محیط زیست را در کانون توجه افکار عمومی و دولت قرار دهند.
مدافعان عملکرد معصومه ابتکار همچنین می‌گویند او به خوبی توانست در ماجرای بنزین‌های آلوده مانع از ادامه تولید بنزین سرطان زای پتروشیمی شود، گرچه در این ماجرا منتقدان می‌گویند اصرار ابتکار بر واردات بنزین به دلیل آن است که همسر او در این کار نفع اقتصادی دارد.
تحقیق و تفحص از مدیریت سازمان محیط زیست از سوی مجلس و احتمال درخواست برکناری رییس این سازمان در حالی است که رییس جمهور ایران به تازگی دست به دامان ایرانیان مقیم خارج از کشور برای سرمایه‌گذاری در زمینه‌های زیست محیطی شده است.
حسن روحانی در جریان سفر خود به نیویورک برای شرکت در شصت و نهمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد، با گروهی از ایرانیان فعال و سرشناس در امور اقتصادی نیز دیدار کرد.
در این دیدار او از آن‌ها برای حل مشکلات زیست محیطی ایران دعوت به عمل آورد و گفت نخبگان اقتصادی ایرانی می‌توانند برای مرتفع شدن مشکلات کشور در زمینه بحران آلودگی هوا، خشک شدن دریاچه ارومیه و هامون و مساله ریزگردها مشارکت کنند.
آیا مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست ایران ظرفیت استفاده از سرمایه‌گذاری‌های احتمالی ایرانیان مقیم خارج و همچنین نیرو و دانش کارشناسان داخلی را دارد؟