چشم‌انداز مبهم کنفرانس دوم سوریه

نبیل العربی دبیر کل اتحادیه عرب، روز یکشنبه ۲۰ اکتبر در قاهره اعلام کرد که دومین کنفرانس صلح سوریه در ۲۳ نوامبر در ژنو سوئیس برگزار خواهد شد. این تاریخ از قول اخضر ابراهیمی فرستاده ویژه سازمان ملل و اتحادیه عرب در امور سوریه و درملاقات با نبیل العربی به اطلاع او رسیده است. اخضر ابراهیمی در حال حاضر مشغول سفری میانجی‌گرانه در منطقه است که از مصر شروع شده است.

کنفرانس دوم ژنو قرار است حکومت سوریه و شورشیان این کشور را برای یافتن راه‌حلی سیاسی گرد هم آورد، اما اپوزیسیون سوریه در  حال حاضر به شدت متشتت است. رژیم سوریه در روزهای گذشته از ۲۳ و ۲۴ نوامبر به عنوان زمان شروع کنفرانس نام برده بود. تاریخ کنفرانس ماه‌‌ها به خاطر اختلافات روسیه و غرب، نامعلوم بود.

عربستان و کشورهای غربی از ائتلاف ملی‌ و دولت موقت در تبعید حمایت می‌‌کنند که تا چندی پیش تمام گروه‌های شورشی را زیر چتر خود داشت. ‌

کنفرانس اول ژنو در ژوئن ۱۹۱۲ که با شرکت ۵ عضو دائمی شورای امنیت و چند کشور منطقه برگزار شد، با توافق بر سر دولتی انتقالی شامل حاکمیت کنونی و شورشیان همراه بود. از آن زمان تاکنون بحران به شدت توسعه یافته و درگیری‌ها بین رژیم اسد و مخالفان آن به ابعادی رسیده که در کنفرانس اول قابل تصور نبود.

آن گونه که خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی ایران نوشته، اخضر براهیمی در چارچوب رایزنی‌های خود، اوایل هفته آینده به تهران نیز سفر خواهد کرد. قرار است او با رئیس جمهور، وزیر خارجه و رئیس مجلس ایران دیدار کند.

تعداد کشته‌شدگان جنگ داخلی‌ به بیش از ۱۰۰۰۰۰ نفر و شمار آوارگان سوری به بیش از دو میلیون نفر رسید. در میان شورشیان مخالف اسد هم تعادل قوا به سود اسلام‌گرایان به هم خورده و این امر کشورهای حامی‌ آنها، از جمله ترکیه و عربستان را نگران کرده است.

کشورهای غربی و عربستان از ائتلاف ملی‌ و دولت موقت در تبعید حمایت می‌‌کنند، که تا چندی پیش تمام گروه‌های شورشی را زیر چتر خود داشت. ‌با قدرت گرفتن اسلام‌گرایان و نفوذ روزافزون القاعده در میان شورشیان، ۱۱ گروه در اواخر سپتامبر از ائتلاف ملی خارج شدند که جبهه النصره (متحد القاعده)، احرارالشام (گروهی اسلامگرا و افراطی) و حتی گروه‌های نسبتا میانه‌روتر مثل کتایب التوحید و لواء‌الاسلام، از جمله آنها بودند. این گروه‌ها خواهان رهبری جدید جنبش بر مبنای اسلامی و با مشارکت نیروهای حاضر در داخل سوریه هستند و با تشکیل کنفرانس صلح با شرکت بشار اسد مخالفت می‌ورزند.

قوی‌ترین گروه اسلام‌گرا در میان شورشیان سوری، گروه موسوم به ” دولت اسلامی عراق و شام” است، که در آوریل گذشته از اتحاد هواداران القاعده به وجود آمد. آنها تاکنون توانسته‌اند مناطق متعددی را در شمال و شرق سوریه زیر کنترل خود در آورند.

شورای ملی سوریه به رهبری جورج صبرا نیز اوایل اکتبر عدم شرکت خود را در کنفرانس صلح اعلام کرد. این شورا که ارتش آزاد سوریه، اخوان‌المسلمین و آسوری‌های مخالف را دربرمی‌گیرد، از سوی کمیته هماهنگی‌ برای تحول دمکراتیک، متهم به وابستگی به ترکیه است. کمیته یاد شده، شامل گروه‌های سکولار، چپ، ملی‌ و کردها می‌‌شود.

رشد روزافزون القاعده در سوریه

اما قوی‌ترین نیروی اسلامی در میان شورشیان سوری، گروه موسوم به ” دولت اسلامی عراق و شام” است، که در آوریل گذشته از اتحاد هواداران القاعده به وجود آمد. آنها تاکنون توانسته‌اند مناطق متعددی را در شمال و شرق سوریه زیر کنترل خود در آورند. اوایل سپتامبر آنها شهر جرابلس در حومه حلب و چهار هفته بعد، شهر اعزاز، در ۱۰۰ کیلومتری آنرا گرفتند.

هردو این شهرها در مرز ترکیه واقع هستند. از جرابلس رود فرات به سمت استان رقه سرازیر می‌‌شود که شهر مرکزی آن رقه در تابستان به تصرف القاعده درآمده بود. فرات به طرف شهر انبار در عراق ادامه می‌‌یابد و آمریکایی‌ها آن را به خاطر نقشی‌ که در حمل و نقل القاعده بازی‌ می‌‌کند، ” مسیر موش‌ها” می‌نامند.

شهر کوچک اعزاز هم به نوبه خود نقطه گرهی حمل و نقل کالا بین ترکیه و استان حلب سوریه است. این شهر محل انتقال اسلحه، اعزام جنگجو و نیز کمکهای انساندوستانه‌ای‌ است که از ترکیه به سمت سوریه می‌‌آیند.

البته هنوز جنگ در اعزاز ادامه دارد اما به نظر می‌‌رسد که “دولت اسلامی عراق و شام” یک گام به هدف خود نزدیک‌تر شده باشد که تشکیل یک امارت اسلامی از مرز ترکیه تا غرب عراق باشد. چیزی که برای ترکیه کابوسی بیش نیست.

القاعده صدها تن از جوانان ترک را برای جنگ در سوریه ثبت نام کرده و آموزش داده است. تنها در شهر آدیامان در جنوب شرقی ترکیه،  ۲۰۰ جوان به عضویت جبهه‌ النصره در آمده‌اند.

دولت ترکیه که به لحاظ مرز مشترک با سوریه، فعال‌ترین کشور در جنگ داخلی‌ سوریه است، از همان ابتدای شروع تظاهرات خود را در کنار مخالفان قرار داد. اردوغان اسد را با هیتلر و موسولینی مقایسه کرده و خواهان استعفای او شده است اما منتقدان او را متهم می‌‌کنند که در کنار شورشیان دیگر، از ستیزه‌جویان القاعده و در راس آنان جبهه النصره هم حمایت کرده است.

کردها پشت این کار محاسبه‌ای برای تضعیف تلاش خود برای تشکیل حکومت خودمختار در مناطق آزاد شده کردستان را می‌بینند. صدها نفر از مجروحان جبهه النصره در بیمارستان‌های ترکیه معالجه می‌‌شوند.

اگرچه ترکیه کمک مستقیم به اسلامگرایان را رد می‌‌کند و مشی رسمی‌اش در توافق با آمریکا و عربستان، در رساندن کمک‌ها به ارتش آزاد سوریه قرار دارد، ولی‌ اقدامی هم علیه قدرت رو به رشد القاعده انجام نداده است و آنها کماکان از خاک ترکیه به عنوان تکیه‌گاهی برای ادامه جنگ در سوریه استفاده می‌‌کنند.

اردوغان در جواب انتقادها می‌گوید که با سرنگونی اسد، مسئله خودبه‌خود حل خواهد شد.

یارگیری در ترکیه

اما به نظر می‌رسد که این محاسبه ترکیه غلط از آب در آید، زیرا روز به روز نیروهای میانه‌روتر از ارتش آزاد بیرون می‌‌روند و افراطی‌ها هم جای پای خود را در ترکیه محکم می‌‌کنند. به گزارش روزنامه‌های ترکیه، القاعده صدها تن از جوانان ترک را برای جنگ در سوریه ثبت نام کرده و آموزش داده است.

تنها در شهر آدیامان در جنوب شرقی ترکیه،  ۲۰۰ جوان به عضویت جبهه‌ النصره در آمده‌اند. این خطر وجود دارد که این نیروهای افراطی و جنگ دیده ترک در بازگشت به کشورشان، اقداماتی علیه دولت اردوغان انجام دهند.

اردوغان اسد را با هیتلر و موسولینی مقایسه کرده و خواهان استعفای او شده است اما منتقدان او را متهم می‌‌کنند که در کنار سایر شورشیان، از ستیزه‌جویان القاعده و در راس آنان جبهه النصره هم حمایت کرده است.

البته این خطر تنها متوجه ترکیه نیست. کارشناسان امنیتی اروپایی برآورد کرده‌اند که بیش از ۱۰۰۰ جوان از اروپا به سوریه رفته و در کنار اسلام‌گرایان سوری می‌جنگند.

تنها از آلمان بیش از ۲۰۰ نفر به سوریه رفته‌اند که اکثرشان از ترک تبار‌های این کشور هستند. آنها در مناطق آزاد شده سوریه، پایگاه‌های تبلیغاتی نیز برای فراخواندن جوانان به جهاد ایجاد می‌‌کنند.

پیشرفت در روند نابودی سلاح‌های شیمیایی

بازرسان و متخصصان “سازمان منع سلاح‌های شیمیایی” در ماموریت خود پیشرفت کرده‌اند. آنها در مجموع از  ۱۱ مورد از کل ۲۰ مرکز تولید سلاح‌ها بازدید کرده‌ و ۶ مرکز تولید سلاح را منهدم ساخته‌اند. در این مراکز همچنین سلاح‌های نوع ۳، یعنی مهمات مورد استفاده برای حمله شیمیایی انبار شده بود.

تا ماه نوامبر قرار است بقیه مناطقی که در فهرست ارائه شده دولت سوریه قرار دارند، از میان برده شوند. سوریه در دوشنبه ۱۴ اکتبربه عضویت کنوانسیون بین‌المللی منع سلاح شیمیایی در آمد.

آغاز جنگ قدرت در مناطق آزاد شده

جهادی‌های متحد القاعده که کنترل مناطق شمال و شرق سوریه را در دست دارند، حال این استراتژی را تعقیب می‌‌کنند که گروه‌های دیگر را از این مناطق برانند. آنها در تمام جاده‌های این مناطق پست‌های بازرسی ایجاد کرده و به نیروهای رقیب اجازه عبور نمی‌‌دهند. مردم محل مورد خشونت و ارعاب، قرار می‌‌گیرند.

وابستگان گروه “دولت اسلامی عراق و شام”، سایر شورشیان سوری را “نوکران غرب” می‌‌خوانند و معتقدند که آنها روزی مثل سنی‌های عراق در کنار آمریکا قرار خواهند گرفت

چارلز لیستر متخصص تروریسم ازنهاد بنگاه تحقیقاتی‌ “آی‌ اچ‌ اس‌ جونز”، استراتژی “دولت اسلامی عراق و شام” را از همان بدو تشکیل این می‌داند که مناطق مرزی سوریه با عراق و ترکیه را تحت کنترل در آورد، تا از این راه نیروهای داوطلب جدید و کمک‌های مالی و تدارکاتی را برای خود قبضه کرده و از دسترس گروه‌های رقیب خارج سازد.

وابستگان گروه “دولت اسلامی عراق و شام”، دیگران را در اینترنت “نوکران غرب” می‌‌خوانند و معتقدند که آنها روزی مثل سنی‌های عراق در کنار آمریکا قرار خواهند گرفت. سنی‌های عراق در ابتدا پس از سقوط صدام با آغوش باز از القاعده استقبال کردند، ولی‌ پس از مدتی‌ از زورگویی‌ به تنگ آمده و آنها را از خود راندند.

پس از گرفتن شهر اعزاز درگیری بین “دولت اسلامی شام و عراق” و دیگران اسلامگرایان شدت یافته است. شش گروه رادیکال اسلامگرا در اعلامیه مشترکی از گروه یاد شده خواستند که از شهر خارج شود ولی‌ حریف آن نشدند.

 نماینده یکی‌ از این گروه‌ها به خبرگزاری فرانسه گفت: «آنها در مدت کوتاهی‌ دشمنی تمام اهالی را نسبت به خود برانگیختند. آنها کنترل مناطق تمام گروه‌ها را می‌‌خواهند ولی‌ این آرزو بر آورده نخواهد شد زیرا دیگر کسی به آنها به خاطر کارهایی که در عراق کرده‌اند، اعتماد نمی‌کند.»

به گفته یک همکار سازمان‌های امدادی که در مرز ترکیه فعال است، به خاطر کارهای “دولت اسلامی شام و عراق” کمک‌رسانی به تمام مردم منطقه و حتی کل استان حلب به خطر افتاده است.

به این ترتیب با وجود تعیین تاریخ برای شروع کنفرانس صلح، هنوز این پرسش‌ها به قوت خود باقی هستند که چه بخش از نیروهای مخالف در آن شرکت می‌‌کنند، نفوذ واقعی آنها چقدر است، آیا عربستان و ترکیه حاضرند از نفوذ خود روی این گروه‌ها استفاده کنند و در نهایت چه تعداد  آنها مورد قبول اسلامگرایان هستند. برای پاسخ به برخی از این سوال‌ها باید دید که سفر میانجی‌گرانه ابراهیمی چقدر موثر خواهد بود.