عراق در تنگنای تشکیل دولت، تروریسم و تجزیه

عراق در حال حاضر با سه مشکل بزرگ، یعنی تقلای مالکی برای ماندن در اریکه قدرت،تروریسم و تجزیه مواجه است. اوضاع سیاسی در این سرزمین به شکلی جهت یافته که هر یک از سه موضوع حاکم در صحنه به عوامل دیگر کمک می رساند.

بسیاری از عراقی‌ها امروز معتقدند که ارتش و نیروهای وابسته به آن برای بقای نخست وزیر فعلی به کار گرفته شده‌اند و پیروزی ارتش بر نیروهای مخالف، تضمینی بر ابقای نخست وزیری مالکی برای بار سوم خواهد بود.

تلفیق «مالکی و وطن» سیاستی است که هم جمهوری اسلامی و هم شخص مالکی آن را ترویج می‌کنند اما برای بسیاری از عراقی‌ها، دفاع از وطن مهم‌تر از دفاع از مالکی است. برای گروه‌های متنوع سیاسی عراق، تشکیل هرچه سریع‌تر یک دولت جدید، کمکی بر دوگانگی و تناقض موجود خواهد بود.

تلفیق «مالکی و وطن» سیاستی است که هم جمهوری اسلامی و هم شخص مالکی آن را ترویج می‌کنند اما برای بسیاری از عراقی‌ها، دفاع از وطن مهم‌تر از دفاع از مالکی است.

این روزها دفتر آیت‌الله سیستانی در نجف مملو از افرادی شده که بر راه‌حل سریع سیاسی تأکید می‌کنند و خواهان تحرک مرجعیت شیعه در این راستا هستند.این فشارها در نهایت به بیانیه سیستانی در نماز جمعه کربلا منتهی شد که در آن بر تعیین مدت زمان معین برای تشکیل دولت فراگیر تا روز سه شنبه آینده تأکید شده است.

مهلت آیت‌الله سیستانی برای تشکیل دولت جدید عراق می‌تواند معنای دو گانه‌ای نزد سیاستمداران عراقی داشته باشد و هر کسی براساس دیدگاه خود، آن را به نفع خویش تعبیر کند. مثلا نوری مالکی می‌تواند چنین تحلیل کند که این مهلت با مدت زمان تعیین شده توسط وی برای تشکیل دولت جدید کاملا منطبق است. نخست وزیر عراق این مهلت را در دیدار با جان کری، وزیر خارجه آمریکا اعلام کرده بود اما مخالفان او به ویژه در ائتلاف شیعیان، نظری متفاوت دارند. آنها معتقدند که عراق تا روز سه شنبه آینده چه با مالکی و چه بدون وی، باید یک دولت فراگیر تشکیل دهد و نظر سیستانی در این راستا قرار دارد.

در روزهای اخیر هم در تشکل سیاسی مالکی موسوم به «حکومت قانون» و هم در گروه‌های دیگر شیعه نام افرادی مطرح شد که برای تصدی مقام نخست وزیری در عراق بعنوان جانشین احتمالی نوری مالکی در نظر گرفته شده‌اند. گروه عمار حکیم و صدری‌ها از سه نفر به نام‌های عادل عبدالمهدی، احمد چلبی و بیان جبر زبیدی نام می‌برند. قرار است تشکل «حکومت قانون» در صورت شکست تلاش‌های مالکی برای تصدی مقام نخست‌وزیری، پنج نفر را معرفی کند. نامزدهای احتمالی شامل طارق نجم، حسین شهرستانی، خضیر خزاعی، هادی عامری و فالح فیاض می‌شوند.

قرار است تشکل «حکومت قانون» در صورت شکست تلاش‌های مالکی برای تصدی مقام نخست‌وزیری، پنج نفر را معرفی کند که طارق نجم یکی از آنهاست.

از آنجائی که پست نخست‌وزیری در اختیار شیعیان است، احتمال دارد که گروه‌های غیر شیعه در امر انتخاب فرد جدید دخالت نکنند، اما با تعیین دوباره نوری مالکی به شدت مخالفت خواهند کرد. مسعود بارزانی در دیدار با امریکائی‌ها بر سر این موضوع تأکید کرد و سخنان تند وی درباره کرکوک نیز نشان می‌دهد اختلافات کُردها با رئیس دولت فعلی عراق عمیق‌تر شده است.

بارزانی گفت که نیروهای کُرد به هیچ‌وجه از کرکوک خارج نخواهند شد و اگر لازم باشد، خود اسلحه به دست خواهد گرفت و از این شهر دفاع خواهد کرد. بارزانی همچنین درباره ماده ۱۴۰ قانون اساسی که برگزاری همه‌پرسی درباره وضعیت کرکوک را توصیه کرده، گفت که دولت مرکزی ۱۰ سال فرصت داشت این ماده را اجرا کند اما کاری انجام نداد، بنابراین ماده ۱۴۰ مرده است.

فرصت تنگ مالکی

از سوی دیگر صالح مطلگ معاون نخست وزیر عراق که ماه هاست در دفتر کار خود حاضر نمی‌شود، در مصاحبه با تلویزیون العربیه درباره رویکرد سنی‌ها به انتخاب دوباره مالکی، بعد از اعلام «مهلت» سیستانی توضیح داد و آن را غیرقابل قبول خواند. سنی‌ها هرگونه دولتی که به ریاست مالکی تشکیل شود را به رسمیت نخواهند شناخت.

اکنون با دست رد گروه‌های سیاسی بر سینه مالکی و بیانیه سیستانی، نخست وزیر عراق تلاش دارد وضعیت شکننده خود در جبهه‌های جنگ را بهبود بخشد. نیروهای وی به اطراف شهر تکریت رسیده‌اند و از شمال و جنوب با فشار بمباران هوائی و پیاده کردن سرباز، مناطقی از شهر را تصرف کرده‌اند.

مالکی می‌کوشد وضعیت شکننده خود را در جبهه‌های جنگ بهبود بخشد و به این ترتیب امتیاز بگیرد اما تا مهلت تشکیل دولت فراگیر فرصت چندانی ندارد.

با این تلاش مالکی سعی می‌کند مراکز دولتی شهر را به کنترل نیروهای خود درآورده و بر جاده تکریت – موصل مسلط شود. طراحان این حمله امیدوارند با پیشروی در این جبهه بتوانند امتیازاتی سیاسی نصیب نخست وزیر و فرمانده کل قوا کنند اما به نظر می‌رسد نوری مالکی تا روز سه شنبه آینده فرصت چندانی نداشته باشد.

گروه‌های سیاسی مخالف او «جلسات مشورتی» خود را برای «برکناری» وی آغاز کرده‌اند. ائتلاف شیعیان دعوت به گردهمائی داده و سنی‌ها و کُردها به شرط تعیین شخصی غیر از نوری مالکی برای تشکیل دولت، از آن حمایت کردند.

چشم‌گیرترین بخش این تحرکات سیاسی در روزهای اخیر، همراه شدن بخش بزرگی از تشکل خود مالکی با این نشست‌ها است. تشکل «حکومت قانون» مایل است در صورت ناتوانی نخست وزیر فعلی برای احراز دوباره این مقام، رئیس بعدی دولت باز هم از میان آنها انتخاب شود و بیانیه اخیر سیستانی کفه ترازو را به نفع کسی غیر از مالکی تغییر داده است. در میان خبرهائی که از عراق می‌آید، نام «طارق نجم» رئیس دفتر فعلی نخست وزیر بیشتر به گوش می‌رسد.

طارق نجم؛ رقیب مالکی

درست است که اکنون نوری مالکی نخست وزیر عراق است اما بسیاری از سیاستمداران عراقی طارق نجم را هم پایه و هم وزن او می‌دانند و در برخی مواضع و موارد او را بر نوری مالکی ترجیح می‌دهند. او یک بار به دلیل اختلاف با مالکی در راهبرد امور، مدتی کار خود را ترک کرد، اما نخست‌وزیر عراق مجبور شد با قبول شروط کاری طارق نجم، او را دوباره بر سر کار خویش برگرداند.

بیانیه اخیر سیستانی کفه ترازو را به نفع کسی غیر از مالکی تغییر داده و نام «طارق نجم» رئیس دفتر فعلی نخست وزیر را بر سر زبان‌ها انداخته است.

طارق نجم مسئول برنامه گفتگو با کُردها بود، بنابراین سیاستمداران کُردی کاملا او را می‌شناسند. علاوه بر این وی در مذاکرات توافق‌نامه امنیتی با امریکا شرکت فعالی داشت و از این رو برای امریکائی‌ها نیز فردی شناخته شده است.

از سوی دیگر طارق نجم در طول سال‌های گذشته ناظر بر روابط سری مسئولان ایران با نوری مالکی بود و از تمام جزئیات آن با خبر است. این می‌تواند جمهوری اسلامی را به وی نزدیک کند هرچند نمی‌توانند کاملا همانند مالکی روی وی حساب کنند. برخی طارق نجم را متهم می‌کنند که به شکلی با رژیم گذشته ارتباط داشته و برخی دیگر از نداشتن سوابق مبارزاتی وی سخن می‌گویند.

اما مهم‌ترین چیزی که می‌تواند در شرایط فعلی تسهیل کننده راه نجم باشد، اعتراف به کاردانی و دانائی وی از سوی حلقه نزدیک به سیستانی است که به احتمال زیاد به خود آیت‌الله هم منتقل شده است.

طارق نجم در عین حال رقبا و دشمنان دندان گردی دارد. این رقبا او را متهم می‌کنند که در بیشتر برنامه‌های فساد حاکم بر دولت مالکی شریک بوده و با اقدامات خشنی که بر ضد مردم در سال‌های گذشته اتخاذ شد، همراهی کرده است.

گذشته از همه این‌ها، عجیب‌ترین موضوع در زندگی طارق نجم، پخش خبر مرگ وی در ابتدای سال ۲۰۱۳ توسط برخی رسانه‌‌های عراقی و به نقل از روزنامه تایمز لندن بود. از این روزنامه نقل شده بود که طارق نجم در اثر بیماری سرطان در یکی از بیمارستان های بریتانیا درگذشته است.