روز یکشنبه ۱۲ نوامبر/۲۱ آبان، پایتخت هلند شهر آمستردام شاهد راهپیمایی زیست محیطی بزرگی بود. حتی به گفته برخی، بزرگترین تجمع محیط زیستی تاریخ این کشور. جمعیتی بین ۸۰۰۰۰ تا ۸۵۰۰۰ نفر از سراسر هلند در “راهپیمایی برای اقلیم و عدالت” حضور بهم رساندند.
در این راهپیمایی که ۱۰ روز قبل از انتخابات سراسری هلند برگزار شده بود، مطالبه اصلی معترضین اقدام موثرتر برای مقابله با تغییرات اقلیمی بود. این راهپیمایی عظیم از میدان “دام” آمستردام (Dam Square) شروع شد و تا “میدان موزه” این شهر (Museumplein) ادامه داشت. به گفته برگزارکنندگان، این تجمع به‌حدی پرجمعیت بود که زمانی که صفوف اول راهٰ‌پیمایی به مقصد رسید، هنوز عده زیادی در مبدا شروع به حرکت نکرده بودند.
سخنرانان متعددی از جنبش تغییرات اقلیمی به این تظاهرات بزرگ دعوت شده بودند. در میان آنها، نام گرتا تونبرگ، کنشگر جوان و شناخته شده‌ی جنبش اقلیمی هم به چشم می‌خورد.
این راهپیمایی عظیم نه به‌دلیل جمعیت پرتعداد یا مطالبات پیشروی برگزارکنندگان آن، بلکه به‌خاطر حواشی مناقشه‌برانگیزش خبرساز شد. قطع کردن میکروفون در حین سخنرانی کنشگری فلسطینی، اجازه ندادن به سخنرانی گروه “جنبش آزادی افراد بومی” و حمله مردی به گرتا تونبرگ و قاپیدن میکروفون او، گوشه‌ای از این اتفاق‌ها است.
پس از راهپیمایی، جمعیت چند هزار نفری در میدان موزه به سخنرانی کنشگران اقلیمی گوش دادند. یکی از سخنرانان این تجمع سحر شیرزاد، فعال اصالتا افغانستانی ساکن هلند بود که در سخنرانی خود جمعیت را به “رای دادن علیه سلاح نظامی” تشویق کرد. شیرزاد از سارا راشدان، کنشگر و استاد دانشگاه فلسطینی که در تجمع‌های برگزار شده در حمایت از فلسطین در ماه اخیر در هلند حضور پررنگی داشته، دعوت به سخنرانی کرد.
راشدان سخنان خود را با شعار “آزاد باد فلسطین” آغاز کرد. لحظاتی پس از شروع سخنرانی این فعال فلسطینی، برگزارکنندگان میکروفون او را قطع کردند. این اقدام خشم بسیاری از شرکت‌کننده‌ها را برانگیخت و بخشی از جمعیت در ادامه سخنرانی‌های دیگر همچنان شعار می‌دادند: “بگذارید حرفش را بزند!”. سخنرانی مختل‌شده، شعارهای در حمایت از فلسطین، و “هو” کردن برخی از شرکت‌کننده‌ها در حین صحبت راجع به فلسطین به پرتنش و قطبی شدن فضا منجر شد.
گرتا تونبرگ که در سال‌های اخیر تبدیل به چهره و پرچم‌دار جنبش تغییرات اقلیمی در غرب شده است، با چفیه در این تجمع حضور داشت. او پیش از این نیز همبستگی خود با مردم فلسطین را با به اشتراک گذاشتن فراخوان اعتصاب بین‌المللی و دعوت جامعه جهانی به سخن گفتن از آتش‌بس فوری، عدالت و آزادی برای فلسطینیان نشان داده بود.
تونبرگ به‌عنوان سخنران اصلی، در نطق خود بر اهمیت همبستگی بین‌المللی برای رسیدن به عدالت اقلیمی تاکید کرد. او همچنین اعلام کرد:
در جنبش عدالت اقلیمی، ما باید به صدای افراد سرکوب شده و آنهایی که برای آزادی و عدالت می‌جنگند، گوش دهیم.
سپس او از شیرزاد و راشدان، کنشگران سانسورشده دعوت کرد که دوباره به روی صحنه بیایند و به سخنرانی خود درباره فلسطین، نسل‌کشی و بوم‌کشی ادامه دهند. تونبرگ که بخش بیشتر زمان سخنرانی خود را به آنها اهدا کرده بود، در ادامه صحبت‌های خود بار دیگر از فلسطینیان حمایت کرد. او در حال سخنرانی راجع به مسائل اقلیمی بود که ناگهان مردی میانسال از بین تماشاچیان به روی صحنه پرید و میکروفون را از دست تونبرگ ۲۰ ساله گرفت و به جمعیت اعلام کرد: “من برای تظاهرات زیست محیطی به اینجا آمده‌ام، نه برای نظرات سیاسی!”. در حالی که تونبرگ با تکرار “آرام باشین” سعی در جلوگیری از تشدید خشونت داشت، با مداخله افراد حاضر در صحنه و حضور دیر از موعد نگهبانان، این مرد اخلالگر از صحنه بیرون شد. تونبرگ و شرکت‌کنندگان با شعار “عدالت اقلیمی در زمین‌های تصرف شده بی‌معناست” این بخش پرتنش از برنامه را به پایان بردند.
عدالت اقلیمی با سیاست پیوند خورده است
مسئله تغییرات اقلیمی مسئله‌ای اساسا سیاسی است. سیاست‌های استعماری، کاپیتالیستی، امپریالیستی و مردسالارانه با تغییرات اقلیمی و پیامدهای آن درهم تنیده است. بحران محیط زیست خود از پیامدهای استعمار و سرمایه‌داری است و این صرفا محدود به گذشته نیست. تا به امروز، سرزمین‌های غنی از منابع طبیعی برای استخراج طلا، مواد معدنی کمیاب و سوخت‌های فسیلی، استعمار و استثمار می‌شوند. نفت و گاز غزه، طلای سودان، کبالت کنگو و پاپوآی غربی نمونٰه‌هایی از استعمار نو، جنگ و حتی نسل‌کشی برای دسترسی به این منابع ارزشمند هستند که در حال حاضر رخ می‌دهند.
عدالت اقلیمی از مطالبه پایان اشغال فلسطین و اتمام نسل‌کشی تمام‌عیار غزه جدا نیست. آپارتاید اسرائیل بر کمترین انسان عدالتخواهی پوشیده است. یک وجه مهم از این آپارتاید که به آن توجه کمتری شده است، آپارتاید محیط زیستی حاکم بر فلسطین است.
مستعمران شهرک‌نشین اسراییلی از سال ۱۹۶۷ تا به‌حال بالغ بر یک میلیون درخت زیتون را سوزانده یا از ریشه خشک کرده‌اند: درختی که نماد سرزمین فلسطین و مقاومت فلسطینیان در برابر اشغالگری و استعمار است.
از سال ۱۹۴۸ و با تاسیس کشور اسرائیل، میلیون‌ها فلسطینی از خانه‌های خود رانده شدند و زمین‌ها و خانه‌های آنها غصب شد. شهرک‌های غیرقانونی اسرائیلی بر پایه از بین بردن خانه‌ها، درختان، گیاهان و رابطه بین افراد بومی و زیست‌بومشان بنا شده‌اند. مستعمران شهرک‌نشین اسراییلی از سال ۱۹۶۷ تا به‌حال بالغ بر یک میلیون درخت زیتون را سوزانده یا از ریشه خشک کرده‌اند: درختی که نماد سرزمین فلسطین و مقاومت فلسطینیان در برابر اشغالگری و استعمار است.
حکومت اسرائیل با کنترل و آلودگی گسترده آب غزه و کرانه باختری، تخلیه ضایعات سمی شهرک‌های اسرائیلی در کرانه باختری، استخراج استعماری از منابع طبیعی فلسطین و… از دهه‌ها پیش به جنگ زیست‌محیطی با فلسطینیان و زیست‌بومشان رفته و سیاست آپارتاید زیست‌محیطی را پیش گرفته است.
جنگ و نظامی‌گری نه تنها بر انسان‌های ساکن آن جغرافیا، بلکه بر کل اکوسیستم و زیست‌بوم آن نیز تاثیرهای بازگشت‌ناپذیری دارد. بنا به بیانیه “دیده‌بان حقوق بشر یورو-مد” اسراییل تا ۲ نوامبر، ۲۵۰۰۰ تن مواد منفجره (معادل ۲ بمب اتمی) بر غزه انداخته است. ۱۱۰۰۰ کشته، هزاران زخمی، محیط زیست نابود شده، اعطای مجوزهای اکتشاف گاز طبیعی غزه در میان نسل‌کشی، همگی با مسائل اقلیمی جهانی گره خورده است.
در تجمعی که نام آن “راهپیمایی برای اقلیم و عدالت” است، باید بر رابطه انواع ساختارهای سلطه و بحران محیط زیست تاکیدی دو چندان می‌شد. حوادث تجمع ۱۲ نوامبر بار دیگر کمبودهای جنبش‌های اقلیمی فعال در اروپای غربی را به وضوح نشان داد.
با وجود محبوبیت و گستردگی چشمگیر جنبش‌های اقلیمی در سال‌های اخیر، رویه‌های نئولیبرال اغلب آنها پلی بین ساختار قدرت و تغییرات اقلیمی برقرار نمی‌کند. رسوایی‌های بزرگترین راهپیمایی اقلیمی هلند، تلنگری بود برای تاکید بر ادغام دیدگاه فمینیستی تقاطعی (اینترسکشنال) و ضداستعماری (دیکولونیال) در گفتمان‌های محیط زیستی غرب. زیرا همانطور که بخشی از هزاران شرکت‌کننده در تظاهرات فریاد می‌زدند: عدالت اقلیمی در زمین‌های تصرف شده بی‌معناست.