ده‌ها تن از فعالان مدنی آذربايجان روز يکم اسفندماه در شهر اهر توسط نيروهای انتظامی بازداشت شدند.
آن‌ها به‌مناسبت روز جهانی زبان مادری گرد هم آمده بودند.
صالح کامرانی، وکيل دادگستری، به زمانه گفت: «تاکنون اسامی ۶۰ تن از اين فعالان مشخص شده و پيگيری خانواده‌ها بی‌نتيجه مانده است.»
اين وکيل دادگستری افزود: «شمار بازداشت‌شدگان نزديک به صد نفر است و اين افراد در پاسگاه شماره ۱۲ کلانتری اهر نگهداری می‌شوند.»
اين دسته از فعالان مدنی در منزل اکبر ابولزاده يکی از فعالان مدنی اهر گرد هم آمده بودند.
ضرب و شتم فعالان
صالح کامرانی می‌گويد، نيروهای انتظامی يک ساعت قبل از بازداشت اين افراد منزلی را که در آن مراسم زبان مادری برگزار شده بود، محاصره کرده بودند. ظاهراً نيروهای انتظامی در اين يک ساعت منتظر صدور حکم بازداشت شرکت‌کنندگان مراسم از سوی دادگاه بوده‌اند.
نيروهای امنيتی در حين بازداشت دو تن از آنان را مورد ضرب و شتم قرار می‌دهند.
به‌گفته اين وکيل دادگستری جمعی از خانواده‌ها برای پيگيری به پاسگاه شماره ۱۲ کلانتری اهر مراجعه می‌کنند، اما از ورود آنان به داخل پاسگاه جلوگيری می‌شود.
اين افراد از شهرهای مختلف ترک‌نشين در اهر جمع شده بودند و تعدادی از آنان مانند عباس لسانی، روزبه سعادتی، ميثم آزادی و فردين مرادپور سابقه بازداشت و زندان نيز داشته‌اند.
«دولت قانون را نقض می‌کند»
صالح کامرانی می‌گويد، در دو سال گذشته نيز اين‌گونه مراسم در اهر برگزار شده بود، اما برخوردی از سوی نيروهای دولتی ديده نشده بود.
اين وکيل دادگستری می‌افزايد، مطالبات فعالان آذربايجان به استناد به قوانين موجود کشور و قوانين حقوق بشر ناظر بر حق برخورداری از زبان مادری بوده است.
به‌گفته وی، در اين‌گونه مراسم به‌طور معمول راه‌های رسيدن به حق استفاده از زبان مادری از سوی فعالان بررسی می‌شود.
صالح کامرانی به پيشينه برگزاری مراسم زبان مادری در شهرهای ترک‌نشين ايران اشاره می‌کند و می‌گويد، در دوران اصلاحات چندين بار اين مراسم با کسب اجازه در تبريز و برخی مکان‌ها مانند دانشگاه برگزار می‌شد. اما در دوره محمود احمدی‌نژاد هيچ‌گونه مجوزی صادر نشد. برای همين فعالان در منازل گرد هم می‌آمدند. اگر اجازه برگزاری مراسم زبان مادری داده نمی‌شود، دولت است که قانون را نقض می‌کند. از قرائن معلوم است که امسال نيز مجوز صادر نشده و به همين دليل در منازل مراسم را برگزار کرده‌اند.
زبان ترکی ممنوع
صالح کامرانی می‌گويد بسياری از فعالان مدنی آذربايجان به دليل پيگيری مسئله زبان مادری در سال‌های اخير بازداشت و به زندان محکوم شدند.
اين وکيل دادگستری که وکالت چندين تن از آنان را به عهده داشته است، اشاره می‌کند که برخی از آنان تنها به دليل نوشتن شعر و چاپ تقويم به زبان ترکی بازداشت شده‌اند و در دادگاه‌ها به اتهام‌هايی مانند اقدام عليه امنيت ملی و تبليغ عليه نظام روبه‌رو شده‌اند.
او به‌عنوان نمونه به اتهام‌های دو تن از بازداشت‌شدگان به نام‌های ابراهيم نوری و غلام‌رضا امانی اشاره می‌کند که در سال‌های گذشته به دليل سرودن شعر و تلاش برای برگزاری مراسم زبان مادری از سوی نيروهای امنيتی بازداشت شده بودند. به‌گفته اين وکيل دادگستری، غلام‌رضا امانی در يک «حادثه رانندگی مشکوک» همراه برادرش چند سال پيش جان خود را از دست داد.
مسئله دنباله‌دار زبان مادری
بازداشت فعالان مدنی آذربايجانی در حالی اتفاق می‌افتد که مسئله زبان مادری از سوی دولت حسن روحانی رئيس‌جمهور ايران تقريباً بيشتر از دوره‌های قبلی مورد توجه واقع شده است.
حسن روحانی از همان آغاز کارزار انتخاباتی در ۱۳ خرداد ۱۳۹۲ با انتشار بيانيه شماره سه خود موضوع تدريس زبان مادری ايرانيان (کردی، آذری، عربی و…) را در سطوح مدارس و دانشگاه‌ها به‌طور رسمی مورد تأکيد قرار داد.
روحانی حتی در ميان مردم در تبريز وعده داد «فرهنگستان زبان و ادب آذری» تأسيس کند، اما تاکنون اين فرهنگستان تأسيس نشده است.
علی‌اصغر فانی، سرپرست وزارت آموزش و پرورش در مهرماه گذشته وعده داده بود که زبان‌های مختلف ايران به‌عنوان زبان مادری در مدارس کشور تدريس خواهد شد.
او اعلام کرده بود: «کميته‌ای تشکيل شده است تا به بحث تدريس زبان مادری در مدارس رسيدگی کند و در کنار آن اتاق فکری نيز فعال شده و عده‌ای به آن دعوت شده‌اند تا روی آن به‌صورت تلفيقی کار کنند.»
اما طرح اين نکات از سوی سرپرست وزارت آموزش و پرورش با انتقاد اعضای فرهنگستان زبان و ادب فارسی روبه‌رو شد.
غلام‌علی حداد عادل رئيس فرهنگستان ادب فارسی با اشاره به اين‌که معيار آموزشی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، زبان معيار فارسی است گفت: «البته زبان‌های ديگری هم هستند که جايگاه‌شان معلوم است اما آن‌چه بايد آموزش ديده شود زبان فارسی است.»
فتح‌الله مجتبايی، عضو اين فرهنگستان موضوع آموزش زبان مادری در کشور را امری وارداتی ناميده بود. او گفته بود: «شک ندارم که اين موضوع از خارج به ايران آمده است. قبل از اين در هندوستان نيز اين مسئله توسط انگلستان تجربه شد و امروز هم انگلستان و کشورهای شمالی ما هستند که می‌خواهند اين مسئله را به ايران وارد کنند.»
موضع اعضای فرهنگستان در قبال زبان مادری در ايران با انتقادهای گسترده‌ای از سوی برخی نمايندگان مجلس و فعالان حقوق اقليت‌ها در داخل و خارج از کشور مواجه شد.
پس از طرح اين انتقاد‌ها فرهنگستان زبان و ادب فارسی قدری از واکنش‌های تند خود عقب نشست.
بهاءالدين خرمشاهی گفته بود با آموزش زبان مادری مخالف نيست بلکه با آموزش به زبان مادری مخالف است.
همچنين ميرجلال‌الدين کزازی، استاد دانشگاه و چهره شناخته‌شده در حوزه زبان و ادب فارسی گفته بود: «آموزش زبان مادری در کنار زبان فراگير ميهنی به هيچ‌وجه با هم ناسازگاری ندارد که بخواهيم يکی را برگزينيم و ديگری را فرو گذاريم. اما اگر کودک زبان مادری را از مادر و در خانه نياموزد، در دبستان، دبيرستان و دانشگاه هم نمی‌تواند آن را آن‌چنان که بايد آموزش ببيند.»
او همچنين افزوده بود: «گويش‌ها و زبان‌های بومی هم مانند زبان پارسی بسيار ارزشمند و گران‌قدر است. بايد به هر شيوه‌ای که می‌توان آن‌ها را پاس داشت و اين‌گونه نيست که پرداختن به يکی برابر با فرو نهادن ديگری باشد.»
حق آموزش به زبان مادری، در بسياری از اسناد و پيمان‌های حقوق بشری مانند منشور زبان مادری، اعلاميه جهانی حقوق زبانی، بندهای سه و چهار ماده چهار اعلاميه حقوق اشخاص متعلق به اقليت‌های قومی، ملی، زبانی و مذهبی، ماده ۳۰ کنوانسيون حقوق کودک، ماده ۲۷ ميثاق بين‌المللی حقوق مدنی و سياسی و… مورد تأکيد قرار گرفته است.
در اصل پانزدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی بر حق تحصيل به زبان مادری در کنار زبان فارسی در مدارس تأکيد شده است.
در سال ۲۰۰۰ يونسکو ۲۱ فوريه (دوم اسفندماه) هر سال را به‌عنوان روز جهانی زبان مادری مقرر کرد.
ر همين زمينه:
طرح تدریس زبان مادری، «زیر سر انگلیسی‌ها» است
روحانی و «فرهنگستان زبان و ادب آذری» ـ محسن کاکارش
روز زبان مادری – ضیاء صدرالاشرفی
بازداشت حسن دمیرچی، هنرمند آذربایجانی در تبریز
محکومیت دو فعال آذربایجانی در مهاباد