شش ماه پس از اینکه رئیس انجمن نفرولوژی ایران از مرگ شماری از بیماران دیالیزی به دلیل آلودگی محلول مورد استفاده خبر داد، سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان تأیید کرد هفتاد بیمار که اکثریت خردسال و سالمند بودند، به‌دلیل آلودگی داروی مورد استفاده فوت کردند.
خبرگزاری‌های داخلی ایران به نقل از سلمان اسحاقی، سخنگوی کمیسیون تلفیق نوشتند سه ماه پس از بررسی این موضوع در مجلس شورای اسلامی «از همین شرکت خواسته شده تولید دارو را انجام دهد».
اسحاقی از قوه قضاییه به دلیل آنچه که «اهمال‌کاری» خواند، انتقاد و این دستگاه را تهدید کرد اگر ظرف ده روز آینده «مستندات برخورد با این شرکت به کمیسیون بهداشت ارائه نشود»، موضوع را از مسیرهای دیگری پیگیری خواهند کرد.
یک عضو دیگر کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی هم با تأیید بررسی موضوع در این کمیسیون گفت:
مراحل قضایی آن باید انجام شود و رئیس کارخانه تولیدکننده این داروها حتماً باید در دادگاه پاسخگوی علت این رخداد باشد. این دارو باعث عوارض شدید در برخی افراد نیز شده است و بیشتر افراد فوت شده، اطفال و سالمندان بوده‌اند.
پای آستان قدس رضوی در میان است
سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت دولت چهاردهم از خود رفع مسئولیت کرده و در یک اطلاعیه گفته است: «با دقت کامل و بر اساس اصول علمی، بر روند تولید این محصول نظارت دارد و هرگونه تخلف احتمالی، بر اساس ضوابط، مورد رسیدگی قرار خواهد گرفت».
این سازمان اما در ابتدا حاضر به افشای نام شرکت تولید کننده نشد تا سرانجام حیدر محمدی، شرکت ثامن وابسته به آستان قدس رضوی را تولیدکننده محلول آلوده معرفی کرد. او به خبرگزاری مهر گفت:
پس از بررسی‌های صورت گرفته اشکال مواد اولیه و تولید این محصول برطرف شد و در حال حاضر، محصولات تولیدی این شرکت هیچ‌گونه عوارضی برای بیماران ندارد. از سوی دیگر پرونده قضائی برای این موضوع تشکیل شد و در انتظار پیگیری مراجع قضائی است.
معنای سخنان محمدی این است که تولید محلول دیالیز صفاقی در شرکت وابسته به آستان قدس رضوی از سر گرفته شده است بدون اینکه مدیران این شرکت که حالا مسبب مرگ ۷۰ بیمار دیالیزی هستند، محاکمه و مجازات شوند.
سازمان غذا و دارو ۱۷ خرداد ۱۴۰۳، یعنی پنج ماه قبل در نامه‌ای به شرکت داروسازی ثامن دستور داد «به فوریت نسبت به قطع توزیع و مصرف» کلیه تولیدات محلول دیالیز صفاقی اقدام کند.
شرکت سرم‌سازی ثامن تولیدکننده انحصاری این محلول است که برای بیماران کلیوی استفاده می‌شود. سهامداران عمده این شرکت آستان قدس رضوی با ۷۰ درصد و صندوق بازنشستگی با ۲۶ درصد هستند. چهار درصد دیگر سهام نیز به داروسازی حکیم تعلق دارد.
مدیرعامل این شرکت مجید طبسی است و ریاست هیئت مدیره آن به مهدی پیرصالحی سپرده شده است. پیرصالحی در دوره حضور سعید نمکی در وزارت بهداشت و درمان برای دوره کوتاهی به ریاست سازمان غذا و دارو گمارده شد اما به روایت رسانه‌ها به دلیل اختلاف نظر با او، پس از پنج ماه برکنار شد.
پیرصالحی همچنین ریاست سندیکای داروهای انسانی را نیز عهده‌دار است و پیشتر نیز در سازمان غذا و دارو در مقام معاون طرح و برنامه و مدیرکل نظارت و ارزیابی دارو و مواد مخدر مسئولیت داشته است و ارتباط تنگاتنگی با سیاست‌گذاران و مدیران ارشد بهداشت و درمان دارد.
پنهان‌کاری چند ماهه
خرداد ۱۴۰۳ همزمان با افشای مسمومیت بیماران دیالیزی در چند شهر ایران، روزنامه هم‌میهن فاش کرد این موضوع از دی ۱۴۰۲ آغاز شده است. به روایت این روزنامه:
بررسی‌ها نشان می‌دهد، محموله آلوده محلول دیالیز صفاقی از دی‌ماه سال گذشته توزیع شده است؛ محلول‌های آلوده به آلومینیوم که تا اردیبهشت‌ماه امسال، تعداد زیادی از بیماران را مسموم کرده است. آنطور که رئیس انجمن نفرولوژی اعلام کرده حداقل ۱۰ نفر از بیماران با این سرم‌ها جان‌شان را از دست داده‌اند. همچنین خبر رسیده که تنها در یکی از مراکز در تهران سه نفر و در اصفهان ۴ نفر فوت کرده‌اند.
هم‌میهن آن زمان به نقل از «متخصصانی که این موضوع را بررسی کرده‌اند»، نوشت ۱۰ تا ۱۵ درصد بیماران دیالیزی در اصفهان مسموم شده‌اند و آلودگی محلول دیالیز صفاقی ثامن پنج تا ۱۰ برابر حد مجاز برآورد شده است.
رئیس انجمن بیماران کلیوی در استان اصفهان اما در گفت‌وگو با هم‌میهن با اذعان به دریافت گزارش‌هایی در این‌باره، گفته بود این انجمن به لحاظ درمانی دخالت نمی‌کند. یک متخصص در بیمارستان تهران نیز گفت یک ماه و نیم پیش ــ یعنی در فروردین ۱۴۰۳- نخستین گزارش‌ها را از اصفهان در این‌باره دریافت کرده‌اند و در تماس با همکارانشان در سایر استان‌ها متوجه شده‌اند که موضوع فقط به استان اصفهان محدود نیست.
تحریم و مافیای تحریم
در روایت حکومت مسبب این وضعیت تحریم‌های ایالات متحده آمریکا و متحدانش علیه ایران هستند که تأمین مواد اولیه را دشوار و گاهی ناممکن کرده است. اثرگذاری تحریم‌ها را نمی‌توان انکار کرد چرا که بر خلاف ادعای مسئولان ارشد وزارت بهداشت و درمان مبنی بر تولید بیش از ۹۰ درصد نیاز دارویی کشور در داخل، مواد اولیه بسیاری از داروها وارداتی بودند.
ایران پس از بحران ارزی ۱۳۹۷ با کاهش ارز تخصیصی واردات دارو، مدعی شد مسیر افزایش تولید داخلی برای جبران کمبود دارو را در پیش می‌گیرد. تولید دارو اما به شرکت‌های وابسته به بنیاد/بنگاه‌های حکومتی یا نزدیکان به وزارت بهداشت و درمان سپرده شد تا آنها از بحران کمبود دارو سود ویژه‌ای به جیب بزنند.
بر اساس گزارش منتشر شده در رسانه‌ها، تا پیش از خروج آمریکا از برجام وزارت بهداش شرکت آمریکایی بکستر را به عنوان منبع تامین مواد اولیه محلول دیالیز معرفی کرده بود اما از سال ۱۳۹۷ به بعد «شرکت ثامن مجبور شد با شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی همکاری کند و به‌صورت تولید داخل این منابع تامین شود و از همین‌جا هم ضربه خورده است». نام هیچ یک از این شرکت‌های دانش‌بنیان فاش نشده است.
آنچه که از سخنان مدیران وزارت بهداشت و متخصصان پیدا است، رد محلول‌های آلوده را باید در شرکت‌های دانش‌بینان که در این سال‌ها همانند قارچ افزایش یافته و بر از منابع ارزی و ریالی نفع برده‌اند، دنبال کرد. این شرکت‌ها هم آنطور که در وب سایت آستان قدس رضوی و ثامن دارو پیدا قابل دسترسی است، از ثامن دارو جدا نیستند. پردیس سلامت ثامن به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های آستان قدس رضوی و داروسازی ثامن مجموعه‌ای از شرکت‌های دانش‌بنیان را در خود جای داده است.