دوستداران طبیعت ایران باز هم باید انتظار بکشند تا شاید یکی از جلوه‌های کم نظیر این سرزمین بتواند به سازمان جهانی یونسکو معرفی شود.
رییس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران می‌گوید ثبت جهانی قله دماوند در فهرست میراث طبیعی و فرهنگی جهان ممکن نیست، مگر آن‌که دستگاه‌های دولتی در ایران با یکدیگر هماهنگ شوند. به گفته مسعود سلطانی‌فر، مدیریت چندگانه بر این منطقه طبیعی قطعا مانع ثبت آن خواهد شد.
پیش‌تر عدم هماهنگی و توافق میان دستگاه‌های مختلف دولتی مطرح شدن پرونده «جنگل‌های حرا» در جنوب ایران را نیز ناکام گذاشته بود.
ایران گرچه ۱۷ محوطه باستانی و بنای تاریخی را درفهرست میراث جهانی سازمان یونسکو ثبت کرده است اما تا به حال تلاش‌هایش برای ثبت یک اثر طبیعی در این فهرست به هیچ نتیجه‌ای نرسیده است.
قله دماوند که جزو آثار ملی ایران ثبت شده است، از امیدهای اول دوستداران طبیعت برای قرار گرفتن در فهرست میراث جهانی یونسکو به شمار می‌رود.
رییس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران روز دوشنبه ۲۷ مرداد به خبرگزاری مهر گفت اکنون سازمان‌های مختلفی از جمله سازمان حفاظت محیط زیست و همچنین منابع طبیعی مدیریت‌های جداگانه‌ای بر این منطقه اعمال می‌کنند. وجود مدیریت‌های متعدد و عدم یک‌پارچگی میان دستگاه‌های متولی باعث می‌شود یونسکو از پذیرفتن پرونده قله دماوند امتناع کند.
معادنی که قامت دماوند را می‌تراشند
سلطانی‌فر از فعالیتهای معدنی در این منطقه نیز به عنوان یکی دیگر از مشکلاتی که مانع از ثبت دماوند می‌شود نام برد.
معدن کاوی و به خصوص وجود معدن‌های پوکه معدنی در دامنه‌های دماوند یکی از آسیب‌های مهم زیست محیطی به این چشم‌انداز بکر طبیعی است. این معدن‌ها که با مجوز بخش دولتی است اکثرا توسط شرکت‌های دولتی نیز اداره می‌شوند. کندن سنگ‌ها، ایجاد برش در دل کوه و از بین بردن چشم‌انداز بکر منطقه، نابودی پوشش گیاهی، آلودگی‌های محیطی و احداث جاده‌های دسترسی از جمله آسیب‌هایی است که این معادن برای دماوند به همراه دارند.
گزارش‌های فراوانی حاکی از عملیات معدن کاوی در ارتفاعات بالای ۲۲۰۰ متر در کوهستان دماوند است.
سرانجام پس از شکایت‌های متعدد، رییس قوه قضاییه در تاریخ ۱۰ مرداد ۱۳۹۳ دستور داد تمام فعالیتهای معدنی در ارتفاعات بیش از ۲۲۰۰ متر متوقف شود و از فرماندهی انتظامی استان نیز خواسته شد از تردد هرگونه کامیون و وسایل باربری به سمت معادن جلوگیری کند.
با این‌حال گستردگی منطقه و همچنین اعمال نفوذ برخی از صاحبان معادن و شرکت‌های معدن‌کاوی، اجرای دقیق این دستور را با چالش مواجه کرده است.
کوه دماوند به‌دلیل آتشفانی بودن خود دارای سنگ‌هایی است که از آن به عنوان پوکه در صنعت ساختمان استفاده می‌شود. پوکه‌ی معدنی به دلیل وزن بسیار سبک خود در سبک‌سازی ساختمان‌ها و در تهیه‌ی بلوک‌‌های سقفی و دیواری استفاده می‌شود. همچنین پوکه‌ی معدنی در برابر گرما و سرما عایق است.
آن‌چه در منطقه‌ی دماوند به‌صورت فعالیت معدن‌کاوی انجام می‌شود در حقیقت کندن و تراشیدن سطح کوه توسط ماشین‌آلات سنگین و بار کردن آن در کامیون‌ها است. به این ترتیب به صورت پراکنده مناطق وسیعی به ابعاد صدها متر در صدها متر و به عمق ده تا بیست متر در پیکر کوه پدید آمده است. به دلیل آتشفشانی بودن جنس سنگ‌ها، با برداشت هر قسمت، قسمت‌های بالایی نیز رانش کرده و ابعاد تخریب بزرگ‌تر می‌شود.
همچنین فعالیت معادن باعث انتشار گردوغبار بسیار زیاد و در نتیجه خشک شدن گیاهان در مناطق مجاور آن می‌شود. دماوند زیست‌گاه گل‌ها و گیاهان متنوعی از جمله لاله و شقایق وحشی است.
سابقه اعتراضات به فعالیتهای معدنی در دماوند
اعتراض به فعالیتهای معدنی در دامنه‌های دماوند در سال‌های گذشته نیز سابقه داشته است. در سال ۱۳۸۹ گروهی از فعالان محیط زیست به وجود معادن در ارتفاعات بالای ۲۵۰۰ متر اعتراض کردند. طبق قانون چنین فعالیت‌‌هایی باید ممنوع باشد، اما مجوز این فعالیت‌‌ها توسط اداره منابع طبیعی صادر شده بود.
در منطقه‌ی دماوند، روزانه حدود چهارصد کامیون پوکه از معادن دماوند استخراج می‌شود و برای رفت و آمد این کامیون‌ها جاده‌های جدیدی در کوهستان ایجاد شده‌اند.
مردم منطقه و به‌ویژه اهالی منطقه «رینه» در دماوند تاکنون بارها نسبت به فعالیت این معادن اعتراض کرده کرده‌اند.
اعتراض مردم رینه به صاحب یکی از معادن در سال ۱۳۷۸ به خشونت کشیده شد و در جریان آن ۷ نفر بر اثر شلیک گلوله توسط مالک معدن زخمی شدند. در پی آن حادثه، یکی از معادن تعطیل شد، اما چندی بعد مجوز آن به فردی دیگری واگذار و مجدداً فعالیت معدن‌کاوی در آن از سرگرفته شد.
برخی فعالان حفاظت محیط زیست بر این اعتقاد هستند که با وجود پوکه‌هایی که به‌صورت صنعتی تولید می‌شود دیگر استخراج پوکه از معادن کوهستان توجیهی ندارد و باید به‌طورکلی این‌گونه معدن‌کاوی در دامنه‌های دماوند متوقف شود.
جاده سازی، چرای دام‌ها و تلنبار شدن زباله در دماوند
قله دماوند به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در سال ۱۳۸۷در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده و تحت حفاظت قرار دارد و انجام هرگونه عملیات ساخت و ساز در مناطق بکر و طبیعی آن نیازمند کسب مجوزهای لازم است.
با این‌حال انجام عملیات مختلف جاده‌‌سازی، چرای بیش از حد دام‌ها در مراتع و دامنه‌های دماوند و همچنین انباشت زباله در نقاط مختلف آن جزو معضلات اصلی زیست محیطی در این منطقه است.
در سال ۱۳۸۹ محیط‌بانان منطقه خبر از احداث یک جاده‌ی خاکی در ارتفاعات چهارهزارمتری این قله دادند. این جاده ارتباط میان منطقه‌ی بارگاه سوم به پناهگاه سیمرغ در این ارتفاعات را برقرار می‌کند. به گفته‌ی محیط‌بانان دماوند، مناطقی که توسط این گروه مورد دست‌اندازی قرار گرفته تنها مناطق بکر و دست نخورده‌ی دماوند است که به عنوان آخرین پناهگاه حیات وحش در این قله شناخته شده است.
احداث برخی دیگر از جاده‌ها در ارتفاعات دماوند با حمایت مسئولان محلی و استانی انجام می شود.هدف بسیاری از عملیات جاده سازی، آماده سازی بستر مناسب برای دسترسی آسان به مرتع ها و زمین های پیرامون جاده، به منظور تصاحب آن ها و تبدیل به مجتمع های مسکونی – تفریحی و ویلاهایی با چشم‌اندازهای بکر کوهستانی است.
دفع زباله‌های بسیاری از آبادی‌های اطراف در کوهپایه‌های دماوند و نفوذ شیرابه زباله در حوزه های آبخیز نیز موجب آلوده شدن چشمه ها و رودها و دشت های بهره مند از حوزه های آبریز دماوند، مانند دشت آمل و بابل شده است.
اين پسماندها به علت وجود انبوه مواد تجزيه نشدنی مانند پلاستیک، چشم‌انداز منطقه را خراب كرده و موجب آسيب ديدن حيات طبيعی شده است.
تلاش‌های ایران برای ثبت آثار طبیعی
ایران با آن‌که در طول دهه‌های گذشته سعی فراوانی در ثبت آثار تاریخی و فرهنگی خود کرده است اما تاکنون هیچ اثری که معرف ویژگی‌های منحصر به فرد طبیعت و محیط زیست ایران باشد نتوانسته است به فهرست میراث جهانی راه یابد.
ایران پیش‌تر تلاش کرده بود پرونده جنگل‌های حرا در جنوب ایران را در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت کند، اما سپس به دلیل نقایصی که این پرونده داشت، سازمان میراث فرهنگی ایران از مطرح کردن آن منصرف شد.
به گفته مسئولان ایرانی لازم است برنامه حفاظت و مدیریت این جنگل‌ها در هماهنگی میان سازمان میراث فرهنگی، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست تهیه و تدوین شود؛ امری که با توجه به مطرح نشدن پرونده ایران به نظر می‌رسد تاکنون به صورت جدی از آن غفلت شده است.
اکنون پرونده دماوند نیز به فهرستی از کم‌کاری‌ها و ناهماهنگی‌های میان دستگاه‌های دولت ایران اضافه شده است.
برای اکثر ایرانیان، دماوند نمادی شکوهمند است، اما مدیران دولتی در سازمان میراث فرهنگی، حفاظت محیط زیست و منابع طبیعی بر سر چگونه مدیریت کردن این منطقه با یکدیگر هم نظر نیستند.
ایران در حفظ، حراست و معرفی میراث فرهنگی سالهاست که منفعل است. امیدوارم دماوند خودش فعال شود.
Samrad / 19 August 2014