آزادی و زندگی زن، به شیوه “ملانصرالدین”

مادر! می‌گویند در ایران آزادی می‌دهند. دیروز کنسول گفت که سهم ما را در وطن پخش خواهند کرد. حالا، مادر، هر چی هم سهم من شد برایم بفرست…

جلیل محمد‌قلی‌زاده

مجله ملانصرالدین نخستین نشریه دنیای اسلام و مشرق زمین در ابتدای قرن بیستم بود که خیلی از بدفهمی‌ها، کج فهمی‌ها و نفهمی‌های انسانها و بطور ویژه مسلمانها را به زبان ساده، به ظاهر ساده لوحانه ولی با بصیرت، شیرین و به شکل رنگی، و بعضا بدون شرح به خوانندگان خود پیامبری ‌کرد.

ملانصرالدین که بود؟ ملانصرالدین شخصیتی فولکلوریک در داستانهای کوتاه خنده‌دار، از بالکان تا چین، در فرهنگ شرق و کشورهای مسلمان بوده است. زادگاه واقعی او جای بحث دارد ولی زمان زیست او احتمالا در قرن دوازدهم میلادی و در زمان تیمورلنگ بوده است. این که شخص ملانصرالدین که بود، بحث ما نیست. بلکه نشریه ملانصرالدین می‌باشد که بر اساس شخصیت او نشر یافت.

لوگوی مجله ملانصرالدین نشان می‌داد که وی خری را که رو به جلو حرکت می‌کند وارونه سوار شده است؛ و با آنکه خر (با خریتش) به جلو (و سوی آینده) می‌رود، او همچنان به عقب (سوی گذشته) نگاه می‌کند. در دنیای امروزی، اگر رانندگی می‌کنید با آینه به عقب (آنچه گذشته است) نگاه می‌کنید و رو به جلو حرکت می‌کنید، نه اینکه رو به عقب می‌نشینید و با آینه به سوی جلو نگاه می‌کنید. وقتی کسی از ملانصرالدین پرسید که چرا بدین شکل نشسته است، پاسخ داد که «این من نیستم که اشتباه نشسته‌ام، خر است که برعکس می‌رود». و در جای دیگر پاسخ داد که دلیلی ندارد که هر دوی ما به یک جهت نگاه کنیم. و همچون پاسخ بالا، مجله ملانصرالدین بر گذشته سنتی نقد وارونه داشت، بطور ویژه بر سنت‌های خرافی و مذهبی. و فراتر از همه اینها او راه مدرنیته را در ماترنیتی (maternity)یا امور مادری می‌دید.

مجله ملانصرالدین، موضوعات متعدد اجتماعی، سیاسی و مذهبی دوران خود را مورد نقد جدی قرار داد. از آن جمله زبان (به معنی هویت ملی)، آزادی، خرافات، مذهب، تحصیل، حقوق کارگران و کارکنان، و حقوق زنان. یکی از موضوعات بسیار مهم و حساس اجتماعی و انسانی را که مجله ملانصرالدین مورد نقد جدی قرار داده وضعیت و احوال زنان زمانه خود بود؛ چیزی که هنوز خیلی از آن مسائل با گذشت بیش از ۱۲۰ سال از نشر این مطالب بیداد می‌کنند …

متن کامل مقاله را در این فایل PDF بخوانید.