انتظار ایران برای رسیدن به صندلی دبیرکلی اوپک به نیم قرن رسید. در حالی که پیش از برگزاری آخرین نشست سران اوپک، مقامهای ایرانی از عزم نماینده ایران برای رسیدن به دبیرکلی اوپک خبر داده بودند، اعضای بزرگترین سازمان تولید کنندگان نفت به تمدید دبیرکلی یک ساله نماینده لیبی رای دادند تا فاصله ایران با صندلی دبیرکلی اوپک به ۵۰ سال برسد.
آخرین بار ایران در سالهای ۱۹۶۱ تا ۱۹۶۴ توانست دبیرکلی این سازمان را در اختیار بگیرد و پس از انقلاب در رقابت با کشورهای عربی منطقه، حتی در دورههایی که انتخاب دبیر بر اساس نام کشورها و به صورت دورهای بود، این امکان را به دست نیاورده است.
در حالی که ایران امیدوار بود بتواند پس از نزدیک به نیمقرن باردیگر کرسی دبیرکلی اوپک را در اختیار بگیرد، عربستان و متحدان او مانع از این کار شدند.
بیژن زنگنه وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران در پایان این نشست به خبرنگاران گفته است که ایران آماده بازگشت به بازار جهانی نفت است. او گفته است: «تا اوایل سال آینده ایران می‌تواند به میزان صادرات قبلی خود برسد و سایرکشورها باید جای ایران را باز کنند.» او همچنین از غولهای نفتی جهان دعوت کرده است که به ایران بازگردند.
زنگنه اظهار امیدواری کرده است که تا شش ماه آینده موانع حضور شرکتهای خارجی در ایران برطرف شود و ایران بتواند جایگاه خود در میان کشورهای تولیدکننده نفت عضو اوپک را به دست آورد. پس از اعمال تحریمهای اقتصادی و کاهش تولید نفت در ایران، عراق جایگاه دومین تولید کننده نفت اوپک و بخشی از بازار جهانی نفت ایران را در اختیار گرفت و ایران هماکنون پنجمین تولید کننده نفت اپک به شمار میآید.
عربستان نیز از فرصت کاهش تولید و صادرات نفت ایران بهترین بهره ممکن را برده و میزان صادرات روزانه این کشور به نه میلیون بشکه در روز افزایش پیدا کرده است. کویت و امارات متحده عربی دیگر کشورهایی هستند که کمبود بازار نفت ناشی از تحریم ایران را جبران کردند.
حال مقامهای ایرانی امیدوارند پس از گشایش اندکی که در پرونده هستهای ایران و تحریمهای بینالمللی به وجود آمده است، نفت ایران بار دیگر جایگاه خود در بازار جهانی را پیدا کند.بر اساس توافقنامه ژنو، اتحادیه اروپا و امریکا تحریمهای جدیدی علیه ایران وضع نخواهند کرد و صادرات نفت ایران به میزان فعلی باقی خواهد ماند. همچنین امریکا اعلام کردهاست که تحریمهای سخت علیه ایران را لغو نمیکند.
وزیر نفت ایران می‌گوید کشورش تا اوایل سال آینده می‌تواند به میزان صادرات قبلی خود برسد. چنین چیزی با ساختار کهنه صنعت نفت ایران میسر نیست.
میزان صادرات نفت ایران در یک سال گذشته به ۸۰۰ تا ۹۰۰ هزار بشکه در روز سقوط کرده و به گفته وزیر نفت جمهوری اسلامی، ایران قصد دارد باردیگر میزان صادرات روزانه خود را به بیش از دو میلیون افزایش دهد. او گفته است که ایران در آیندهای نزدیک توانایی صادرات چهارمیلیون بشکه نفت در روز را هم به دست میآورد.
مدیرعامل پایانههای نفتی ایران پا را از این فراتر نهاده و گفته است: «ایران در آیندهای نزدیک برای صادرات شش میلیون بشکه نفت در روز خیز برمیدارد.» اما آیا واقعا اینگونه است که بیژن زنگنه روایت میکند و ایران می‌تواند جایگاه خود در بازار نفت جهان را به دست بیاورد و بار دیگر به صادرات نفت بالای دو میلیون بشکه در روز بازگردد؟
بازار از دست رفته ایران
هادی کحالزاده، کارشناس مسائل اقتصادی ایران در باره اظهارات زنگنه و تحولات نفتی پیش‌روی ایران می‌گوید: « این اظهارات بیشتر یک عملیات روانی علیه عربستان و جغرافیای اقتصادی جدیدی است که در منطقه در حال شکلگیری است.»
او می‌گوید:«بهترین دوره صادرات نفتی ایران پس از انقلاب به سال ۱۳۸۳ – ۱۳۸۴ بازمیگردد که ایران سرمایهگذاری صیانتی انجام داد و به توان صادراتی ۴.۳ میلیون بشکه در روز رسید. برای حفظ این توان هم ایران سالانه به سرمایهگذاری ۷ تا ۱۰ میلیارد تومان نیاز دارد که در دوره احمدینژاد متوقف شد.»
«چنانچه ایران بخواهد به میزان تولید قبلی نفت در بازار جهانی بازگردد، باید سوءمدیریت کنونی را برطرف کند، سرمایهگذاری صیانتی را انجام دهد و البته مساله تحریمها را هم حل کند.»
این کارشناس مسائل اقتصادی ایران اعتقاد دارد: «چنانچه ایران بخواهد به میزان تولید قبلی نفت در بازار جهانی بازگردد، باید سوءمدیریت کنونی را برطرف کند، سرمایهگذاری صیانتی را انجام دهد و البته مساله تحریمها را هم حل کند. این مساله هم در کوتاه مدت امکان پذیر نیست. چرا که چاه‌های نفت ایران پیر و تکنولوژی آن فرسوده شده است، نیاز به تزریق گاز برای استخراج بیشتر دارد، اما پروژههای پارس جنوبی که یکی از کارویژههایش، افزایش ظرفیت تزریق گاز به چاه‌های نفت است، متوقف شده است و روند سرمایهگذاری صیانتی هم در شرایط فعلی تقریبا ناممکن به نظر میرسد.»
کحال زاده می‌گوید: « پروسه بازگشت به سال ۸۴ یک پروسه زمانبر است و آقای زنگنه هم میداند که در کوتاه مدت به دلایل فنی و سیاسی این امکان وجود ندارد. با این حال او نگران شکلگیری شکل جدیدی از بازار نفت است و میخواهد هشدارهای لازم را به عربستان و عراق بدهد که ایران یکبار دیگر به بازار باز میگردد و سهمی که بر اثر تحریمها از ایران گرفته شده و به این کشورها رسیدهاست را باید بازگردانند. اظهارات او بیشتر یک تحرک سیاسی است تا هم به رقیبان نفتی ایران هشدار بدهد و هم یک چشمانداز مثبتی به مشتریان نفتی ایران ارائه کند.»
آنگونه که معاون پیشین برنامهریزی و نظارت برمنابع هیدروکربنی وزارت نفت گفته است: «به طور متوسط سالانه نیاز به ۵۰ میلیارد دلار سرمایهگذاری در صنعت نفت داریم.» بیژن زنگنه نیز در گفتوگو با نشریه فاینشال تایمز گفته است: « صنعت نفت و گاز ایران به ۵۰ میلیارد دلار سرمایهگذاری نیاز دارد.»
او از مذاکره با شرکتهای بینالمللی برای بازگشت به حوزه انرژی ایران خبر داده و گفته است: «هیچ قرارداد نفتی تا پیش از حل و فصل مساله هستهای ایران وجود ندارد اما توافق ژنو خوشبینی برای حل مساله و بازگشت ایران به باز نفت را افزایش داده است.»
«اظهارات وزیر نفت در رساندن صادرات نفت ایران به دو میلیون بشکه، بیشتر یک تحرک سیاسی است تا هم به رقیبان نفتی ایران هشدار بدهد و هم چشمانداز مثبتی به مشتریان نفتی ایران ارائه کند.»
اما هادی کحالزاده معتقد است که این خوشبینی در کوتاه مدت تحققناپذیر است چرا انگیزه قوی از سوی امریکا برای برداشتن تحریمها وجود ندارد: «دولتهای مختلف امریکا در سالهای گذشته ۳۰ تا ۳۲ تحریم علیه نفت و گاز ایران تصویب کردهاند و چشمانداز مثبتی برای لغو این تحریمها در کوتاه مدت وجود ندارد.»
او می‌گوید: « ایران در حوزه نفت نیازمند سرمایهگذاری و تکنولوژی است اما در حال حاضر با کمبود منابع مالی روبرو است و از سوی دیگر به دلیل تحریمها امکان فعالیت شرکتهای چند ملیتی در ایران وجود ندارد.»
کاهش قیمت نفت در راه است
آنگونه که بیژن زنگنه گفته است، دولت در لایحه بودجه سال آینده قیمت هر بشکه نفت را صد دلار در نظر گرفته است. این در حالی است که تحولات بازار نفت احتمال کاهش قیمت نفت در سال آینده را افزایش داده است. عراق تصمیم دارد با سرمایهگذاری بیشتر تولید نفت خود را به شش میلیون بشکه در روز افزایش دهد. معاون نخستوزیر این کشور اعلام کرده است که پس از لغو تحریمهای ایران نیز عراق برنامهای برای کاهش تولید و صادرات نفت ندارد.
همچنین امریکا به عنوان یکی از بزرگترین مصرفکنندگان انرژی تصمیم دارد تا استفاده از منابع داخلی خود را افزایش دهد. در چنین شرایطی با افزایش عرضه و کاهش تقاضا، قیمت نفت کاهش خواهد یافت. برآورد شرکتهای بینالمللی نشاندهنده کاهش احتمالی ۱۰ تا ۱۵ دلاری قیمت هر بشکه نفت در ماههای آینده است.
کحالزاده در این باره می‌گوید: « چشم انداز بازار نفت برای ایران مثبت نیست و با توجه به تحولات بازار انرژی و حرکت امریکا به عنوان کشوری که یک چهارم نفت جهان را مصرف میکند به سمت خوداتکایی، تقاضا برای نفت کشورهای خاورمیانه کاهش خواهد یافت. از سوی دیگر، عراق هم تولید نفت با مشخصههای نفت ایران را افزایش داده و بخشی از بازار از دست رفته ایران را به دست گرفته است. برای همین نمیتوان انتظار داشت که با افزایش تولید احتمالی نفت ایران، قیمت نفت همچنان صد دلار باقی بماند.»
«دبیرکلی اوپک یک مزیت روانی دارد و کشورهای عضو معمولا به نوعی رهبری کشوری که دبیرکلی را برعهده دار میپذیرند. این مساله امکان بیشتری برای چانهزنی و مدیریت بازار فراهم میکند.»
او افزایش مصرف داخلی را یکی دیگر از مشکلات ایران برای بازگشت به بازارجهانی عنوان میکند و می‌گوید: « مصرف داخلی ایران به ۱.۸ میلیون بشکه در روز افزایش یافته و برآوردهای کارشناسان گویای افزایش بیشتر مصرف داخلی است. به همین دلیل، برای دستیابی به میزان صادرات قبلی، دولت راه دشواری در پیش دارد و در عین حال نیازمند تکنولوژی و پیش از آن سرمایهگذاری است که خارج از توان دولت است.»
بر اساس برآوردهای رسمی، در چهار سال گذشته به صورت میانگین، تولید نفت ایران ۳۰۰ هزار بشکه در روز افت داشته است. گزارش اوپک بیانگر کاهش ۱۶ هزار بشکهای تولید نفت ایران در روز است. بر اساس این گزارش میزان تولید نفت ایران در ماه اکتبر به دو میلیون و ۶۵۱ هزار بشکه رسیده و یک میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه آن در داخل کشور مصرف شده است.
با این حال وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران تولید نفت ایران در اکتبرماه را سه میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه اعلام کرده است. اما مسعود میرکاظمی، رئیس کمیسیون انرژی مجلس گفته است: « کمبود منابع مالی برای سرمایهگذاری میزان تولید نفت ایران را کاهش داده است.» پیش از این، مقامهای وزارت نفت، نوسازی و مرمت چاه‌های نفت را یکی از دلایل اصلی کاهش تولید نفت عنوان کرده بودند.
رقابت منطقهای و تنهایی ایران
تقابل ایران با جهان بر سر مساله هستهای، ایران را در انزوا قرار داده است و رقبای منطقهای ایران نیز بیشترین بهره را از این وضعیت بردهاند. عربستان، عراق، امارات متحده عربی، کویت و قطر پس از اعمال تحریمهای نفتی علیه ایران، بخشی از بازار از دست رفته ایران را به دست گرفتهاند و حال نیز همه تلاش خود را برای عدم بازگشت ایران به بازار نفت به کار گرفتهاند.
«بهترین دوره صادرات نفتی ایران پس از انقلاب به سال ۱۳۸۳ – ۱۳۸۴ بازمیگردد که به توان صادراتی ۴.۳ میلیون بشکه در روز رسید.»
جلوه عینیتر این رقابت در نشست سران اوپک بیشتر به چشم آمد. در حالی که ایران امیدوار بود بتواند پس از نزدیک به نیمقرن باردیگر کرسی دبیرکلی اوپک را در اختیار بگیرد، عربستان و متحدان او مانع از این کار شدند.
هادی کحالزاده در این باره می‌گوید: « دبیرکلی اوپک یک مزیت روانی دارد و کشورهای عضو معمولا به نوعی رهبری کشوری که دبیرکلی را برعهده دار میپذیرند. این مساله امکان بیشتری برای چانهزنی و مدیریت بازار فراهم میکند. اما عربستان و متحدان او در سالهای گذشته همواره مانع از دبیرکلی ایران شدهاند و در بهترین شرایط در کمیتههای اجرایی، جایگاهی برای ایران در نظر میگیرند.»
او میافزاید: «روابط بینالمللی و منطقهای مانع رسیدن ایران به دبیرکلی اوپک شده است. حتی در دورههایی که ایران دارای روابط بینالمللی خوبی بوده، عربستان و متحدان او در منطقه نگذاشتهاند کرسی دبیرکلی به ایران برسد. در شرایط فعلی هم که روابط ایران با کشورهای منطقه تنش‌آلود است، طبیعتا عربستان و متحدان او نمیگذارند این موقعیت به ایران برسد.»
ایران در برداشت از میادین نفت و گاز مشترک نیز از رقبای منطقهای خود عقب مانده است. مدیرعامل شرکت ملی نفت زیان ایران از عدم برداشت از میادین مشترک را روزانه ۱۰۰ میلیون دلار اعلام کرده و گفته است: «برای تحقق تمام فازهای پارس جنوبی تا دو سال آینده باید حداقل ۲۵ میلیارد دلار سرمایهگذاری صورت بگیرد.» سرمایهگذاری که نه در توان دولت محروم از درآمدهای نفتی است و نه شرکتهای بینالمللی اجازه ورود به آن را دارند.
دلالان رفسنجانی نعمت زاده و زنگنه و ظریف سخت فعالند تا شرکتهای نفتی و اتومبیل را به ایران دعوت و غارت اموال متعلق بمردم تحریک کنند؟
اینها را با مصدق مقایسه میکنند که عملی کاملا عکس انجام داد!
hasani / 09 December 2013