موشک‌های دوربرد ایران؛ تهدیدی در تداوم تحریم‌ها

در حالی که مقامات ایرانی اشتیاق خود را برای حل هر چه سریع‌تر پرونده اتمی پنهان نمی‌کنند، یک موضوع دیگر ممکن است چشم‌انداز امضای «توافق‌نامه همه جانبه» را در آینده نزدیک زیر سئوال برد.

سخنان روز جمعه ۲۵ آوریل سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه مبنی بر این که «موشک‌های دوربرد ایران در دستور کار مذاکرات گروه ۱+۵  نیست» بیانگر این واقعیت است که این موضوع در طول مذاکرات قبلی و در حاشیه آن مطرح شده است.

سخنان مقامات ایرانی در سطوح مختلف نیز این فرضیه را تقویت می‌کند. عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه ایران اظهار کرده بود که «مسائل دفاعی خط قرمزی برای ایران هستند. ما اجازه نمی‌دهیم چنین موضوعاتی در مذاکرات آینده مورد بحث قرار گیرد.»

اما به راستی موضوع موشک‌های دوربرد ایران تا چه حد جدی است؛ آیا می‌توان این احتمال را داد که تبدیل به یکی از موضوعات پیچیده مذاکرات در پیش رو شود و حتی رسیدن به یک توافقنامه کلی و نهایی را زیر سوال برد؟ نوشتار زیر به بررسی این پرسش می‌پردازد.

توان موشکی ایران

جمهوری اسلامی ایران بیش از سه دهه است که در تهیه و ساخت موشک‌های میان برد و دوربرد فعالیت دارد و تا به حال، بنا به برآوردهای مختلف، رقم نامشخصی را که به طور یقین بالغ بر چندین میلیارد دلار است صرف خرید، تغییر، دستکاری، ساخت و توسعه موشک‌های استراتژیک کرده است.

حساسیت‌ها روی موشک سجیل به این خاطر است که به طور معمول کشورهای دارای کلاهک هسته‌ای به این نوع از موشک نیاز دارند و ایران، پیش از دستیابی به سلاح هسته‌ای آن را تولید کرده است.

نخستین این موشک‌ها در برخی از موارد، موشک‌های میان برد روسی بودند که در سال‌های آخر جنگ از کشورهایی مانند سوریه و لیبی خریداری شدند تا درجنگ شهرها در مقابله با موشک‌های مشابه عراق به کار روند.

از همان زمان، ایران ضرورت داشتن چنین سلاح مهمی را در استراتژی نظامی خود قرار داده و به خرید گسترده‌تر و نیز بومی سازی فن‌آوری ساخت این موشک‌ها پرداخت. این سبب شد که در حال حاضر ایران از چندین نوع و نسل موشک‌های میان برد و دوربرد برخوردار باشد. برخی از این موشک‌ها که توسط موسسات تخصصی شناسایی و معرفی شده‌اند بدین شرح هستند:

موشک‌های شهاب شامل سه نسل: موشک «شهاب-۱» که از روی موشک «اسکاد-بی» کپی برداری شده‌اند و بردی در حدود ۳۰۰ کیلومتر برابر با ۱۸۵ مایل دارند. موشک «شهاب-۲» که براساس موشک «اسکاد-سی» ساخته شده و برد آن ۵۰۰ کیلومتر معادل ۳۱۰ مایل است. برآوردها این است که تا سال ۲۰۱۰ ایران بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ موشک از این دو نوع در اختیار داشته است.

موشک «شهاب-۳» که از روی موشک «نودونگ» کره شمالی اقتباس شده است بردی معادل ۹۰۰ کیلومتر برابر با ۵۶۰ مایل دارد. ایران با تغییراتی از این سلاح یک موشک جدید بیرون کشیده است که «قادر-۱» نام دارد و دارای برد ۱۶۰۰ کیلومتر برابر با ۱۰۰۰ مایل است. این موشک که البته قادر به حمل کلاهک ۷۵۰ کیلوگرمی بیشتر نیست از حیث برد خود در ردیف موشک‌های میان-برد محسوب می‌شود. در حال حاضر اغلب قطعات این موشک در داخل کشور و در چارچوب صنایع نظامی ایران ساخته می‌شود.

موشک‌های «سجیل» گروه دیگری از موشک‌های میان برد ایران محسوب می‌شوند که برخی از مزیت‌های استراتژیک را به نسبت نسل موشک‌های شهاب دارا هستند. از جمله این که سوخت آنها جامد است و می‌تواند در پاسخ به حملات پیشگیرانه سریع‌تر آماده شوند. حساسیتی که ساخت این موشک توسط ایران برانگیخته، این است که به طور معمول کشورهای دارای کلاهک هسته‌ای به این نوع از موشک نیاز دارند و ایران، پیش از دستیابی به سلاح هسته‌ای آن را تولید کرده است.

در این خانواده موشک «سجیل-۲» توانایی حمل کلاهک هسته‌ای را داشته و بردی معادل ۲۲۰۰ کیلومتر برابر با ۱۳۷۵ مایل را دارد. «سردار عبدالله عراقی»، از فرماندهان سپاه، این موشک را سلاحی نامیده که می‌تواند «هر نقطه‌ای که ایران را تهدید کند هدف قرار دهد.»

پیش‌بینی کارشناسان این است که ایران با توسعه موشک‌هایی شبیه «سجیل» که به سوخت جامد مجهزند و برای همین نیز سریع‌تر و آسان‌تر قابل آماده سازی برای شلیک می‌شوند، بتواند به موشک سه مرحله‌ای دست یابد که بردی برابر با ۳۷۰۰ کیلومتر (۲۲۰۰ مایل) داشته باشد.

آن چه در برنامه‌های فضایی ایران موجب نگرانی شده،  توانایی ساخت و ارسال موشک‌های دوربرد است که می‌تواند در نهایت به ایران فرصت ساخت و عملیاتی کردن موشک‌های قاره‌پیما را بدهد.

در چند ماه اخیر نیروهای نظامی حکومت ایران خبر از ساخت موشک‌های دیگری داده‌اند: «قیام»، «قادر اچ-یک»، «فاتح-۱۱۰» و «خلیج فارس». به گفته مقامات نظامی ایران، موشک‌های «قیام» و «قادر اچ-یک» توانایی بارگیری با کلاهک‌های متعدد را دارند که قدرت تخریبی آنها را افزایش می‌دهد.

به طور مثال، موشک «قیام» که برد آن به ۸۰۰ کیلومتر محدود است می‌تواند شش هزار کیلو مواد منفجره با خود حمل کند. به نظر می‌رسد که این موشک که در داخل ایران نیز تولید می‌شود به طور خاص برای هدف‌گیری و وارد کردن آسیب‌های شدید به پایگاه‌های نظامی آمریکا وکشورهای عربی در منطقه خلیج فارس و کشورهای همسایه طراحی و ساخته شده باشد.

البته کارشناسان ضعف اساسی موشک‌های دوربرد ایران را عدم دقت آنها و نیز عدم توانایی این موشک‌ها در حمل حجم بالایی از مواد تخریبی می‌دانند.

موشک‌های هوا-فضای ایران

در کنار موشک‌های میان برد، ایران تلاش مضاعفی را برای پیشرفت در زمینه موشک‌های هوا-فضا آغاز کرده است و تا به حال چندین آزمایش موفقیت‌آمیز در این زمینه داشته است. «سفیر» نخستین موشک فضایی ایران بود که در سال ۲۰۰۹ اولین ماهواره ایرانی را در مدار زمین قرار داد. پس از آن ایران با موشک چهار موتوره «سیمرغ» نشان داد که در این مسیر به پیشرفت‌های تازه‌ای دست یافته است.

تلاش ایران در این زمینه آن است که بتواند با قراردادن ماهواره‌های جدید، خود را از حیث مخابرات راه دور از وابستگی به ماهواره‌های خارجی بی‌نیاز سازد. ضمن آن که تلاش‌ها برای فرستادن نخستین فضانورد ایرانی در جریان است.

اما آن چه در برنامه‌های فضایی ایران، نگرانی کشورهای دیگر را برانگیخته، توانایی ساخت و ارسال موشک‌های دوربرد است که می‌تواند در نهایت به ایران امکان ساخت و عملیاتی کردن موشک‌های قاره‌پیما را بدهد؛ سلاح‌هایی که می‌توانند خاک ایالات متحده آمریکا را مورد هدف قرار دهند.

در حال حاضر حکومت ایران با دوربردترین موشک‌های خود می‌تواند اسرائیل و بخشی از کشورهای اروپایی را مورد تهدید قرار دهد. اما برای دستیابی به خاک آمریکا موشک‌های ایرانی باید بردی معادل دو برابر برد کنونی یعنی در حدود ۵۶۰۰ کیلومتر پیدا کنند.

تبدیل موضوع به دردسر

این که این موضوع به خودی خود خطری برای جامعه جهانی محسوب شود، محل بحث بسیار دارد. اما حساسیت برخی از کشورها و در راس آنها اسرائیل نسبت به گسترش فناوری موشک‌های دوربرد ایران می‌تواند زمینه‌ای شود برای تبدیل این فعالیت‌ها به یک پرونده دردسرساز و مشابه آن چه در عرصه فعالیت‌های اتمی پیش آمد.

 اگر موضوع موشک‌های دوربرد ایران بر روی میز مذاکرات قرار گیرد می‌تواند به سرعت پرونده اتمی ایران را به حاشیه براند و به بن‌بست اصلی گفتگوها و دسترسی به توافقنامه نهایی تبدیل سازد.

لابی قدرتمند اسرائیل در آمریکا می‌تواند با فشار بر کاخ سفید، دولت ایالات متحده را وادار سازد که این پرونده را در دستور کار مذاکرات گروه ۱+۵ قراردهد. از آن جا که آمریکایی ها گفته‌اند توافقنامه نهایی یا توافق بر سر همه موارد خواهد بود یا اصولا توافقی در میان نخواهد بود، این احتمال را باید در نظر داشت که اگر موضوع موشک‌های دوربرد ایران بر روی میز مذاکرات قرار گیرد می‌تواند به سرعت پرونده اتمی ایران را به حاشیه براند و به بن‌بست اصلی گفتگوها و دسترسی به توافقنامه نهایی تبدیل سازد.

یکی از امکان‌هایی که راه ورود این موضوع را به مذاکرات کنونی باز می‌کند، ذکر این نکته در قطعنامه مورد تصویب شورای امنیت سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۰، در محکومیت عدم همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بوده است. در آن قطعنامه آمده است که ایران باید هم چنین باید نسبت به «موشک‌هایی که قادر به حمل کلاهک‌های هسته‌ای هستند» پاسخگو باشد.

این آن امکانی است که می‌تواند دستمایه لازم برای دادن شکل قانونی به طرح این موضوع در مذاکرات گروه ۱+۵ باشد، هر چند که به نظر می‌رسد در توافقنامه ژنو، حداقل در روایتی که از آن منتشر شده است، این موضوع درج نشده باشد. اما آن چه تردید برانگیز است اظهارات متعدد مقام‌های ایرانی است که بیانگر نگرانی آنهاست.

البته تا آن‌جا که طرح بحث خطر موشک‌های دوربرد ایران سبب گسترش خرید سلاح توسط کشورهایی شود که خود را از جانب رژیم ایران مورد تهدید بالقوه می‌بینند آمریکا و غرب بی تمایل نخواهند بود که به این موضوع وارد شده و آن را دامن بزنند. اما اگر قرار باشد در ورای این کارکرد تجاری، طرح مسئله موشک‌های بالیستیک ایران کار مذاکرات وتوافق بر سرپرونده اتمی را به بن بست کشاند، در آن صورت شاید کشورهای غربی به گونه دیگری به موضوع بنگرند.

از همین روی بدون تردید دولت‌هایی مانند اسرائیل، که به طور کلی از توافقنامه اتمی در شکل فعلی و دورنمای احتمالی فعالیت های هسته‌ای ایران در چارچوب توافقنامه نهایی ناراضی هستند، می‌توانند با فشار روی آمریکا، این را ابزاری برای به شکست کشاندن تلاش‌ها برای حل مشکل اتمی ایران تبدیل کنند.

اینک که کشورهای غربی، از طریق تحریم‌های اقتصادی، اهرم لازم برای به عقب راندن حکومت ایران را در زمینه حساس‌ترین پرونده عمر سی و پنج ساله این نظام پیدا کرده‌‌‌اند، ممکن است خود را از گرفتن امتیاز در حوزه های دیگر نیز محروم نکنند.

حکومت ایران در طول یک سال اخیر آثار وحشت از فروپاشی کامل اقتصادی و مواجهه با خطرات اجتماعی در داخل را به نمایش گذاشته است. همه کشورهای غربی و در راس آنها آمریکا اینک می‌دانند که اقتصاد دولتی ایران شکننده و در مرز از هم پاشیدن است. عجله ایران برای توافق هرچه سریع‌تر و نیز شتاب بخشیدن به اجرای مفاد توافقنامه ژنو، کشورهای گروه ۱+۵ را متوجه ضرورت «نرمش قهرمانانه» رهبر ایران کرده است.

چنین ضرورتی می‌تواند وسوسه لازم برای طرح موضوع «موشک‌های دوربرد ایران» را در مذاکرات آتی به وجود آورد. قطعنامه شورای امنیت، مورخ ۲۰۱۰، کادر قانونی لازم برای به میان کشیدن این پرونده را در جریان گفتگوهای آتی ایران و گروه  ۱+۵ فراهم کرده اما این که کشورهای غربی چنین کنند یا خیر بستگی مستقیم به اراده سیاسی آنان دارد.