فروشنده انبه در بازار سیستان
فروشنده انبه در بازار سیستان

پس از گذشت دو ماه، بالاخره چهار سرباز از میان پنج نظامی به گروگان گرفته شده توسط گروه مسلح «جیش العدل» با میانجی‌گری هیأت مردمی آزاد شدند. در حالی که نیروهای امنیتی و اطلاعاتی ایران نتوانسته بودند گروگان‌ها را آزاد کنند، مولوی عبدالحمید اسماعیل زهی، یکی از رهبران مذهبی صاحب نفوذ هیأتی را همراه با یک جلد قرآن برای مذاکره با این گروه فرستاد و از گروگان‌گیرها خواست تا به حرمت مردم، مرزبان‌ها را آزاد کنند.

لحظه ورود مرزبانان گروگان گرفته شده به خاک ایران
لحظه ورود مرزبانان گروگان گرفته شده به خاک ایران

آزادی سربازان با تلاش روحانیان اهل سنت نشان از قدرت و نفوذ کلام روحانیون اهل سنت در منطقه دارد. از زمان آزادی گروگان‌ها نامه‌هایی از سوی مقامات سیاسی منتشر شده است و از تلاش‌های روحانیون اهل سنت در جهت آزادی گروگان‌ها قدردانی کرده‌اند.

علی مطهری از نمایندگان مجلس در نطق پیش از دستور خود از سایر نمایندگان خواست تا نقش روحانیون اهل سنت در آزادی مرزبانان را نادیده نگیرند.

ناصر بلیده‌ای معتقد است که هرچند که مردم بلوچستان مسلمان هستند و به مولوی‌ها احترام می‌گذارند، ولی خواسته‌های سکولار دارند و خواستار تداوم حکومت مذهبی نیستند. با توجه به ستم مذهبی که توسط حکومت اعمال می‌شود بخشی از جوانان این منطقه با گروه‌های مذهبی همدلی پیدا کرده‌اند ولی این گروه‌ها کوچک هستند و از حمایت عمومی برخوردار نیستند.

در طول چند سال گذشته استان سیستان و بلوچستان شاهد حضور گروه‌های تندرو و رویدادهای خشونت‌بار بوده است. صاحب‌نظران معتقدند که علت اصلی ظهور این گروه‌ها در منطقه توسعه نیافتگی است؛ استان سیستان و بلوچستان یکی از محروم‌ترین بخش‌های کشور است؛ مردم این استان از فقر و تبعیض رنج می‌برند و سال‌هاست که خواسته‌های آنها توسط دولت نادیده گرفته می‌شود.

اما یعقوب جدگال، نماینده مردم در حوزه انتخابیه چابهار، کنارک و نیک‌شهر توسعه نیافتگی و فقر در استان را تائید نمی‌کند و به زمانه می‌گوید: «شاید در روستاها مشکلاتی باشد، اما در شهرستان‌ها و مرکز استان فعالیت‌های عمرانی نسبت به گذشته رونق گرفته است و ما از نزدیک شاهد کمک‌های دولت هستیم و به هرحال همه ما ایرانی‌ها باید برای ارتقای کشورمان تلاش کنیم تا روزی برسد که همه مناطق ایران به خودکفایی برسند.»در منطقه‌ای با تنوع زبانی و مذهبی که دولت در آن نگاه امنیتی دارد و خشونت‌ گروه‌های مسلح رواج پیدا کرده است، راه طرح مطالبات مردم چیست؟ طیف‌های مختلف در سیستان و بلوچستان مطالبات‌شان بر چه محورهایی استوار است؟

عبدالرئوف ریگی، سخنگوی سازمان جیش‌العدل، مولوی عبدالحمید امام جمعه اهل سنت زاهدان، یعقوب جدگال نماینده حوزه انتخابیه چابهار، ناصر بلیده‌ای رهبر حزب مردم بلوچستان به برخی پرسش‌های «رادیو زمانه» پیرامون رویدادهای اخیر و مطالبات مردم بلوچ پاسخ گفته‌اند.

خواسته‌های مشروع

بحث گروگان‌گیری در منطقه بلوچستان به‌ویژه در طول چندماه گذشته به یکی از بحث‌‌برانگیزترین موضوع‌های رسانه‌ها و محافل ایرانی تبدیل شد.

مولوی عبدالحمید و حسن روحانی
مولوی عبدالحمید و حسن روحانی

گروه جیش‌العدل پنج مرزبان ایرانی را به گروگان گرفت و پس از «اعدام» گروه‌بان جمشید دانایی‌فر، چهار تن دیگر را تحویل داد. عبدالرئوف ریگی سخنگوی این سازمان در پیوند با خواسته‌هایشان به رادیو زمانه می‌گوید: «خواسته ما رسیدن به حقوق مشروع سیاسی و مذهبی و اجتماعی است.»

مولوی عبدالحمید از رهبران مذهبی مخالف خشونت در منطقه نیز به رادیو زمانه می‌گوید: «خواسته‌های مردم بلوچ خواسته‌های قانونی است و اصلاً انتظارات فراتر از قانون نیست و ما بر اساس قانون اساسی که میثاق ملی است و همه مردم ایران آن را قبول دارند و می‌خواهند که اجرا شود می‌خواهیم که آزادی مذاهب تامین شود وشایسته‌سالاری باشد و تفاوتی بین اقوام و مذاهب و گرایش‌های مختلف نباشد. ما همه یک ملت هستیم و باید به دیده یکسان به همه ما نگاه شود، خواسته‌های مردم در همین حدود است.»

مولوی عبدالحمید: «ما بر اساس قانون اساسی که میثاق ملی است و همه مردم ایران آن را قبول دارند و می‌خواهند که اجرا شود می‌خواهیم که آزادی مذاهب تامین شود وشایسته‌سالاری باشد و تفاوتی بین اقوام و مذاهب و گرایش‌های مختلف نباشد.»

اما ناصر بلیده‌ای، فعال سیاسی بلوچ، موارد دیگری را مطرح می‌کند. او معتقد است که قانون اساسی موجود خواسته‌های مردم منطقه را تامین نمی‌کند و می‌گوید: «مردم بلوچستان خواستار نوعی خودمختاری برای کنترل منطقه خودشان هستند و می‌خواهند که مدیریت امور خودشان را در دست بگیرند.»

او با اشاره به سیاست‌های دولت می‌افزاید: «معمولاً استاندارهایی توسط دولت انتخاب می‌شوند که بومی نیستند و با مردم بلوچ و خواسته‌های آنها آشنایی ندارند.»

بلیده‌ای معتقد است هرچند که مردم بلوچستان مسلمان هستند و به مولوی‌ها احترام می‌گذارند، ولی خواسته‌های سکولار دارند و خواستار تداوم حکومت مذهبی نیستند. با توجه به ستم مذهبی که توسط حکومت اعمال می‌شود، بخشی از جوانان این منطقه با گروه‌های مذهبی همدلی پیدا کرده‌اند، ولی این گروه‌ها کوچک هستند و از حمایت عمومی برخوردار نیستند. اکثر مردم خواستار حقوق ملی خودشان هستند. جامعه بلوچستان بسیار پیچیده‌تر از تصویری است که توسط گروه‌های مذهبی ساخته می‌شود.»

ظهور گروه‌‌های مسلح

Jisholadl-logo

مولوی عبدالحمید معتقد است که ممکن است انگیزه‌های مختلفی در این منطقه برای رشد گروه‌های تندرو وجود داشته باشد.

او می‌گوید: «در هرحال اینها یکسری مسائلی را خودشان عنوان می‌کنند، اما به نظر من بهترین چیزی که موثر و مفید است برای خشکاندن ریشه ناامنی و خشونت اجرای عدالت است. اگر عدالت اجرا شود، هیچ چیزی به اندازه آن در پایداری امنیت و وحدت ملی پایدار موثر نیست. من معتقدم که اگر عدالت اجرا شود، ناامنی و خشونت به هرحال کاهش پیدا می‌کند.»

عبدالرئوف ریگی سخنگوی سازمان جیش العدل در پیوند با خواسته‌های این سازمان به رادیو زمانه می‌گوید: «خواسته ما رسیدن به حقوق مشروع سیاسی و مذهبی و اجتماعی است.»

یعقوب جدگال معتقد است ریشه این گروه‌ها در حمایت دشمنان نظام جمهوری اسلامی است که با عناوین مختلفی علیه این نظام فعالیت می‌کنند و البته چون کشور پاکستان ثبات ندارد نمی‌تواند با این گرو‌ه‌ها هم مبارزه کند. پاکستان در ایجاد فضا برای فعالیت گروه‌های مسلح مقصر است.

در طول چند ماه گذشته برخی از مسئولان نظامی و امنیتی ایران اعلام کردند دو کشور افغانستان و پاکستان اشرافی بر مرز‌های خود ندارند و ایران یک‌طرفه این مرزها را کنترل می‌کند.

آیا فقر و بیکاری را می‌توان عامل جذب شدن جوانان در گروه‌های مسلح دانست؟ این نماینده مجلس چنین پاسخ می‌دهد: «خیر، قوم بلوچ از آغاز انقلاب تاکنون وفادار، همگام و همراه با نظام بوده‌اند و انشاالله همینطور نیز خواهند ماند. در حال حاضراز پتروشیمی، پالایشگاه‌ها، راه آهن، کشاورزی و دانشگاه‌های متعدد از کل کشور می‌آیند و اینجا در استان در حوزه‌های مختلف فعالیت می‌کنند. من به هیچ عنوان فکر نمی‌کنم کسی حاضر شود به خاطر لقمه نان دست به چنین کارهایی بزند. در حالی که این کارها از نظر اسلام مردود است.»

ناصر بلیدی به حضور نیروهای نظامی در منطقه بلوچستان اشاره می‌کند و می‌گوید: «از زمان رضا شاه،  که با قوای نظامی خواست منطقه را به کنترل خود درآورد،  گروه‌های مسلح در بلوچستان حضور داشته‌اند. البته در آن زمان گروه‌های مسلح حول محور خواسته‌های مذهبی شکل نمی‌گرفت و خواسته‌های آنها ملی بود. پس از انقلاب حکومت مذهبی در تهران تبعیض‌های مذهبی بسیاری را علیه اقلیت سنی روا داشت و این موضوع همزمان شد با اشغال افغانستان توسط روسیه و آمدن گروه‌های جهادی به منطقه برای مبارزه با اشغال افغانستان، اما این گروه‌های مسلح پایگاه عمومی گسترده‌ای ندارند.»

اما سخنگوی جیش‌العدل معتقد است که هزاران جوان بلوچ از حرکت آنها حمایت می‌کنند و اگر حمایت مردمی وجود نداشت این گروه هم نمی‌توانست فعالیت بکند. عبدالرئوف ریگی می‌گوید: «اگر پشتوانه مردمی نمی‌بود، ما الان وجود نداشتیم و الان هم هزاران جوان بلوچ به اتهام همکاری با مقاومت در زندان‌ها به سر می‌برند که جرم‌شان فقط هواداری از مقاومت بوده است.»

خشونت و جامعه مدنی

اقدامات خشونت‌بار گروه‌های مسلح در بلوچستان عرصه را برای فعالیت‌های مدنی تنگ‌تر کرده است؛ از یک طرف ترور و گروگان‌گیری و از طرفی دیگر اعدام‌های گسترده و بعضاً انتقام‌جویانه جمهوری اسلامی در زندان‌ها. آیا این برآورد درست است؟

یعقوب جدگال نماینده مردم در حوزه انتخابیه چابهار، کنارک و نیکشهر معتقد است ریشه این گروه‌ها در حمایت دشمنان نظام جمهوری اسلامی است که با عناوین مختلفی علیه این نظام فعالیت می‌کنند و البته چون کشور پاکستان ثبات ندارد نمی‌تواند با این گرو‌ه‌ها هم مبارزه کند.

آیا فعالیت مسلحانه جیش‌العدل باعث فشار بیشتر حکومت بر جامعه مدنی بلوچستان می‌شود؟

 عبدالرئوف ریگی می‌گوید: «در بلوچستان اصلاً جامعه مدنی وجود ندارد و فعالیت مدنی از محالات است و اصلاً ما فعال مدنی نداریم و امکان حداقل فعالیت مدنی وجود ندارد و اگر کسی کوچک‌ترین انتقادی حتی در سطح پایین کند اعدام می‌شود، لذا نگرانی از این امر وجود ندارد. البته که همین عدم امکان فعالیت مدنی ما را وادار به فعالیت مسلحانه کرده است.»

مولوی عبدالحمید که منتقد رفتار دولت در منطقه است، خشونت را راه حل مشکلات مردم بلوچ نمی‌داند. او می‌گوید: «من خشونت و تندی در هیچ طرفی را قبول ندارم. ما معتقدیم که این گروه‌هایی که درحال حاضر ایجاد ناامنی کرده‌اند و به خشونت متوسل می‌شوند، اشتباه می‌کنند و ما شدیداً مخالف این روش‌ها هستیم و معتقدیم که بهترین راه گفتمان و راه‌های قانونی، بین‌المللی است که برای گرفتن حق باید از این راه‌ها استفاده کرد. در رابطه با مجازات‌ها هم نظرم به همین صورت است. در هر حال مجازات‌های سنگینی چون اعدام از لحاظ دیدگاه شرعی و فقهی ما نتیجه مطلوبی ندارد و مجازات اعدام اگر باشد هم حداقل است؛ مگر در مواردی که هیچ گزینه دیگری برای مجازات نباشد و ما معتقدیم که این کارهم آسیب‌هایی در پی دارد و نتایج خوبی حاصل نمی‌شود و من بارها این صحبت‌ها را مطرح کرده‌ام.»