سنت دیرین و هرساله ایرانیان در پایان تعطیلات نوروز، پیوندی عمیق با طبیعت و نوزایی آن دارد. میلیونها نفر در سرتاسر ایران روز «سیزده بدر» را با خانواده و دوستان در دل طبیعت می‌گذرانند و به این ترتیب این روز به یکی از بزرگ‌ترین طبیعت‌گردی‌های دسته جمعی تبدیل می‌شود.
اما حضور گسترده مردم در پارک‌های شهری یا در دشت و کوه یا مناطق ساحلی و جنگلی غالبا همراه با عوارض ناخواسته یا تخریب‌های طبیعت و محیط زیست است.
افزایش تخریب‌ها در سیزده بدر
پیش‌تر، شهرداری تهران اعلام کرده بود پس از هر سیزده بدر حدود ۱۵ تا ۳۰ درصد به طبیعت و محل‌هایی که جمیعت در آن حضور داشته آسیب وارد می‌شود.
برخی دیگر از آمارها همچنین نشان می‌دهند که میزان تولید زباله در تعدادی از استان‌ها در این روز حدودا ۱۰ برابر می‌شود.
مناطق حفاظت شده محیط زیستی و پارک‌های ملی نیز از این تخریب‌ها مصون نیستند. تنها در مناطق حفاظت شده محیط زیستی استان تهران در روز سیزده بدر بیش از ۶ هزار تن زباله تولید و رها می‌شود. در استان گلستان که با «پارک ملی گلستان» شهرت جهانی دارد، آمارهای سازمان محیط زیست نشان‌دهنده وارد شدن آسیب‌های فراوان به پارک‌های جنگلی و مناطق حفاظت شده است.
آسیب‌های اصلی در این روز عبارتند از: تولید حجم انبوهی از زباله و رها شدن آن در محیط، شکسته شدن و آسیب دیدن درختان و گل‌ها و گیاهان، آتش‌سوزی‌های موردی به دلیل افروختن آتش در جنگل، آسیب وارد شدن به جانوران یا شکار آن‌ها.
به گفته اسماعیل کهرم، مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، ریختن زباله در طبیعت به یکی از معضلات اصلی سیزده بدر تبدیل شده است. در روزهای پایانی سال ۱۳۹۲ و پیش از آغاز تعطیلات نوروزی، جسله فوری و مشترکی بین مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست و استانداران استان‌های تهران، البرز، قزوین و سه استان ساحلی گلستان، مازندران و گیلان برای بررسی راه‌های مقابله با این معضل برگزار شد.
روغن سوخته ماشین‌ها و آلودگی آب‌ها
به گفته کهرم، در فصل بهار، تقریبا یک سوم از رانندگانی که با خودروی شخصی به سفر می‌روند برای تعویض روغن خودرو خود به کارگاه‌های مکانیکی مراجعه نمی‌کنند و به جای تعویض روغن در چاله‌های مکانیکی، روغن موتور را در طبیعت و دشت‌ها و بیابان‌ها رها می‌کنند.
این روغن‌ها با نفوذ به عمق خاک موجب آلودگی گسترده خاک می‌شود. نفوذ هر لیتر روغن موتور به داخل خاک باعث آلودگی ۱۰ هزار لیتر آب در سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود. همین آب آلوده، چند صد متر آن‌طرف تر از چاه‌های کشاورزی سر در می‌آورد و به مصرف آبیاری محصولات کشاورزی می‌رسد و در نهایت محصولات آبیاری شده با آب آلوده به مصرف عموم می‌رسد.
اما آلودگی آب‌ها تنها به نفوذ روغن خودروها به منابع زیرزمینی محدود نمی‌شود. رها کردن زباله در آب روان یا دریاچه‌ها و برکه‌ها و همچنین شستن ظرف‌‌ها با استفاده از شوینده‌های شیمایی نیز می‌تواند باعث آلودگی آب‌ها شود.
کباب، بلای جان درختان
شاید برای بسیاری، تصور سیزده بدر بدون افروختن آتش و برپا کردن بساط کباب و چای روی آن امکان پذیر نباشد.
اما هر آتشی که در دل مناطق جنگلی یا پای درختان و بوته‌ها افروخته می‌شود می‌تواند خسارتی بزرگ به همراه داشته باشد. هر ساله، آتش سوزی‌های کوچک یا بزرگی در مناطقی که گردشگران در آن حضور دارند رخ می‌دهد.
از سوی دیگر، برخی افراد نیز برای برافروختن آتش شاخه درختان را می‌شکنند و به آن‌ها آسیب وارد می‌کنند.
سازمان محیط زیست اکیدا از تمام گردشگران نوروزی و ایرانیانی که سیزده بدر به طبیعت می‌روند خواسته است برای افروختن آتش فقط از ذغال‌های آماده استفاده کنند و قبل از ترک طبیعت حتما خاکستر آتش خود را با آب و خاک خاموش کرده واز روشن کردن آتش در پای درختان نیز خودداری کنند. به گفته سازمان حفاظت محیط زیست، بهترین راه برای استفاده از آتش، به همراه داشتن گاز پیک نیکی است.
اقدامات و توصیه‌های سازمان محیط زیست
سازمان حفاظت محیط زیست برای کاهش آسیب‌های وارده به طبیعت در روز سیزده بدر مجموعه‌ای از توصیه‌ها و نکات زیست محیطی را طی اطلاعیه‌ای اعلام کرده است.
به جز نکات ایمنی در مورد برافروختن آتش، این سازمان از مردم خواسته است زباله‌ها را در کیسه‌هایی که به همراه می‌برند جمع کرده و سپس در پایان روز کیسه‌های زباله را به ایستگاه‌های سیار جمع آوری زباله که در بسیاری از مکان‌های عمومی مستقر می‌شوند تحویل دهند.
این سازمان همچنین با دایر کردن گشت‌های ویژه یگان حفاظت محیط زیست در مناطق مختلف کشور،با فروشندگان حیوانات غیرمجاز برخورد خواهد کرد و تخریب کنندگان محیط زیست را به ضابطان قضایی معرفی می‌کند.
«مراقب هپاتیت آ (A) باشید»
«مرکز بین‌المللی طب مسافرتی در ایران» نیز از مسافران نوروزی و گردشگران طبیعت در سیزده بدر خواست آب و غذای سالم و ساده به همراه داشته باشند و هنگام حضور در طبیعت به طور جدی از نوشیدن آب از برکه‌ها و چشمه‌ها خودداری کنند چون احتمال انتقال بیماری هپاتیت آ (A) از این طریق وجود دارد.
مرتضی ایزدی، مسئول این مرکز، به خبرگزاری فارس گفت احتمال آلوده بودن آب چشمه‌ها و رودخانه‌ها به مدفوع و آلودگی‌های دیگر وجود دارد، از این رو گردشگران فقط از بطری‌های آب آشامیدنی سالم و بهداشتی استفاده کنند.
موارد متعددی در سال‌های گذشته گزارش شده است که نوشیدن آب چشمه ها موجب انتقال بیماری هپاتیت آ (A) شده است زیرا این بیماری از طریق خوردن و آشامیدن منتقل می شود و اگر آب آلوده باشد می‌تواند این بیماری را منتقل کند. به گفته ایزدی مسافران اگر در جایی هستند که مجبورند از آب چشمه ها استفاده کنند، حتما قبل از مصرف آن را بجوشانند.
همچنین در برخی مناطق شرقی و مرکزی کشور از جمله استان اصفهان پشه های خاکی وجود دارند که می توانند عامل بروز بیماری سالک باشند.
متاسفانه وقتی که فرهنگ به گزراه می رود سنت های خوب گذشته نیز بلاهایی به همراه دارد. روز سیزده بدر که یکی از سنن باستانی ایرانیان است و بایستی مردم از این نعمت استفاده کنند و از بودن آن لذت ببرند و آنرا قدر بدانند .
ولی متاسفانه به حالتی در آمده است که انگاری این روز را مردم در جهت نابودی طبیعت به بیرون می زنند و تا آنجا که بتوانند در از بین بردن آن جدیت می کنند.
اگر حاکمان به جای از بین بردن سنتهای ایرانی سعی کنند که با فرهنگ سازی مردم را با خوبی های این سنن آگاه کنند این فرهنگ به بیراهه نخواهد رفت. ولی چه کنیم که رژیم خود تبر به ریشه سنت های ایرانیان می زند و فرهنگ اسلامی را ترویج می نماید.
داریوش / 02 April 2014