یک شهروند ایرانی درمورد خاموشی‌های مکرر برق و مختل شدن کسب و کار روزمره به گزارشگر «زمانه» می‌گوید:
گاه و بی‌گاه برق را قطع می‌کنند، اعلام قبلی و جدول خاموشی هم ندارد. همراه با قطعی برق، افت فشار آب یا قطعی آن را هم داریم. بعضی وقت‌ها اگرچه برق هست ولی ولتاژش پایین است و نمی‌توانیم از چند وسیله باهم استفاده کنیم، خیلی از کارهایمان عقب می‌افتد. برای یک جوشکاری ساده نرده پنجره سه روز تمام وقت تلف کردیم، حین کار برق‌ها می‌رفت، اداره برق هم زمان خاموشی‌ها را اعلام نمی‌کند. می‌گفتند هر محله‌ای که پیک مصرفش بالاتر برود آنجا را خاموش می‌کنند، یعنی بدون برنامه و اعلام قبلی. وقتی برق نباشد همه زندگی‌مان مختل می‌شود.
تابستان به سر آمد اما ناترازی برق هنوز از چالش‌های عمده حکومت در مدیریت انرژی محسوب می‌شود. به گفته عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو، ایران حدود ۱۹ هزار و ۷۰۰ مگاوات ناترازی مصرف و تولید برق دارد که چیزی معادل کل مصرف برق در دو کشور همسایه آن است. خاموشی‌های مکرر در فصل تابستان نه تنها ضربه جبران ناپذیری به صنایع و اقتصاد وارد کرده بلکه بخش خانگی را نیز با چالش‌های جدی روبرو کرده است.
به گفتهٴ کارشناسان بدهی کلان دولت به بخش خصوصی، عدم سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی، انحصاری بودن خرید برق، کم‌بازدهی و فرسودگی نیروگاه‌ها، هدر رفت برق، عدم استفاده از نیروگاه‌های با سوخت تجدیدپذیر، در کنار سوءمدیریت دولتی از عدم چالش‌های تولید برق در ایران است. با این وجود مسئولان حکومت تاکنون چاره‌ای جز محدودکردن و قطع برق بخش خانگی و صنایع را در دستور کار نداشته‌اند.
ناترازی صعودی
طبق اعلام‌های رسمی در حال حاضر ۶۲۹ واحد تولید برق حرارتی در ۱۴۵ نیروگاه ایران وظیفه تامین ۹۴ درصد انرژی مورد نیاز را برعهده دارند. نیروگاه‌های سیکل ترکیبی با مجموع ظرفیت ۳۵ هزار و ۷۹۵ مگاوات بیش از ۳۸,۵ درصد ظرفیت منصوبه نیروگاه‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. نیروگاه‌های گازی با ظرفیت ۲۴ هزار و ۲۰۲ مگاوات سهم ۲۶ درصدی و نیروگاه‌های بخاری نیز با ظرفیت ۱۵ هزار و ۸۲۹ مگاوات، بیش از ۱۷ درصد ظرفیت نیروگاه‌ها را برعهده دارند. همچنین نیروگاه‌های برقابی با ظرفیت ۱۲ هزار و ۱۴۴ مگاوات بیش از ۱۳ درصد، نیروگاه‌های تولید پراکنده با ظرفیت ۲۴۸۵ مگاوات، نیروگاه‌های تجدیدپذیر با توان ۱۱۴۱ مگاوات، نیروگاه اتمی با ظرفیت ۱۰۲۰ مگاوات و واحدهای دیزلی نیز با ظرفیت ۴۰۸ مگاوات در مجموع سهم ۵ درصدی از توان نیروگاه‌ها را تشکیل می‌دهند. طبق گزارش‌ها و اظهارات کارشناسان اگرچه هر ساله حدود ۸,۷ درصد به مصرف برق کشور اضافه می‌شود اما نیروگاه‌های موجود ظرفیت و توان تولید بیشتر را ندارند، درنتیجه هرساله ناترازی برق در ایران سیر صعودی را طی میکند.
تابستان به سر آمد اما ناترازی برق هنوز از چالش‌های عمده حکومت در مدیریت انرژی محسوب می‌شود. به گفته عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو، ایران حدود ۱۹ هزار و ۷۰۰ مگاوات ناترازی مصرف و تولید برق دارد که چیزی معادل کل مصرف برق در دو کشور همسایه آن است. خاموشی‌های مکرر در فصل تابستان نه تنها ضربه جبران ناپذیری به صنایع و اقتصاد وارد کرده بلکه بخش خانگی را نیز با چالش‌های جدی روبرو کرده است.
حمیدرضا صالحی، رئیس هیات مدیره فدراسیون صادرات انرژی و صنایع وابسته ایران درباره سیر صعودی ناترازی برق گفته است: «امسال ناترازی برق ۱۹ هزار مگاوات بود اما ممکن است این عدد به ۲۴ هزار مگاوات افزایش یابد و باید برای گذر از این شرایط تدابیر لازم اندیشیده شود.» همچنین رضا ریاحی، نایب رئیس هیات مدیره شرکت‌های تولیدکننده برق، پیشتر در اواخر تیرماه سال جاری اظهار کرد: « اگر این روند به همین ترتیب پیش برود در ۱۰ سال آینده حدود ۳۷ هزار مگاوات ناترازی تولید خواهیم داشت، یعنی ۳۳ درصد از نیاز مصرف؛ درواقع یک سوم برق مورد نیاز کشور قابل تامین نخواهد بود.»
در گزارش شهریورماه «دیوان محاسبات کشور» نیز ناترازی برق در ایران ۱۹۷۰۰ مگاوات برآورد شده و علت اصلی آن «عدم پرداخت بدهی‌های دولت به وزارت نیرو» عنوان شده است. به گفته دیوان محاسبات توان تولید برق در کشور «۶۲ هزار مگاوات» است و به دلیل ناترازی‌های موجود، تقاضا از تولید پیشی گرفته است. این گزارش می‌گوید: «بدهی ۶۳ هزار میلیارد تومانی دولت به بخش خصوصی و افزایش سالانه آن موجب کاهش تمایل بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در صنعت برق شده است.»
در همین زمینه رضا ریاحی، تیرماه سال جاری گفته است: « علت ناترازی و کمبود در بخش تولید، عدم سرمایه‌گذاری در سال‌های گذشته در بخش تولید است که منجر به این میزان کمبود تولید شده و اگر این روند ادامه داشته باشد به خاموشی‌های جدی‌تری خواهیم رسید و مجبور می‌شویم قطعی را بصورت گسترده به بخش خانگی و تجاری هم تسری دهیم، نتیجه اینکه معضلات اجتماعی دوچندان خواهد شد.» همچنین به گفته محمود نجفی عرب، رئیس اتاق بازرگانی تهران، «با توجه به برآورد ۵ تا ۶ درصدی رشد مصرف، برای متعادل کردن تولید و مصرف باید ۳۰ هزار مگاوات برق تولید کرد و این میزان نیازمند سرمایه‌گذاری ۳۰ تا ۳۵ میلیارد دلار است.»
وزیر نیرو نیز در یکی از تازه‌ترین اظهارنظرهایش با بیان اینکه سالانه باید ۸۰۰۰ مگاوات نیروگاه در کشور ساخته شود تا بتوان به رفع ناترازی در سال ۱۴۰۷ رسید. به گفته او « در سه سال دوران دولت سیزدهم سالانه ۱۲۰۰ مگاوات به میزان تولید اضافه شد که این امر فرسنگ‌ها با ۸۰۰۰ مگاوات مورد نیاز فاصله دارد.» عباس علی‌آبادی طبق روا همیشگی مسئولان جمهوری اسلامی یکی از علل ناترازی برق را مشترکان پرمصرف دانست و بیان کرد: « برنامه ما شناسایی پرمصرف‌هاست و به جای اینکه برق بخش خانگی با مصرف عادی را خاموش کنیم، به پرمصرف‌ها خاموشی بدهیم؛ بنابراین مشترکان پرمصرف باید رعایت مصرف را داشته باشند و در غیر این صورت از ابزار‌های قانونی در این زمینه استفاده خواهیم کرد.»
به‌رغم ادعای وزیر جدید نیرو، حسنعلی تقی‌زاده، رییس هیات مدیره سندیکای شرکت‌های تولیدکننده برق در برنامه تلویزیونی «میز اقتصاد» با بیان اینکه سرانه مصرف برق ایرانیان نصف سرانه مصرف برق اروپاست گفت: «صادق باشیم، مردم را مقصر ندانیم، الکی نگوییم که مردم مصرفشان زیاد است، متوسط مصرف سرانه مردم ایران هزار و ۲۲ کیلووات ساعت در سال است، در دنیا هزار و ۱۹۲ کیلووات ساعت است، در اروپا ۲ هزار و ۱۲۰ کیلووات ساعت است، مردم ما به طور متوسط خیلی برق را کم مصرف می‌کنند، ولی متاسفانه عادت داریم گناه را گردن مردم بیندازیم.»
خسارت به صنایع
طبق گزارش‌ها، خاموشی‌های مکرر با اعلام و بدون اعلام قبلی، خسارات جبران‌ناپذیری به بخش صنعت وارد کرده است، این درحالی است که پیش از شروع فصل تابستان مسئولان اظهار کرده بودند برنامه‌ای برای قطعی برق بخش صنایع در دستور کار ندارند و فقط محدودیت‌های در زمان پیک مصرف اعمال می‌شود. به‌رغم ادعای مسئولان نه تنها خاموشی بخش صنایع به طور مکرر و بدون اعلام قبلی در تابستان اعمال شد، بلکه گستردگی آن موجب اعتراض برخی واحدهای تولیدی نیز شد. درهمین رابطه صنعتگران پردیس در استان تهران، در اعتراض به خاموشی‌های مکرر اقدام به بستن جاده آبعلی کردند، همچنین درپی قطعی برق در شهرک صنعتی خاوران (استان تهران) اعتراضاتی در شهریورماه از سوی کسبه صورت گرفت. صنعتگران واحدهای تولیدی در شبکه‌های اجتماعی به طور مداوم از خسارات ناشی از قطعی برق انتقاد می‌کنند. به گفته فعالان، توقف خط تولید، استهلاک دستگاه‌ها، هدررفت مواد و محصول اولیه، بیکاری و اخراج کارگران، افزایش قیمت محصول نهایی، اخلال در زنجیره تولید و نابسامانی در برنامههای کاری از عمده چالش‌های بخش صنعت در پی قطعیهای مکرر است.
پیشتر در مرداد سال جاری مسعود بختیاری، رئیس سندیکای صنایع کنسرو ایران در مورد بحران بی‌برقی صنایع هشدار داده و گفته بود: «ما در فقر انرژی به سر می‌بریم و به گمان من ما دچار بحران بی‌مسئولیتی و بی‌تفاوتی مسئولان شده‌ایم.» همچنین طبق برآوردِ کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تهران، قطعی برق «حدود ۱۰۰ هزار میلیارد تومان» خسارت به صنعت کشور وارد میکند. به گفتهٴ حمیدرضا صالحی، یکی از اعضای این کمیسیون، برآوردهای صنایع پتروشیمی فولادی و سیمان نشان می‌دهد خسارت بزرگ عدم النفعی بالغ بر « ۴ تا ۵ میلیارد دلار به دلیل قطعی برق است». به گفته او، «صنعت فولاد با خسارت حدود ۳ میلیارد دلار مواجه است». این فعال بخش صنعت همچنین به خبرگزاری «ایلنا» گفته است: « براساس تحقیقات انجام شده، به طور متوسط زیان هر کیلووات برق قطع شده برای صنایع مختلف در کشور بین ۷ هزار تا ۶۳ هزار تومان متغیر است.» اتاق بازرگانی تهران نیز در گزارشی اعلام کرد که شدت تکانه وارده بر اقتصاد ناشی از قطعی برق بخش صنعت «سه هزار و ۶۹۷ برابر شدت تکانه وارده بر اقتصاد ناشی از قطعی برق فعالیت‌های اداری و خدمات پشتیبانی» است.
در همین رابطه، به گزارش «دنیای اقتصاد»، علی توسلی، دبیرکل اتاق اصناف ایران ضمن اشاره به تحقیقاتی که در زمینه خسارات ناشی از قطعی برق صنایع و همچنین بیکار شدن کارگران در پی آن صورت گرفته، گفته است: « در این مطالعه بررسی شد که جامعه صنعتی در طول یک سال چه میزان ارزش‌‌‌افزوده دارد و با قطعی برق چه مقدار از ظرفیت استان معطل می‌‌‌ماند. با محاسبه‌‌‌ای که انجام دادیم مشخص شد در طول سه ماه مراکز صنعتی متوسط و کوچک اصفهان در کمترین عدد ۱۷ هزار میلیارد و در بیشترین حالت ۲۴ هزار میلیارد از این قطعیهای برق خسارت می‌‌‌بینند که به‌‌‌طور میانگین ۲۱ هزار میلیارد تومان تخمین زده شد.» همچنین امیر طباطباییان، مدیر انرژی و سیالات شرکت فولاد مبارکه اصفهان شهریورماه اعلام کرد: «ناترازی انرژی یکی از چالش‌های بزرگ صنعت فولاد در کشور است و گریبان‌گیر این حوزه شده است.» او افزود: «به علت قطعی برق، تولید ما دچار افت ۶۰ درصدی شده است.»
طبق ماده ۲۵ قانون بهبود کسب‌وکار، دولت نه تنها باید برنامههای خاموشی را از قبل به بخش صنایع اطلاع دهد بلکه باید هزینه‌های ناشی از این خسارات را به بخش صنایع نیز پرداخت کند. اما به گفتهٴ فعالان این حوزه تاکنون هزینه‌ای بابت این خسارات از سوی دولت‌‌ها پرداخت نشده است. به نقل از «دنیای اقتصاد»، سهل‌‌‌آبادی، رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت در این‌باره گفته است: «طی این سال‌ها بسیاری از تولیدکنندگان بابت خساراتی که در این حوزه متحمل می‌‌‌شوند به قوه قضائیه در استان‌‌‌های مختلف شکایت کرده‌‌‌اند، اما هیچ‌گاه نشده است که حتی مبلغی اندک برای جبران این خسارت پرداخت شود. زمانی‌که برق قطع می‌شود خسارت‌‌‌هایی که به تولیدکننده وارد می‌شود تنها به همان چند ساعت محدود نمی‌شود و برای ساعت‌‌‌های بعدی نیز تبعات این موضوع قابل‌‌‌مشاهده است.»
تبعات ناشی از قطعی برق صنایع همچنین موجب رشد مجدد قیمت محصولات شده است. اوایل شهریورماه، صابر پرنیان، مدیر کل صنعت، معدن و تجارت استان آذربایجان غربی در رابطه با افزایش قیمت محصولات صنعتی در پی قطع مکرر برق گفت: «تنها در یک نمونه می‌توان به سیمان اشاره کرد که قیمت هر کیسه سیمان تحویلی به عامل فروش از ۸۰ هزار تومان به ۱۲۰ هزار تومان افزایش یافته و در بازار به قیمت ۱۷۰ هزار تومان به دست مشتری می‌رسد.»
زیان شهروندان از خاموشی‌ها
خاموشی‌های مکرر بخش خانگی را نیز دچار ضرر و زیان زیادی کرده است. شهروندان در شبکه‌های اجتماعی به مختل شدن زندگی روزمره، از کارافتادگی وسایل برقی منزل و یا عدم استفاده همزمان از این وسایل در پی قطعی برق اشاره میکند.
یکی از شهروندان در این رابطه به گزارشگر «زمانه» می‌گوید:
امسال بدون اعلام قبلی برق‌ها را قطع می‌کردند، حتی خودم سه چهار بار با اتفاقات برق تماس گرفتم که از برنامه خاموشی سوال کنم، می‌گفتند خودمان هم نمی‌دانیم! یعنی هیچ مسئولیتی در قابل قطعی برق ندارند. ولتاژ برق آنقدر پایین است که نمی‌توانیم چند وسیله را باهم روشن کنیم، فوراً فیوزش می‌پرد. بعضی روزها دو بار قطعی برق داریم، وقتی برق قطع می‌شود فشار آب هم پایین می‌آید و آب گرم نداریم. این همه خاموش روشن شدن و ولتاژ پایین به وسایل برقی خسارت می‌زند، اما کسی جوابگو نیست.
این هم نظر یک لبنیات‌فروش است:
تو تابستان حداقل ۱۰۰ کیلوگرم شیر جوشیده را به خاطر قطعی برق و از کارافتادگی یخچال دور ریختم! کسی هم بابت این خسارت هزینه‌ای پرداخت نمی‌کند. در اوج ساعات کاری یک ناگاه برق را قطع می‌کنند، ما هم مجبوریم مغازه را ببندیم، بعضی از لبنیات‌ها را مجبور شدم تو یخجال منزل نگهداری کنم، حالا اونجا هم خاموشی داریم. یک هزینه و بار اضافی را بخاطر سوءمدیریت به ما تحمیل کردند. دستمان هم به جایی نمی‌رسد. من فروشنده هم نمی‌توانم ضرر قطعی برق را پای مشتری‌هایم بذارم، همه‌اش باید از جیب خودم خرج کنم.
به گفتهٴ کارشناسان تبعات قطعی برق بخصوص در واحدهای تولیدی و صنعتی در نهایت بر دوش مردم سنگینی خواهد کرد. یکی از شهروندان در این زمینه به «زمانه» می‌گوید:
من در شرکت پخش مواد غذایی کار می‌کنم، قیمت خرید بعضی از اجناس به نسبت سه ماه اول سال چند درصد بیشتر شده است. ما هم مجبوریم گران‌تر به مغازه‌دارها بفروشیم. برخی اقلام هم دیرتر از قبل به دست ما می‌رسند، وقتی پیگیری می‌کردیم می‌گفتند بخاطر قطعی برق هنوز سفارش آماده نشده. کاملاً معلوم است کارخانه‌دار و تولیدکننده ضرر مواد اولیه و استهلاک دستگاه‌ها را روی محصول نهایی می‌کشد، به همین خاطر موادخوارکی گران‌تر هم می‌شود، تبعاتش در ماه‌های آینده بیشتر معلوم خواهد شد.