در دو ویدیوی کوتاه که در شبکه اجتماعی ایکس منتشر شده‌اند، صدای تیر، آژیر ممتد و گاز اشک‌آور در پس زمینه صحرا دیده می‌شود. اینجا روستای قره قشلاق در شهرستان سلماس در استان آذربایجان غربی است و سرکوب دومین روز اعتراض‌های اهالی این روستا به ساخت کارخانه نمک را نشان می‌دهد. در یک تصویر از این اعتراض‌ها، یک پرده هم دیده می‌شود که بر رویش نوشته است:
گواهی می‌نمائیم اهالی روستای قره قشلاق در این جایگاه که مرتع و چراگاه قره قشلاق هست، جهت اعتراض به [ساخت کارخانه در] مراتعمان جمع شده‌ایم و خاکمان را به هیچ احد و ناثی نمی‌دهیم. ضمنا نه اراذل اوباش و نه اختشاشگر هستیم، از خونمان می‌گذریم ولی از خاکمان نمی‌گذریم.
پارچه نوشته با این جمله «از طرف: اهالی، روستای شهیدپرور قره قشلاق» امضا شده و در پایین آن درون پرانتز نوشته شده «جانمان فدای رهبر». با وجود این، در روز دوم اعتراضات اهالی این روستا، در تصویرهای کوتاهی که در فضای مجازی منتشر شده است، می‌بینیم که با تفنگ و گاز اشک‌آور سرکوب شده‌اند.
برداشت کربنات سدیم برای تولید شیشه توسط کدام کارخانه؟
تا زمان نوشته شدن این گزارش، تنها خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی (ایرنا) با موضوع ساخت این کارخانه خبری با تیتر «سه‌هزار و ۱۵۰ فرصت شغلی با احداث کارخانه کربنات سدیم در سلماس ایجاد می‌شود» منتشر کرده است.
کاربران ایکس نوشته‌اند که خبر ابتدا بدون اشاره‌ای به اعتراض‌های مردمی منتشر شده است، اما هم‌اکنون در پایان خبر می‌توان خواند «برخی از روستاییان قره قشلاق لکستان سلماس نیز در روزهای اخیر به این امر اعتراض کرده‌اند» اما کمی بالاتر با تهدید نوشته شده:
به گزارش ایرنا، برخی رسانه‌های معاند با ارائه اطلاعات غلط در خصوص احداث این کارخانه در شهرستان سلماس، سعی در ایجاد نارضایتی بین مردم منطقه می‌کنند. تخریب مراتع و مزارع منطقه، ایجاد آلودگی هوا و آلودگی آب‌های زیرزمینی، استفاده از آب‌های زیرزمینی منطقه و کاهش مصرف بخش‌های دیگر از جمله مواردی است که مطرح می‌شود.
ایرنا پیش از این البته نوشته است:
از لحاظ آلایندگی این کارخانه نیز در منطقه سلماس هیچ‌گونه نگرانی وجود ندارد و هرگونه شبهه در خصوص آلاینده بودن و آسیب زیست محیطی این کارخانه به اذعان کارشناسان صحت ندارد و نباید به شایعات ناصحیح که از سوی برخی ناآگاهان مطرح می‌شود، دامن زد.
بااین‌حال، ایرنا حتی نام شرکت بخش خصوصی که قرار است کارخانه را در حومه شهرستان سلماس و در نزدیکی سواحل سابق دریاچه ارومیه بسازد، منتشر نکرده و تنها نوشته است که «این شرکت هم اکنون با بیش از ۴۰ سال تجربه به‌عنوان بزرگترین تولید کننده شیشه و بلور در بخش خصوصی در کشور ایران و منطقه شناخته می‌شود».
شرکت کاوه سودا و مسمومیت زمین‌ها و منابع آب بخشی از مراغه
کاربران شبکه‌های اجتماعی اما نام این کارخانه را منتشر کردند: شرکت کاوه سودا که سابقه گسترده تخریب محیط زیست را دارد. مهم‌تر از بقیه جاها، در مراغه، دومین شهرستان بزرگ استان آذربایجان شرقی، جایی که فعالیت این کارخانه برای تولید کربنات سودیم، از آب‌های زیرزمینی تا زمین‌های منطقه را مسموم کرد.
گروه خبری آراز نیوز، ارگان خبری تشکلیات مقاومت ملی آذربایجان، در ایکس، توضیحات کامل‌تری در پاسخ به این سوال ارائه می‌دهد: «چرا اهالی روستای قره قشلاق سلماس به تاسیس کارخانه نمک معترض هستند؟!» آراز نیوز ادعا میکند که زمین‌های مورد نظر برای ساخت کارخانه، زمین‌های وقفی هستند و «اراضی با همکاری شهرداری سلماس و امام جمعه این شهر در حال اجراست».
آراز نیوز نوشت که معدن سنگ دولومیت در محدوده این روستا وجود دارد که برای تولید شیشه برداشت می‌شود. بعد می‌گوید مردم محلی پس از تماشای آنچه در مراغه رخ داد «معتقدند با احداث معدن و استخراج آن گردوغبار ناشی از فعالیت معدن مزارع و مراتع این منطقه را تخریب و موجب آلودگی هوا خواهد شد». سپس آراز نیوز نوشته است:
در مرحله دوم فاضلاب ناشی از فعالیت این کارخانه که حاوی مقادیر بسیار بالای کلر هست با نفوذ به خاک و آب‌های زیرزمینی منطقه موجب آلودگی و از بین رفتن کشاورزی خواهد شد. همچنین فعالیت این کارخانه نیاز به آب فراوان دارد که مسئولین امر در تلاش هستند با احداث چاه‌های عمیق آب مصرفی کارخانه را تأمین کنند که این موضوع موجب از بین رفتن منابع آبی منطقه و چاه‌های آب شهروندان روستای قره قشلاق خواهد شد.
پرویز یاری، روزنامه‌نگار در ایکس در مورد این شرکت نوشت:
شرکت کاوه سودا پیش‌تر در طرح‌هایی مشابه در استان آذربایجان غربی، خسارت‌های گسترده‌ای را به محیط زیست این منطقه وارد کرده است. شرکت کاوه سودا، بزرگترین کارخانه تولیدکننده کربنات سدیم و شیشه در ایران و بزرگترین بهره‌بردار نمک از دریاچه ارومیه است.
رئیسی: «نگذارید این ثروت معطل بماند»
پایگاه خبری تحلیلی سهندیمیز که با مجوز رسمی دولت خبرهای شهرهای جنوب استان آذربایجان شرقی را پوشش می‌دهد، در تابستان امسال یک ویدیو از گفت‌وگوی چند نفر با ابراهیم رئیسی، عضو هیات مرگ و رئیس‌جمهور کنونی را منتشر کرده و در توضیح آن نوشته است:
حاج ابراهیم عسگریان مالک کارخانه بزرگ کاوه سودای شهرستان مراغه در دیدار چهره به چهره رئیس جمهور با مدیران ۶ شرکت بزرگ صنعتی کشور از مشکلات این واحد صنعتی گفته، مشکلاتی که به‌نظر می رسد به انتقال پساب کارخانه کاوه سودا مربوط می‌شود.
https://www.instagram.com/p/CvhTTJ2oxQy/
عسگریان در این ویدیو شرکت کاوه سودا را تولیدکننده ۶۰ درصد شیشه ایران معرفی میکند و می‌گوید سه کارخانه با ۱۶۰۰ پرسنل داریم اما الان تولیدمان «حداقل ۴۰ درصد» کاهش داشته و در پایان بلندتر می‌گوید «واقعا مقررات را اجرا نمی‌کنند». چند نفر همزمان صحبت می‌کنند، بعد یک نفر دیگر توضیح می‌دهد «مساله اجتماعی است». او می‌گوید این شرکت قبلا یک مسیر تخلیه فاضلاب کارخانه داشته، مسیر دچار مشکل شده، شرکت مطالعه کرده و مسیر جدید پیشنهاد داده و سازمان محیط زیست هم مجوز داده است. رئیسی در واکنش می‌گوید:
این را استاندار برود پیگیری کند، نگذارید این ثروت معطل بماند برای کار.
دریاچه ارومیه، بزرگترین معدن ایران از چشم نظام
جمله‌ای که رئیسی می‌گوید، بیان‌کننده سیاستی است که این دولت در موضوع محیط زیست اتخاذ کرده است: نباید جلوی توسعه را بگیرد. در تیر ماه ۱۴۰۰ و در آخرین روزهای کار دولت پیشین، برنامه واگذاری حدود شش هزار معدن غیرفعال کشور شروع شد، هرچند فساد گریبان این واگذاری را گرفته بود. خبرگزاری فارس در آن زمان گزارش «پولی در مزایده شش هزار معدن گرفته نمی‌شود» را منتشر کرد و به‌نقل از وزیر صمت نوشت:
بر اساس این مزایده‌ها؛ پولی وارد خزانه نمی‌شود بلکه یک برگ ضمانت نامه بانکی برای شرکت در مزایده گذاشته می‌شود.
علیرضا رزم‌حسینی همچنین گفت حدود شش هزار معدن «که برخی ۳۰ـ۴۰ سال است پروانه بهره‌برداری» برایشان صادر شده «اما فعالیتی در آن انجام نمی‌شود» شناسایی و برای مزایده گذاشته شده است. او در آن زمان گفت «حدود ۲۴۰۰ معدن واگذار شده است و بقیه متقاضی ندارد».
ابهام در واگذاری معدن‌های ایران در هفته‌های اخیر به شایعه‌ای تایید نشده منتهی شد که ادعا میکند سرمایه‌گذاران چینی در حال آماده شدن برای برداشت لیتیوم از صحرای دریاچه ارومیه هستند. همراه این شایعه، این هم ادعا شد که نظام به عمد دریاچه ارومیه را خشک کرده است تا بتواند با دست باز سراغ ذخایر دریاچه ارومیه برود.
بعد تمامی این‌ها، مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی بارها دریاچه ارومیه را «بزرگترین معدن کشور» خوانده‌اند. از جمله اینجا در خرداد ۱۴۰۰ در گزارش ایرنا با تیتر «دریاچه ارومیه به عنوان بزرگترین معدن کشور نیازمند توجه ویژه است» به نقل از غلامرضا بابایی، رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت در استان آذربایجان غربی گفت:
دریاچه ارومیه، بزرگترین معدن کشور به شمار می‌رود و نباید به این ظرفیت مهم اقتصادی بی‌توجه باشیم… دریاچه ارومیه منبع بزرگی از پتاسیم، لیتیوم و منیزیم است که بهره‌مندی از آنها، نه تنها کاربرد مهمی در صنعت الکتریکی دارد بلکه سالانه از خروج قابل توجه ارز از کشور جلوگیری میکند.
او همچنین گفت «بیش از ۵۰ درصد» ذخایر طلای ایران در محدوده این دریاچه است. البته بهره‌برداری غیرمسئولانه از این معادن می‌تواند به فاجعه محیط زیستی شرکت کاوه سودا در مراغه منتهی شود.
مسمومیت زمین‌ها و منابع آب بخشی از مراغه برای ساخت شیشه
در اردیبهشت ۱۳۸۹، خبرگزاری مهر گزارش «بروز خسارات ۲۵ میلیاردی/ پساب‌های کاوه سودا منطقه را غیرقابل سکونت کرد» را منتشر کرد. خلاصه خبر این است: شرکت کاوه سودا، فاضلاب تولید شیشه را در دریاچه‌های مصنوعی نگهداری می‌کرده است و دست‌کم «طی پنج سال» پیش از آن، کارشناسان محیط زیست بارها هشدار داده بودند که این حوضچه‌ها، پایدار نیستند.
سیل آمد، پساب مسموم این حوضچه‌ها را همراه خودش برد و به زمین‌های کشاورزی، مسکونی، چراگاه‌ها و منابع زیرزمینی آب روستاهای خوشه مهر، ینگی کند خوشه مهر، چلغایی و قره چپق رساند و درنهایت، «بیش از ۱۰ هزار هکتار از باغات و مزارع کشاورزی و ۲۰ واحد مسکونی را در شهرستان بناب تخریب کرد». در بخشی از این گزارش، مهر با تاکید بر «منطقه قابل سکونت نیست/ روستاها تخلیه شود» نوشت اهالی یکی از این روستاها به فرماندار بناب گفت:
بارها به مردم عنوان شده است که با آزمایشات مختلف اثبات شده است پساب کارخانه کاوه سودای مراغه جز شوری که غلظت آن هم از دریاچه ارومیه کمتر است چیز دیگری ندارد، در حالی که این موضوع را نه دکتر، نه کارشناس بلکه اهالی روستا با گوشت و پوست و استخوان خود لمس می‌کنند که مخلوط شدن آب چاه‌های روستا با پساب واحد صنعتی مذکور باعث شده است باغات منطقه خشک شود و موجب تولد حیواناتی شده که بی مو هستند و بعد از مدت کوتاهی می‌میرند.
به‌دنبال این نقل‌قول، خبرگزاری مهر نوشت:
اهالی همچنین گفتند به اعتراف یکی از مدیران کاوه سودا، اسید آمونیاک در پساب این واحد صنعتی وجود دارد و همین عامل باعث از بین رفتن زمین‌های کشاورزی، حیوانات و مهم‌تر از همه بیماری‌های پوستی بین روستاییان شده است. آنان با انتقاد شدید از وعده و وعیدهای متعددی که طی سالیان متمادی برای حل مشکل کارخانه کاوه سودا داده می‌شود، خواهان فروش زمین‌های خود به این شرکت و خروج کامل از منطقه‌ای هستند که اذعان می‌دارند حتی یک شب نمی‌توانند راحت و آسوده بخوابند.
بنا به این گزارش، سرریز حوضچه‌های پساب کارخانه کاوه سودا، از مسیر چند روستا می‌گذشته است تا به دریاچه ارومیه برسد و در آنجا دفن شود. در گذر دهه‌های اخیر، گستره‌ای از فاضلاب‌ها و پساب‌های مسموم کشاورزی، دامداری، صنایع و شهرها در دریاچه ارومیه دفن شده است. حالا با خشکیدگی این دریاچه، ریزگردهای تولید صحرای جایگزین آن، می‌توانند بیماری‌زا باشند.
در اسفند ۱۳۹۷، خبرگزاری تسنیم در مطلب «فرافکنی محیط زیست آذربایجان شرقی در فاجعه زیستی «کاوه سودا» + پاسخ تسنیم» نوشت:
بر اساس تحقیقات میدانی خبرنگار تسنیم و ارزیابی تحقیقات کارشناسان زیست محیطی در زمینه پساب‌های صنعتی (غیر از کارشناسان اداره کل محیط زیست و برای ارزیابی صحت مجوزهای صادره!) به نتایج محیرالعقول زیر رسیده است که فاجعه زیستی را برای باغشهر ایران، مراغه شهرستان بناب و همچنین دریاچه ارومیه به دنبال خواهد داشت.
این هفته، مردم روستای قره قشلاق در سلماس که شاهد تمامی ویرانی‌ها تولید شیشه در نزدیکی خود بودند، در اعتراض به ساخت شعبه دیگری از کارخانه تولید شیشه در زمین‌هایشان دست به اعتراض زدند. شبکه‌های اجتماعی سرکوب این اعتراضات در روز دوم آن را نشان می‌دهد.
* اینجا کلیک کنید و دادخواست برای احیای دریاچه ارومیه را امضا کنید.