دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری منتخب و راست‌گرای افراطیِ ایالات متحده آمریکا، سه‌شنبه ۲۲ آبان/۱۲ اکتبر اعلام کرد که ایلان ماسک و ویوک راماسوامی، نامزد سابق ریاست جمهوری حزب جمهوری‌خواه و سرمایه‌گذار هندی‌تبار آمریکایی، رهبری وزارت تازه تأسیس «بهره‌وری دولت» را بر عهده خواهند داشت.
«وزارت بهره‌وری دولت»، برخلاف نام و ظاهرِ دولتی آن، یک نهاد دولتی نیست. ترامپ در بیانیه‌ای گفت که ماسک و راماسوامی به‌عنوان افرادی خارج از دولت برای ارائه «مشاوره و راهنمایی» به کاخ سفید کار خواهند کرد و با «دفتر مدیریت و بودجه» همکاری خواهند داشت تا «اصلاحات ساختاری گسترده‌ای را پیش ببرند و رویکردی کارآفرینانه به دولت ایجاد کنند که پیش از این دیده نشده است».
روشن نیست منظور دقیق ترامپ از «رویکرد کارآفرین» چیست. کارآفرین، اصطلاحی که در جمهوری اسلامی نیز دهه‌هاست رواج یافته، به شکل جهانی پس از دهه ۱۹۷۰و عروج مناسبات جدید اجتماعی معاصر و نولیبرالی رایج و سکه شد که ارزش‌های سرمایه‌داری مانند فردگرایی، رقابت و رشد مبتنی بر بازار را برجسته می‌کرد. بااینحال، ترامپ افزوده که این اقدام نظام‌های دولتی را شوکه خواهد کرد و به‌کارگرفتن این دو نفر «مسیر را برای دولت من هموار خواهند کرد تا بوروکراسی دولتی را از بین ببرد، مقررات اضافی را کاهش دهد، هزینه‌های غیرضروری را حذف کند و سازمان‌های فدرال را بازسازی کند».
روزنامه گاردین نیز در گزارش خود نوشت که عملکرد دقیق این «وزارت‌خانه» غیردولتی، رعایت اصول شفافیت، و نحوه پاسخ‌گویی به عموم مردم همچنان مشخص نیست.
سیاست یا بیزینس؟ محصولات ایلان ماسک اکنون به بار می‌نشینند
ایلان ماسک، مدیرعامل شرکت تسلا، سپیس‌ایکس و ثروتمند‌ترین مرد جهان، متهم به نژاد‌پرستی و ناقض حقوق ترانس‌ها و یهودستیزی است و بارها به شکل علنی در شبکه اجتماعی اکس (توئیتر) اظهارات راست‌گرایانه و افراطی خود را، از جمله در مخالفت با سقط جنین و حق زنان بر بدن، اعلام کرده است. او پس از تصاحب توئیتر، بسیاری از مخالفان وضع موجود، به‌ویژه گروه‌ها و سازمان‌هایی که در نقد او مطالبی منتشر کرده بودند، را از ورود به این شبکه اجتماعی ممنوع کرده است.
بنا به گزارش اخیر الجزیره، ماسک نقش بزرگی در بازگشت دونالد ترامپ به قدرت ایفا کرد. او نه فقط با پمپاژ میلیون‌ها دلار به کمپین ترامپ بلکه همچنین به‌عنوان مشاور سیاست‌گذاری عمل کرد و عملاً رسانه اجتماعی خود، اکس، را به بلندگوی کمپین ناسیونالیستی «دوباره عظمت را به آمریکا بازگردانیم» تبدیل کرد.
در طول کمپین انتخاباتی ترامپ، بسیاری از تحلیلگران، حمایت ماسک از ترامپ را نه صرفاً یک کنش سیاسی بلکه همچنین یک سرمایه‌گذاری اقتصادی می‌دیدند. آنان انتظار داشتند که با وجود حمایت چندجانبه از کمپین ترامپ، ماسک در دولت جدید به سِمَت مهمی منصوب شود تا کسب و کار ماسک را رونق بخشد، انتظاری که به‌نظر می‌رسد اکنون برآورده شده است.
در گزارش الجزیره همچنین ذکر شده است که متخصصان هشدار داده‌اند ایلان ماسک، با توجه به نفوذ زیاد خود از طریق شرکت‌هایی مانند اسپیس اکس که به عنوان یک پیمانکار عمده دفاعی با دولت ارتباط دارد، ممکن است در نهایت به «نظارت‌گر نهادهای نظارتی» تبدیل شود. این بدین معناست که ماسک با سِمَت جدید خود قادر است قدرت بیشتری پیدا کند و بر نهادهای نظارتی موجود تأثیر بگذارد یا آنها را دور بزند، به‌ویژه با توجه به نفوذ شرکت‌هایش در بخش‌های حساس امنیت ملی و سیاست‌های اقتصادی.
منتقدان نگران این موضوع هستند که نقش او در شکل‌بخشیدن به سیاست‌گذاری دولتی، به‌ویژه از طریق پلتفرم ایکس، می‌تواند به تضاد منافع و کاهش نظارت بر قدرت‌های شرکت‌های فراملی و چندملیتی منجر شود. این وضعیت ممکن است باعث تمرکز بیشتر قدرت در دست افرادی شود که تأثیر زیادی بر امور عمومی و شرکتی دارند. بااینحال، ماسک در پستی که در پلتفرم اکس (که مالک آن است) منتشر کرد، وعده داد که تمام اقدامات این سازمان را به‌صورت آنلاین مستند کرده و برای «حداکثر شفافیت» در دسترس عموم قرار دهد.
این وزارت‌خانه تازه تأسیس ممکن است تحت قانون کمیته‌های مشورتی فدرال (Federal Advisory Committee Act) قرار گیرد، که نحوه عملکرد گروه‌های خارجی که به دولت مشاوره می‌دهند و مسئولیت‌پذیری آنها در برابر عموم مردم را تعیین می‌کند. کارمندان فدرال معمولاً ملزم هستند دارایی‌ها و ارتباطات خود را افشا کنند تا از هرگونه تضاد منافع احتمالی جلوگیری شود و سهام‌های مرتبط با کارشان را واگذار کنند. اما از آنجا که ماسک و راماسوامی کارمندان رسمی دولت فدرال نخواهند بود، آنها با این الزامات یا محدودیت‌های اخلاقی مواجه نخواهند شد.
ماسک پیشتر خواستار ایجاد «وزارت کارایی دولت» شده بود و به طور مستمر از این ایده حمایت کرده است. او نام این نهاد را داج (Doge) پیشنهاد کرده بود که در ظاهر مخففی است از Department of Government Efficiency. اما این نام همزمان به یک ارز دیجیتال داج‌کوین (Dogecoin) اشاره دارد که ماسک از آن حمایت می‌کند. ارزش داج‌کوین از روز انتخابات ایالات متحده بیش از دو برابر افزایش یافته است که این افزایش ناشی از انتظار بازارهای ارز دیجیتال برای مواجهه با مقررات کم‌تر در دوره ریاست‌جمهوری ترامپ است. همچنین، سهام تسلا از زمان انتخابات حدود ۳۰ درصد افزایش یافته است.
راماسوامی، که بناست در کنار ماسک رهبری این وزارت‌خانه تازه تأسیس غیردولتی را برعهده بگیرد، یک «کارآفرین» ثروتمند در صنعت بیوتکنولوژی است که برای نخستین بار سال گذشته در انتخابات مقدماتی حزب جمهوری‌خواه نامزد شد. پس از انصراف از رقابت، او حمایت خود را از ترامپ اعلام کرد. او به شبکه ABC گفته است که در حال انجام «بحث‌های تأثیرگذار» در مورد نقش‌های احتمالی در کابینه ترامپ است. راماسوامی همچنین تجربه دولتی ندارد، اما در بخش خصوصی به شدت خواستار کاهش هزینه‌ها بوده است.
ایلان ماسک در مصاحبه‌ای با خبرنگاران در ماه گذشته هدف خود را کاهش هزینه‌های دولتی به میزان دو تریلیون دلار اعلام کرد. این کاهش هزینه‌ها، بنا به گزارش گاردین، «ممکن است منجر به مقررات‌زدایی و تغییرات سیاستی شود که مستقیماً بر دنیای شرکت‌های ماسک تأثیر خواهد گذاشت، به ویژه تسلا، اسپیس‌اکس، اکس و نویرالینک. این تغییرات می‌تواند به تسهیل در قوانین و مقررات برای شرکت‌های ماسک منجر شود، که در نهایت به سود آنها تمام خواهد شد». داشتن یک سِمَت دولتی می‌تواند به مسئولیت‌های ایلان ماسک ارزش بازار شرکت‌های او و کسب‌وکارهای مورد علاقه‌اش مانند هوش مصنوعی و ارزهای دیجیتال را افزایش دهد. تحلیلگر بازارهای سهام، دنیل آیوِس در یادداشت تحقیقاتی خود گفت: «واضح است که ماسک نقش بزرگی در کاخ سفید ترامپ خواهد داشت و نفوذ روزافزون او به وضوح در بسیاری از آژانس‌های فدرال دیده می‌شود».
انتخابات اخیر آمریکا و پیروزی راست افراطی بیش از پیش زنگ خطر را برای دموکراسی، حق و حقوق شهروندی و آزادی‌خواهان به صدا درآورده است، بالاخص که این جریان مهاجرستیز، زن‌ستیز، و نژادپرست از حمایت ثروتمندان و سرمایه‌دارانی چون ایلان ماسک برخوردارند که قادرند سرنوشت انتخابات را با پول‌های هنگفت تغییر دهند و از بی‌ثباتی اقتصادی جامعه نهایت استفاده را ببرند.
طبق گزارش کمیسیون انتخابات فدرال (FEC) در ماه گذشته، ایلان ماسک در آستانه انتخابات ۲۰۲۴ حدود ۱۳۲ میلیون دلار به ترامپ و سایر جمهوری‌خواهان اهدا کرده است. از این مبلغ، دو مورد از بزرگترین کمک‌ها – ۴۳,۶ میلیون دلار و ۷۵میلیون دلار – به طور مستقیم به ماشین انتخاباتی ترامپ، به ویژه کمیته اقدام سیاسی (PAC) آمریکا که خود ماسک آن را تأسیس کرده، واریز شده است.