دو روز دیگر بعد از فراز و نشیب بسیار، نشست ژنو ۲ سوریه قرار است برگزار شود. ترکیب شرکت کنندگان در لحظات آخر نهایی شد. ایران آخرین کشوری بود که سازمان ملل برای آن دعوتنامه صادر کرد.
بان‌کی مون مدعی شده است این دعوتنامه بعد از آن صادر شد که جواد ظریف وزیر خارجه ایران تعهد داد که ایران نقش مثبت و سازنده‌ای را در مذاکرات ایفا کند.
دبیر کل سازمان ملل اظهار داشته که ایران مفاد و اصول توافقات نشست ژنوِ ۱ را در خصوص شرایط دولت انتقالی پذیرفته است.
دولت‌های غربی و آمریکا تلویحا تهدید کرده بودند در صورت امتناع ائتلاف ملی سوریه از شرکت در ژنو دو، حمایت خود را پس می‌گیرند.
بان‌کی مون تصریح کرده که جواد ظریف با علم یه اینکه مبنای گفت‌وگو‌ها در ژنو ۲، توافقات در ژنوِ ۱ خواهد بود، شرکت در آن را پذیرفته است. او همچنین گفته است که ظریف قبول کرده که دولت انتقالی در سوریه باید با رضایت متقابل دولت و مخالفان سوری تشکیل شود.
چرخش احتمالی در سیاست ایران
اظهارات فوق با موضع‌گیری‌های سابق ایران تطبیق نمی‌کند و پرده از تغییر مواضع بر می‌دارد. البته در این خصوص توضیحات مسئولان حکومت نیز مهم است تا معلوم شود معنای اظهارات بان‌کی مون چیست.
چندی پیش جواد ظریف در نشست خبری مشترک با وزیر خارجه سنگال از تماس تلفنی بان‌کی مون دبیر کل سازمان ملل با وی خبر داد و گفت که جمهوری اسلامی هیچ پیش شرطی را برای حضور در ژنو ۲ نمی‌پذیرد.»
او در ادامه گفت: «اگر دعوت از ایران بدون پیش شرط صورت بگیرد جمهوری اسلامی در این مذاکرات شرکت می‌کند.»
محمد حسن آصفری عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی نیز که در سفر‌های اخیر ظریف همراه وی بود آشکار ساخت دولت‌های عراق و روسیه اصرار بر شرکت ایران در نشست ژنو دارند.
گروه‌های اسلام‌گرا می‌گویند در مذاکرات ژنو شرکت نمی‌کنند زیرا سرنوشت سوریه در مبارزات داخلی تعیین می‌شود نه در مذاکرات توخالی بیرون از خاک سوریه.
دولت آمریکا و مخالفان سوری تا پیش از این شرکت مشروط ایران را مطرح می‌کردند. شرط آمریکا که چندین بار توسط کری مطرح شد تعهد ایران به رعایت توافقات ژنوِ ۱ بود. ادعای بان‌کی مون نشان می‌دهد که ظاهرا چنین تعهدی داده شده است. اما شرط مخالفان بیرون کشیدن ایران و حزب‌الله لبنان از جنگ داخلی سوریه بود امری که حداقل در خصوص حزب‌الله تا الان اتفاق نیفتاده است.
ایران مستقل از مذاکرات ژنو در گفت‌وگو با دولت‌های سوریه و روسیه طرحی برای حل مناقشات در سوریه را دنبال می‌کند.
در روز‌های آخر به غیر از ایران ۹ کشور دیگر (واتیکان، بحرین، استرالیا، بلژیک، یونان، لوکزامبورگ، مکزیک، کره جنوبی و هلند) نیز به نشست ژنو ۲ دعوت شدند تا شمار کشور‌های شرکت کننده به ۴۰ مورد برسد.
شکاف و اختلاف در مخالفان سوری
ائتلاف ملی سوریه نیز در روز‌های آخر به ترکیه به نتیجه رسید که در مذاکرات شرکت کند. از مجموع ۱۲۰ عضو این شورا ۴۰ نفر در جلسه رای‌گیری شرکت نکردند و از مابقی افراد نیز ۷۳ نفر فقط رای دادند. ۵۸ نفر از رای دهندگان موافقت خود با شرکت در مذاکرات ژنو ۲ را اعلام نمودند.
مذاکرات و رفت و آمد‌ها در دو روز آینده مشخص می‌کند که بحران شرکت ایران فروکش می‌کند یا اینکه اصل برگزاری مذاکرات را تحت الشعاع قرار می‌دهد.
بدین ترتیب ائتلاف با نظر مثبت ۴۸درصد اعضا تصمیم به شرکت در کنفرانس ژنو گرفت. این تصمیم پس از بحث‌هایی سنگین و پرتنش اتخاذ شد. دولت‌های غربی و آمریکا تلویحا تهدید کرده بودند در صورت امتناع ائتلاف از شرکت، حمایت خود را پس می‌گیرند. اتحادیه عرب نیز ائتلاف را برای شرکت تحت فشار زیاد قرار داد. شرکت ائتلاف منجر به گسترش اختلاف در بین اعضاء آن شده است.
اما ارتش آزاد اعلام کرد که در مذاکرات شرکت نمی‌کند. ژنرال سلیم ادریس فرمانده ارتش آزاد گفت به عنوان نیروی نظامی و انقلابی در مذاکرات شرکت نمی‌کند و به جنگ در حین مذاکرات ادامه می‌دهد.
گروه‌های اسلام‌گرا که در ماه‌های اخیر نفوذ و قدرت بیشتری از ارتش آزاد پیدا کرده اند، نیز رسما اعلام کردند در مذاکرات ژنو شرکت نمی‌کنند و سرنوشت سوریه در مبارزات داخل خاک سوریه تعیین می‌شود، نه در مذاکرات بی حاصل و توخالی در بیرون از خاک سوریه.
گروه هماهنگ‌کننده ملی هم که نیرویی میانه‌رو در داخل خاک سوریه است و به مشی غیر نظامی باور دارد، اعلام کرد در مذاکرات ژنو شرکت نمی‌کند. این گروه به طور نسبی از محدودیت‌های کمتری در داخل خاک سوریه برخوردار است.
ائتلاف ملی سوریه و اپوزیسیون مسلح این گروه را متهم می‌کنند که ابزار دست اسد برای نفوذ در مخالفان است. این گروه مدت زمان کنونی برای معرفی نماینده واحد و مشترک از سوی مخالفان را نا مناسب می‌داند و به این دلیل موضع منفی نسبت به مذاکرات ژنو اتخاذ کرده است.
حضور نماینده ائتلاف ملی سوریه بازتاب دهنده برایند نظرات مخالفان نیست و تضمین عملی اجرای توافقات احتمالی از سوی مخالفان نیز پایین است.
مخالفت آنها ذاتی نیست بلکه با شرایط کنونی که امکان رسیدن به تفاهم در بین مخالفان را نامقدور می‌سازد مشکل دارند. آنها در عین حال دولت‌های روسیه و آمریکا را متهم کردند که در راستای منافع خود و افزایش نفوذ منطقه‌ای مذاکرات ژنو را جلو می‌برند.
بدین ترتیب معلوم می‌شود که اختلاف و واگرایی در مخالفان زیاد است و حتی شکاف‌ها و منازعات در داخل ائتلاف ملی سوریه نیز تشدید شده است. با این وضعیت حضور نماینده ائتلاف بازتاب دهنده برایند نظرات مخالفان نیست و تضمین عملی اجرای توافقات احتمالی از سوی مخالفان نیز پایین است.
کشمکش بر سر حضور ایران
ساعاتی بعد از اعلام ارسال دعوتنامه برای ایران، دولت آمریکا ضمن موضع‌گیری انتقادی خواستار اعلام موافقت صریح ایران با توافقات ژنو ۱ و پذیرش چارچوب انتقال قدرت در سوریه شد.
جین ساکی سخنگوی وزارت خارجه امریکا اعلام کرد آمریکا در صورتی از حضور ایران حمایت می‌کند که این کشور صریحا اعلام کند که با مبنا قرار گرفتن مصوبات ژنوِ ۱ به عنوان موضوع مذاکرات در ژنو ۲ موافق است. به گفته وی اگر ایران به صورت کامل موافقت خود را اعلام نکند، دعوتنامه باید پس گرفته شود.
مناقشه بر سر حضور ایران بحران جدی برای نشست ایجاد کرده و سطح انتظارات از آن را که از اول کم بود، بیش از پیش کاهش داده است.
معنای تقاضای آمریکا این است که ایران خروج بشار اسد از قدرت را بپذیرد. امری که ایران نه تنها از آن امتناع کرده بلکه به نحوی تمام قد از تداوم حکمرانی او حمایت نموده است.
ائتلاف ملی سوریه نیز به نحوی شدید مخالفت خود را با دعوت از ایران اعلام کرد و اظهار داشت در صورتی که سازمان ملل دعوت از ایران را پس نگیرد در نشست ژنو شرکت نمی‌کند. عناس العبده از چهره‌های شاخص ائتلاف فوق گفت : «ما از این تصمیم شوکه شدیم. اقدام فوق غیر منطقی است و ما نمی‌توانیم آن را بپذیریم.»
موضع‌گیری‌های فوق در ۴۸ ساعت مانده به مذاکرات نشانگر شکننده بودن نشست سوریه است. به نظر می‌رسد تصمیم سازمان ملل بدون هماهنگی کامل با مقامات آمریکایی بوده است. اگر مخالفان حاضر به قبول ایران نشوند آنگاه اصل برگزاری مذاکرات ژنو ۲ به هم می‌خورد.
در کل نشست ژنو ۲ که با تاخیری چند ماهه قرار است در ۲۲ ژانویه برگزار شود از ابتدا تابع نظم و برنامه‌ریزی مشخصی نبود و از سردرگمی، تعارض‌های زیاد و فقدان چشم‌انداز روشن رنج می‌برد. فاصله و اختلاف دیدگاه‌های وسیع بین دولت سوریه و مخالفان و همچنین آمریکا و روسیه عامل اصلی ضعف سازماندهی کنفرانس ژنو ۲ است.
مناقشه بر سر حضور ایران بحران جدی برای نشست ایجاد کرده و سطح انتظارات از آن را که از اول کم بود، بیش از پیش کاهش داده است.
مذاکرات و رفت و آمد‌ها در دو روز آینده مشخص می‌کند که بحران شرکت ایران فروکش می‌کند یا اینکه اصل برگزاری مذاکرات را تحت الشعاع قرار می‌دهد.