مسئولان ایرانی ابراز امیدواری کرده‌‌اند امسال مردم استان‌های غربی کشور به لطف بارش‌های فراوان در عراق با مشکلات کمتری در زمینه ریزگردها رو به رو شوند.
با این‌حال شواهد بسیار از جمله تغییرات زیست محیطی در ایران و کشورهای همسایه و همچنین پیش‌بینی‌های مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست نشان می‌دهد کم و زیاد شدن شدت ریزگردها در سال‌های آینده ادامه خواهد داشت و حداقل برای چندین سال این پدیده ناخوشایند بخشی از زندگی مردم در بسیاری نقاط ایران خواهد بود.
پدیده ریزگردها که در چند سال اخیر شدت گرفته است، بسیاری از روزهای سال زندگی را در برخی نقاط ایران به ویژه در استان‌های غربی و جنوبی با دشواری رو به رو می‌کند و باعث تعطیلی شهرهای مختلف می‌شود.
به گفته ضیاء الدین شعاعی، مدیر ملی مقابله با پدیده گرد و غبار در سازمان حفاظت محیط زیست، تعداد وقوع ریزگردها در ایران در فاصله سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۲ بیش از ۱۵ برابر افزایش یافته است.
این مقام مسئول در سازمان حفاظت محیط زیست در نشستی خبری در روز ۱۹ فروردین اعلام کرد در سال‌جاری به دلیل افزایش ۷۰ تا ۷۳ درصدی بارندگی در عراق، شدت بروز ریزگردها در ایران کمتر از سال گذشته خواهد بود.
منشاء ریزگردها کجاست؟
در مورد منشاء و دلیل اصلی بروز پدیده ریزگردها در ایران هنوز نتیجه قطعی حاصل نشده است. اما مسئولان مختلف چه در سازمان حفاظت محیط زیست و چه در مجلس، منشاء اصلی ریزگردها را کشورهای مجاور به ویژه عراق، اردن و سوریه می‌دانند.
به گفته ضیاءالدین شعاعی بررسی عکس‌های ماهواره‌ای نشان می‌دهد این گرد و غبار عمدتا از منطقه بزرگ بین‌النهرین بر‌می‌خیزد و به ایران می‌رسد.
در سال‌های اخیر دامنه ریزگردها به تهران نیز کشیده شده است و مردم پایتخت را که با آلودگی و هوای مسموم رو به رو هستند از گرد و غبار نیز بی‌نصیب نگذاشته است.
با این حال در مورد منشاء اصلی ریزگردها بین مسئولان ایرانی و کشورهای دیگر اختلاف نظر وجود دارد. به گفته مقام‌های سازمان حفاظت محیط زیست ایران، کشورهای همجوار از پذیرفتن مسئولیت در این زمینه خودداری می‌کنند.
ایران تاکنون چندین بار به عراق پیشنهاد همکاری و سرمایه‌گذاری در آن کشور به منظور مقابله با ریزگردها را داده است، اما به دلیل مشکلات داخلی عراق این همکاری‌ها تاکنون به نتیجه مشخصی نرسیده است.
علت تولید ریزگرد در منطقه خاورمیانه
گرچه هنوز بر سر دلیل اصلی تولید گرد و غبار در منطقه وسیع خاورمیانه اختلاف نظر وجود دارد، اما اکثر کارشناسان بر این باور هستند که تغییرات محیطی به ویژه خشک شدن تالاب‌ها، مدیریت غلط منابع آبی و تغییر مسیر رودخانه‌ها و کنترل آب آن‌ها دلیل اصلی تولید گرد و غبار و طوفان‌های ریزگرد در منطقه است.
عوامل مختلف انسانی و طبیعی باعث خشک شدن تالاب‌های بزرگ بین‌النهرین در عراق شده‌اند. از سوی دیگر رها شدن زمین‌های کشاورزی به دلیل شرایط اقتصادی و امنیتی و خشک شدن تعدادی از سدها در این کشورباعث شده است تا سطح گسترده‌ای از اراضی عراق به ذخیره‌گاه خاک رس تبدیل شود و بر اثر باد یا طوفان زمینه بروز پدیده ریزگردها را بیش از پیش به وجود آورد.
به گفته مدیر ملی مقابله با پدیده گرد و غبار، اکنون بیش از ۵/۶ میلیون هکتار از اراضی عراق، سوریه و اردن منشاء تولید ریزگردها هستند.
سهم ایران در تولید ریزگرد
گرچه بخش زیادی از طوفان‌های گرد و غبار و ریزگرد از کشورهای دیگر به سمت ایران حرکت می‌کند، اما سهم مناطق داخلی ایران در تولید این پدیده را نمی‌توان فراموش کرد.
خشکسالی و کم‌‌آبی طولانی مدت در ایران به اضافه مدیریت نادرست منابع آبی و همچنین رعایت نشدن حق‌آبه برخی از تالاب‌ها توسط کشورهای همسایه باعث شده است تا تعدادی از تالاب‌های ایران نابود شود و بخش دیگری از آن‌ها نیز در معرض خطر نابودی قرار بگیرد.
خشک شدن این اکوسیستم‌های آبی در داخل خاک ایران نیز یکی از عوامل مهم تولید طوفان‌های گرد و غبار است. این پدیده به ویژه در مناطقی مانند سیستان و بلوچستان یا خوزستان با شدت بیشتری رخ می‌دهد.
آیا با ریزگردها باید کنار آمد؟
مدیر ملی مقابله با ریزگردها از بین بردن این پدیده را فعالیتی طولانی مدت می‌داند و معتقد است باید در کوتاه مدت راه زندگی کردن با آن را آموخت.
به گفته ضیاءالدین شعاعی، در کشور چین برای مقابله با پدیده ریزگردها و تثبیت حدود ۲/۵ میلیون هکتار از مناطق بیابانی در مغولستان بیش از ۲۵ سال زمان صرف شد.
به گفته مدیر ملی مقابله با ریزگردها آن‌چه در کوتاه مدت می‌توان انجام داد آماده سازی صنعت و مردم برای مقابله با بحران به منظور کاهش آسیب های این پدیده بر سلامت مردم است.
او از آموزش مردم برای حفظ سلامت خود، همچنین کمک به صنعت برای تولید محصولاتی همچون فیلترهای مخصوص تصفیه هوای ورودی از کانال های کولر یا تولید ماسک های تنفسی قوی تر، استانداردسازی مکان های تجمعی خاص مثل مدارس به عنوان اقدامات کوتاه مدت برای مقابله با ریزگردها نام برد.