دومینوی ورشکستگی در صنایع نفت و گاز ایران ادامه دارد. یک سال پیش مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی ایران از زیان‌ده بودن این شرکت خبر داد. پیش از آن نیز مقامهای مسئول از بحران در پالایشگاه‌ها و صنایع پتروشیمی خبر داده بودند.
حالا حمیدرضا عراقی، معاون وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران گفته است که شرکت ملی گاز با ۱۰ هزار میلیارد تومان بدهی به جمع شرکتهای ورشکسته دولتی پیوسته است. به تاکید او وضعیت فعلی این شرکت گازرسانی به مناطق روستایی را با مشکل روبرو کرده است.
وزیر نفت می‌گوید که بختک یارانهها مانع از توسعه صنعت گاز شده و این صنعت با کمبود نقدینگی روبرو است.
عراقی عدم واریز درآمدهای حاصل از فروش گاز به حساب این شرکت را از دلایل اصلی کمبود منابع مالی در شرکت ملی گاز دانسته است. وزیر نفت نیز گفته که بختک یارانهها مانع از توسعه صنعت گاز شده و این صنعت با کمبود نقدینگی روبرو است.
صنعت گاز
بر اساس آمار نهادهای بینالمللی، ایران به لحاظ ذخایر گازی و تولید گازدومین کشور جهان است. میزان تولید سالانه گاز ایران در سال گذشته ۱۶۲ میلیارد متر مکعب بوده است. به رغم آن که ایران دومین تولید کننده گاز جهان به شمار میآید، نهمین کشور صادر کننده گاز است.
صادرات گاز ایران کمتر از ده میلیارد متر مکعب برآورد شده، در حالی که به لحاظ مصرف داخلی، ایران سومین کشور پرمصرف گاز در جهان است. نزدیک به ۵۷ درصد از گاز مصرفی در ایران، مصرف خانگی دارد که همزمان با آغاز فصل سرما سهم این بخش از مصرف هم افزایش مییابد. معاون وزیر نفت ایران گفته است: «در فصل زمستان ۹۰ درصد گاز داخلی به مصارف خانگی اختصاص مییابد.»
بر اساس گزارش شرکت ملی گاز ایران، مصرف روزانه گاز در پایان مهرماه امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱۲.۹درصد افزایش یافته و به ۴۱۲ میلیون متر مکعب در روز رسیده است.
دولت در شهریورماه امسال قیمت گاز را افزایش داد. سخنگوی شرکت ملی گاز ایران گفته است: «میانگین قیمت گاز به نسبت سال گذشته ۱۰ تومان در هر مترمکعب افزایش یافته است.» به گفته مجید بوجارزاده، میانگین قیمت هر متر مکعب گاز خانگی در زمستان ۱۳۰ تومان و در تابستان ۷۰ تومان است.
دولت ناتوان از دریافت مطالبات از پالایشگاههای دولتی و شبه‌دولتی، اقدام به افزایش فشار بر شهروندان و مشترکان گاز خانگی کرده است.
چنانچه اظهارنظر مقامهای مسئول در خصوص میزان مصرف داخلی گاز خانگی را مبنا قرار دهیم، درآمد روزانه شرکت ملیگاز در مهرماه امسال بیش از ۵۳ میلیارد تومان بوده است. حتی اگر قیمت ۳۲۵ تومانی خوراک پتروشیمیها را نیز لحاظ کنیم، با همین میزان مصرف، شرکت ملی گاز در سال ۱۹۳۴۵ میلیارد تومان تنها از فروش گاز خانگی درآمد کسب میکند. در همین حال وزیر پیشین نفت درآمد ایران از صادرات گاز را ۲۰ تا ۲۵ میلیارد دلار در سال اعلام کرده است.
علاوه بر این ستاد تدابیر اقتصادی دولت سال گذشته افزایش قیمت خوراک پالایشگاه‌ها و صنایع پتروشیمی را تصویب کرد. بر اساس این مصوبه قیمت خوراک صنایع پتروشیمی از هر متر مربع ۷۰ تومان به ۳۲۵ تومان افزایش یافت.
اما آنگونه که خبرگزاری فارس گزارش داده است، شرکت ملی گاز اقدامی برای دریافت مابه تفاوت قیمت خوراک صنایع پتروشیمی انجام نداده است. بر اساس این گزارش، زیان شرکت ملی گاز از عدم اجرای این مصوبه در یک سال گذشته پنج هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود.
در واقع دولت ناتوان از دریافت مطالبات خود از پالایشگاههای دولتی و شبه‌دولتی، اقدام به افزایش فشار بر شهروندان و مشترکان گاز خانگی کرده است.
دست بسته شرکت ملی گاز
مدیرعامل شرکت ملی گاز یکی از مشکلات این شرکت را کمبود منابع مالی عنوان کرده و گفته است که درآمدهای شرکت ملی گاز به خزانه واریز می‌شود و نه حساب شرکت. برای همین شرکت ملی گاز همیشه منتظر حمایت دولت است.
حسن کسایی‌زاده، کارشناس انرژی و از مدیران پیشین شرکت ملی گاز ایران نیز عدم واریز درآمدهای حاصل از فروش گاز به حساب این شرکت را از مهمترین مشکلات صنعت گاز ایران عنوان کرده و گفته است: «سیاست دولت این است که پول در اختیار شرکت ملی گاز قرار ندهد.»
شرکت ملی گاز به دلیل تحریمهای اقتصادی حتی نتوانسته درآمد حاصل از صادرات گاز به ترکیه را دریافت کند.
بر اساس قانون بودجه درآمدهای حاصل از فروش نفت و گاز به خزانه کل کشور و یا خزانه وزارت نفت واریز می‌شود. همچنین بر اساس قانون تاسیس صندوق توسعه ملی، ۲۰ درصد از درآمدهای حاصل از فروش نفت و گاز به خزانه صندوق توسعه ملی واریز می‌شود.
این در حالی است که صنعت نفت و گاز ایران برای بازسازی و جبران عقب ماندگی در میادین مشترک نفت و گاز و بهره برداری از ذخایر خود نیازمند سرمایهگذاری است. مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران زیان ناشی از عقبماندگی ایران در پروژههای پارس جنوبی را روزانه ۱۰۰ میلیون دلار برآورد کرده است. رکنالدین جوادی گفته است: «برای توسعه میادین پارس جنوبی نیازمند هزینه و سرمایهگذاری یک میلیارد دلار منابع مالی در ماه است.»
مدیرعامل شرکت ملی گاز نیز خواستار حمایت دولت از صنعت گاز شده و گفته است: «برای تامین حداقل ۲۵ میلیارد دلار منابع مالی توسعه صنعت گاز نیازمند سرمایهگذاری خارجی هستیم.» او گفته است که نگهداری شبکه گاز کشور در وضعیت فعلی حداقل چهار میلیارد دلار هزینه دارد.
بختک یارانهها
بیژن نامدار زنگنه، وزیر ایران چندی پیش در مراسم معارفه رئیس شرکت ملی پالایش و پخش فرآوردههای نفتی از قانون هدفمندی یارانهها به عنوان بختکی یاد کرد که بر سر صنعت نفت و گاز افتاده است.
دولت برای همسان کردن دخل و خرج خود در ماههای باقیمانده سال، تصمیم به بازنگری در هزینهها گرفته و معاون اول رئیس جمهور از صفر شدن بودجههای عمرانی کشور خبر می‌دهد.
حالا نوبت به رئیس شرکت ملی گاز رسیده است تا از عدم پرداخت سهم صنعت گاز از هدفمندی یارانهها انتقاد کند و بگوید: « خزانه، یک سوم درآمدهای حاصل از فروش گاز که سهم شرکت ملی گاز است را پرداخت نکرده است.» به گفته او ۷۰ درصد از درآمد حاصل از فروش گاز سهم هدفمندی یارانهها است: «از سال ۸۹ قرار بر این بوده که سهم شرکت ملی گاز از یارانهها مشخص و پرداخت شود اما تا به حال این اتفاق نیفتاده است.»
بر اساس صورت وضعیت سالانه وزارت نفت، این وزارتخانه در سال گذشته ۳۳هزار میلیارد تومان از فروش گاز و معیانات گازی درآمد کسب کرده است و بنا بر گفته مدیرعامل شرکت ملی گاز، حداقل ۱۱ هزار میلیارد تومان آن سهم شرکت ملی گاز است. علاوه بر این شرکت ملی گاز حداقل پنج هزار میلیارد تومان نیز از صنایع پتروشیمی کشور طلب دارد.
همچنین شرکت ملی گاز به دلیل تحریمهای اقتصادی نتوانسته است درآمد حاصل از صادرات گاز به ترکیه را دریافت کند. ایران در مقابل صادرات نفت و گاز به ترکیه، اقدام به واردات طلا و کالا از این کشور کرده است. میزان صادرات گاز ایران به ترکیه سالانه ۳.۵ تا چهار میلیارد دلار اعلام شده است.
قطع گاز بدهکاران و تعطیلی پروژههای گازرسانی
کسری بودجه و کمبود منابع مالی شرکتهای نفتی در ایران را نشانه رفته است. صنعت نفت پیر ایران نیاز به بازسازی دارد و در دو سال گذشته به دلیل تشدید تحریمها بخش زیادی از درآمدهای خود را از دست داده است. خبرآنلاین در گزارشی از فقدان ۱۰۰ میلیارد دلار از درآمدهای دولت در هشت سال گذشته خبر داده و احتمال داده است که این درآمدها در خارج از کشور بلوکه شده باشند.
دولت نیز برای همسان کردن دخل و خرج در ماههای باقیمانده تصمیم به بازنگری در هزینهها گرفته است. به گونهای که محمدباقر نوبخت، معاون اول رئیس جمهوری از صفر شدن بودجههای عمرانی کشور خبر داد.
صنعت نفت و گاز ایران برای بازسازی و جبران عقب ماندگی در میادین مشترک نفت و گاز و بهره برداری از ذخایر خود نیازمند سرمایهگذاری است.
در همین راستا مدیرعامل شرکت ملی گاز نیز از توقف پروژههای گازرسانی به مناطق دورافتاده خبر داده و گفته است: «عملیاتی کردن این پروژهها نیازمند بازنگری در هزینههای عملیاتی و یافتن راهکارهای کمهزینهتر است.»
پیش از این نیز مدیرعامل پیشین شرکت ملی گاز از قطع گاز مشترکان بدهکار خبر داده بود. شرکت ملی گاز ایران، زمستان سال گذشته گاز ۵۰ پالایشگاه را قطع کرد. امسال نیز به نظر میرسد با افزایش مصرف گاز خانگی، پالایشگاهای بدهکار با قطع گاز روبرو شوند.
همچنین دولت سال گذشته در مصوبهای این اجازه را به شرکت گاز داد تا پس از فرصت سه ماه به بدهکاران، اقدام به قطع گاز آنان نماید. اگرچه مجید بوجارزاده گفته بود که گاز مشترکان خانگی قطع نمیشود، اما خبرگزاریهای محلی ایران از قطع گاز حداقل ۱۸۰۰ مشترک در سال گذشته خبر دادهاند.
بدهی دولت به دولت
دومینوی ورشکستگی گریبانگیر شرکتهای دولتی ایران شده است. شرکت ملی پالایش و پخش فرآوردههای نفتی از سازمان فرودگاههای کشور طلبکار است و نمیتواند مطالبات خود را دریافت کند. پالایشگاه‌ها توان بازپرداخت بدهی خود به صنعت نفت را ندارند. دولت سهم بخشهای مختلف از درآمدهای حاصل از هدفمندی یارانهها را پرداخت نکرده است. پیمانکاران شبه دولتی نمیتوانند مطالبات خود از دولت را دریافت کنند و مقامهای دولتی میگویند خزانه خالی است.
زنجیره بحران کمبود منابع مالی در بخش خصوصی و دولتی ایران هر روز گستردهتر می‌شود و دولت حسن روحانی امیدوار است که بتواند با تزریق منابع نفتی به اقتصاد کشور، مانع از پیشروی سریع بحران مالی شود.
مقامهای دولتی وعده میدهند که در قانون بودجه سال آینده، راهکاری برای جبران این زیانها در نظر میگیرند، اما چهار ماه تا پایان سال باقی مانده است و دولت چشم انتظار گشایشی در حلقه تنگ تحریمها تا شاید بتواند یک شوک به اقتصاد نفتی وارد کند. گرهی که باز شدن آن بیش از آنکه نیازمند تدبیر مردان اقتصادی باشد، به بازی دیپلماتهای ایران در مذاکرات هستهای وابسته است.