سیر تحولات عراق در چند هفته گذشته به گونه‌ای رقم خورده که بیش از هر دوره دیگری جایگاه استراتژیک این کشور در منطقه را نشان می دهد.

Kurd

پیشروی‌های گروه اسلامگرای «دولت اسلامی عراق و شام» (داعش) در مناطق سنی‌نشین، مستقر شدن نیروهای کرد در کرکوک و فرار ارتش، جدا از اینکه صرفاً یک نزاع داخلی‌ تلقی شود، بیانگر نوعی جنگ پنهان و آشکار کشورهای منطقه و دارای منافع در این کشور است. به عبارتی شاید بتوان گفت، وضعیت کنونی در کنار اختلاف‌های ریشه‌دار مذهبی و قومی در عراق، برآمده از یک کشمکش منطقه‌ای نیز هست که این کشور را تا حد فروپاشی پیش برده و برگ دیگری بر تاریخ خونین آن افزوده است.

رویدادهای اخیر، عراق را وارد یک مرحله تازه کرده که به گفته برخی مقامات کردستان، بازگشت به وضعیت پیشین دیگر ناممکن است. در این مرحله‌ چگونگی مواجهه بازیگران اصلی صحنه سیاسی عراق با آن می‌تواند نقشی تعیین‌کننده در آینده این کشور ایفا کند.

غیر از ادامه کشتارها از سوی داعش، یکی از مهمترین رویدادهای چند روز گذشته اعلام خواست برگزاری همه‌پرسی در کردستان از سوی مسعود بارزانی رئیس دولت اقلیم کردستان بود.

همه‌پرسی برای استقلال کردستان در شرایط بحرانی عراق تا چه اندازه بستگی به خواست کشورهای منطقه مانند ایران دارد؟

این همه‌پرسی در کردستان عراق و احتمال تشکیل دولت مستقل کردستان تاثیری بر وضعیت کردهای ایران خواهد گذاشت؟

هراس از تجزیه

مقامات جمهوری اسلامی در کنار تلاش‌ها برای ماندن نوری مالکی نخست وزیر عراق بر اریکه قدرت، مخالفت خود را با تجزیه عراق اعلام کرده‌اند و نوعی هراس از تجزیه این کشور بر گفتار برخی از آنان سایه افکنده است.

مسعود جزایری معاون ستاد کل نیروهای مسلح در گفت‌وگو با شبکه العالم گفته است: «تجزیه عراق به نفع هیچکس نیست، و این امر حتی به نفع کشورهایی نیست که حامی تروریست‌ها هستند.»

جزایری همچنین افزوده است: «ما در مورد سوریه هم اعلام کردیم که اجازه نمی‌دهیم کشورهای خارجی و بیگانه ها و تروریست‌های وابسته به سرویس‌های خارجی بر سوریه حاکم شوند و اجازه نمی‌دهیم برخلاف میل مردم دیگران بیایند برای دولت و مردم سوریه تعیین تکلیف کنند؛ قطعاً در مورد عراق هم همین رویه را خواهیم داشت.»

مسعود بارزانی در سال‌های گذشته به‌ویژه پس از تشدید اختلاف‌هایش با دولت مرکزی، بارها مسئله استقلال کردستان را مطرح کرده، اما این بار به دلیل وضعیت سیاسی و امنیتی عراق اظهاراتش بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است.

علاوه بر آن به نظر می‌رسد، در این دوره با توجه به تسلط کامل نیروهای پیشمرگه‌ بر شهر کرکوک و صدور نفت به طور مستقیم از این اقلیم به بازارهای جهان، مسئله استقلال جلوه جدی‌تر پیدا کرده است. به خصوص آنکه بارزانی گفته در نظر دارد ظرف چند ماه آینده همه‌پرسی را برگزار کند و اسرائیل نیز از استقلال کردستان حمایت کرده است.

اظهارات مسعود بارزانی در عراق و ایران با واکنش‌هایی روبه‌رو شده است. حسن عاملی نماینده ولی فقیه و امام جمعه اردبیل گفته: «دشمنان فتنه‌های خود را در منطقه به جایی رسانده‌اند که قصد دارند در اقلیم کردستان عراق اعلام استقلال کنند و بارزانی به طور رسمی این موضوع را اعلام کرده است.»

نماینده ولی فقیه در استان اردبیل در بخش دیگری از سخنانش افزوده است: «اسنادی در دست است که یقین داریم فردای اعلام استقلال در اقلیم کردستان عراق، رژیم اسراییل و آمریکا با استقرار در آن منطقه اداره امور کردستان عراق را در دست خواهند گرفت.»

حسین امیر عبداللهیان، معاون وزیر خارجه ایران هم روز سه‌شنبه (یکم ژوئیه/ ۱۰تیرماه) نسبت به برخی تلاش‌ها برای تجزیه عراق هشدار داد و گفت ایران اطمینان دارد که افراد عاقلی در میان سران کردهای عراق وجود دارند که حاضر به تجزیه این کشور نمی‌شوند.

همچنین آیت‌الله سیستانی روز جمعه گذشته نسبت به «توطئه از پیش طراحی شده جهت تجزیه» این کشور هشدار داده است.

بارزانی در گفت‌وگو با شبکه بی‌بی‌سی گفته بود: «این من نیستم که درباره استقلال تصمیم می‌گیرم. مردم درباره آن تصمیم خواهند گرفت.»

با توجه به نقش پررنگ کشورهای ترکیه و ایران در مسائل سیاسی عراق به نظر نمی‌رسد برگزاری همه‌پرسی بدون رضایت این کشورها بی‌چالش پیش برود. چرا که روزنامه بریتانیایی فایننشال تایمز نیز در تحلیل کوتاهی نوشته است: «استقلال کردهای عراق نیاز به موافقت ایران و ترکیه دارد و بدون توجه به این مسأله چنین امری رؤیایی بیش نخواهد بود.»

فلاح مصطفی مسئول روابط خارجی اقلیم کردستان اعلام کرده است اگر آمریکا هم با استقلال موافق نباشد، در صورتی‌که مردم بخواهند، اعلام استقلال خواهیم کرد.

کردهای ایران و عراق

وضعیت کردهای ایران و کردهای عراق از جمله به دلیل هم‌جواری، تاثیرات چشمگیری از هم پذیرفته‌ است.

احزاب هر دو کردستان حتی در د‌هه‌های گذشته، در رویارویی با حکومت‌های مرکزی ایران و عراق، همکاری سیاسی و نظامی‌ نیز داشته‌اند. در کنار آن، پیوندهای خویشاوندی و روابط اقتصادی مرزهای بین این دو کردستان را تاحدی کمرنگ‌تر کرده است. در مواردی مانند مهاجرت دسته‌جمعی مردم کردستان عراق در سال ۱۹۹۱، هزاران نفر وارد شهرهای کردستان ایران شدند و مورد استقبال و کمک‌های مردمی واقع شدند.

در طول تقریباً سه دهه اخیر، احزابی مانند دمکرات و کومله در خاک اقلیم کردستان عراق مستقر هستند. در این‌ سال‌ها پیروزی کردها در عراق، همواره موجی از شادی در میان کردهای ایران ایجاد کرد است؛ مانند انتخاب جلال طالبانی به عنوان رئیس جمهور عراق و ایجاد سیستم فدرالی در عراق.

از طرفی دیگر پس از سقوط صدام و گسترش رسانه‌های کردی در کردستان عراق بر افکار عمومی مردم کردستان ایران بی‌‌تاثیر نبوده است. جدا از آن، صدها دانشجوی کرد ایرانی امکان تحصیل و تاثیرپذیری از محیط دانشگاه‌ها و جامعه کردستان عراق را در سال‌های گذشته تجربه کرده‌اند.

در رویدادهای اخیر عراق و از همان روزهای آغازین جنگ میان نیروهای پیشمرگه و داعش، بلافاصله اغلب احزاب کرد ایران حمایت خود را از اقلیم کردستان اعلام کردند و برخی از آنان گفتند، در صورت درخواست حکومت اقلیم، حاضرند نیروهای خود را به مناطق جنگ برای کمک اعزام کنند.

با توجه به روابط این دو منطقه، پیش‌بینی می‌شود، مسئله‌ برگزاری همه‌پرسی در کردستان عراق انعکاس‌هایی هم در کردستان ایران داشته باشد؛ چیزی که ابعاد آن هنوز مشخص نیست. تجربه تاریخی اما نشان می‌دهد که فشار و سرکوب حکومت قادر نیست مانع بازتاب رویدادها و دیدگاه در رابطه با سرنوشت عمومی خلق کرد در کردستان ایران شود.