آخرین تحولات روسیه: نشانه‌های «شکست تزار»، تبعید رهبر واگنر به بلاروس

یوگنی پریگوژین، رئیس مزدوران شورشی واگنر، شهر روستوف در جنوب روسیه را به همراه سربازانش ترک کرده است.
خروج این گروه و توقف پیشروی به سمت مسکو به‌دنبال توافقی با میانجیگری الکساندر لوکاشنکو، رئيس جمهوری بلاروس صورت گرفت. طبق این توافق پریگوژین و سربازان مزدورش در روسیه تحت پیگرد قانونی و مجازات قرار نخواهند گرفت و پریگوژین به بلاروس تبعید می‌شود.

اواخر روز شنبه ۲۴ ژوئن/سوم تیر پس از توافق برای انتقال پریگوژین به بلاروس، ویدئویی از خروج او از مقر منطقه نظامی جنوبی در شهر روستوف-آن-دون روسیه منتشر شد. تصاویر همچنین جنگنده‌های واگنر را در حال عقب‌نشینی از شهر نشان می‌داد. مکان او و سربازانش در روز یکشنبه ۲۵ ژوئن/چهارم تیر نامشخص است.

خبرگزاری روسی تاس به نقل از آپتی آلودینوف فرمانده نیروهای موسوم به «احمد» گزارش داد که نیروهای ویژه چچنی برای «مقاومت در برابر پیشروی» گروه واگنر که در حال عقب‌نشینی‌اند به منطقه روستوف اعزام شده‌اند. آپتی آلودینوف گفت که نیروهای ویژه «احمد» در حال بازگشت به جایی هستند که قبلاً می‌جنگیدند.

به‌رغم توافق و خروج نیروهای واگنر کرملین همچنان وضعیت «عملیات ضدتروریستی» را در مسکو به‌دلایل امنیتی فعال نگه‌داشته است. مقام‌های روسیه روز شنبه در حالی که به‌نظر می‌رسید مزدوران شورشی پریگوژین در حال پیشروی به سمت پایتخت‌اند وضعیت فوق‌العاده اعلام کردند و ضمن اعمال محدودیت‌های جاده‌ای از ساکنان مسکو خواسته شد از سفر خودداری کنند کنند. طبق گزارش‌ها محدودیت‌های جاده‌ای اما برداشته شده است.

نیویورک تایمز و واشنگتن‌پست: سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا از شورش واگنر خبر داشتند

همزمان با این تحولات واشنگتن پست و نیویورک تایمز مقالاتی را منتشر کردند مبنی بر اینکه مقام‌های اطلاعاتی ایالات متحده آمریکا یک روز قبل از علنی‌شدن شورش مزدوران پریگوژین علیه پوتین، در کاخ سفید، پنتاگون و کنگره در مورد احتمال ناآرامی در روسیه مجهز به سلاح هسته‌ای جلسات توجیهی برگزار کرده‌اند.

به نوشته واشنگتن پست، آژانس‌های جاسوسی از اواسط ژوئن نشانه‌هایی را ردیابی کرده‌اند که نشان می‌داده پریگوژین نیروهایش را برای شورش علیه رهبری نظامی روسیه آماده می‌کند. نیویورک تایمز هم نوشت که این اطلاعات تا اواسط هفته قطعی و هشداردهنده بوده و منجر به سیلی از جلسات توجیهی شده است.

به گزارش تایمز دست‌کم بخشی از نگرانی مقام‌های اطلاعاتی ایالات متحده متوجه این احتمال بوده که در کشوری با زرادخانه هسته‌ای قدرتمند هرج و مرج ایجاد شود و ایمنی زرادخانه هسته‌ای مسکو به‌خطر بیافتند.

سخنگوی شورای امنیت ملی ایالات متحده در این‌رابطه به خبرگزاری رویترز گفت: «ما هیچ تغییری در وضعیت نیروهای هسته‌ای روسیه ندیده‌ایم. روسیه مسئولیت ویژه‌ای برای حفظ فرماندهی، کنترل و نگهبانی نیروهای هسته‌ای خود دارد و تضمین می‌کند که هیچ اقدامی انجام نمی‌شود که ثبات استراتژیک [هسته‌ای] را به خطر بیندازد.»

اما ایمنی این تسلیحات یک نگرانی دائمی برای واشنگتن است. به نوشته روزنامه گاردین آژانس‌های اطلاعاتی ایالات متحده در ارزیابی سالانه تهدیدات سال ۲۰۲۳ خود تشریح کرده‌اند که «امنیت مواد هسته‌ای روسیه … علی‌رغم بهبودهایی که در حفاظت از مواد، کنترل و حسابداری در سایت‌های هسته‌ای روسیه از دهه ۱۹۹۰ صورت گرفته، همچنان یک نگرانی باقی مانده است».

دانیل هافمن، افسر ارشد سابق سیا در مسکو در این‌ رابطه گفته که آمریکا نگران است کنترل تسلیحات هسته‌ای به‌دست «تروریست‌ها» یا امثال رمضان قدیروف، رهبر چچن بیفتد.

احتمال اطلاع پوتین از شورش قریب‌الوقوع متحد سابقش

طبق گزارش واشنگتن پست آژانس‌های جاسوسی آمریکا بر این باورند که خود ولادیمیر پوتین هم دست‌کم یک‌روز قبل از وقوع شورش از برنامه پریگوژین، متحد سابقش اطلاع داشته است.

در اقدامی که با سرعتی حیرت‌آور انجام شد، نیروهای پریگوژین روز جمعه از اردوگاه‌های خود در اوکراین به سمت روسیه حرکت کردند و قبل از پیشروی به سمت مسکو، فرماندهی نظامی منطقه‌ای را در شهر جنوبی روستوف-آن-دون به دست گرفتند. پریگوژین ادعا کرد که سربازان مزدور او توانسته اند تا ۲۰۰ کیلومتری مسکو برسند. با این‌حال این حرکت یک‌روز بیشتر به‌طول نیانجامید؛ روز شنبه پیشروی مزدوران واگنر به طور ناگهانی متوقف شد. بعد از فراخوان عصبانی پوتین برای اتحاد و قول برخورد سنگین با «تهدید مرگبار» روسیه از سوی گروه واگنر و اعلام بسیج نیروهای روسیه برای دفاع، پرگوژین ناگهان اعلام کرد که به خاطر جلوگیری از خونریزی به سربازانش دستور توقف پیشروی و بازگشت می‌دهد.

رسانه‌های دولتی روسیه هم گفتند که نیروهای واگنر به اوکراین باز خواهند گشت و پریگوژین به بلاروس، کشور همسایه خواهد رفت. کرملین هم اعلام کرد که پریگوژین و دیگر اعضای مسلح گروه واگنر را تحت پیگرد قانونی قرار نخواهد داد.

پوتین درباره توافق بلاروس که برای خروج پریگوژین از روسیه و عقب‌نشینی نیروهای واگنر از روستوف مذاکره کرد، اظهار نظری نکرده است. گفته می شود که او بعدازظهر شنبه مسکو را با هواپیما ترک کرده و محل اختفای او نامشخص است.

«تزار ضربه خورده است»

تحلیل‌گران می‌گویند «تزار ضربه خورده است» و شورش مسلحانه مزدورانی که تا چندی پیش متحد او محسوب می‌شدند، به تضعیف ولادیمیر پوتین منجر خواهد شد.

الکس کلیمنت، متخصص روسیه در گروه «جی‌زیرو مدیا» (GZERO Media) بخشی از گروه مشاوره ریسک سیاسی اوراسیا، در این‌رابطه نوشته: «مهم نیست کدام برش از این واقعه را بر می‌دارید، تزار اینجا ضربه خورده است. یکی از افراد خودش و یک شخصیت نسبتاً شناخته شده در روسیه، رهبری یک “شورش مسلحانه” را برعهده داشت که عملاً به سمت پایتخت راه افتاد. پوتین آشکارا تمایلی به استفاده از زور برای خنثی‌کردن تهدید در نطفه نداشت -شاید او از تبدیل شدن یک ملی‌گرای افراطی پوپولیست مانند پریگوژین به یک شهید می‌ترسید- و مجبور شد الکساندر لوکاشنکو را برای حل آن فرا بخواند. به سختی می‌شود نتیجه گرفت که هر کدام از این جزئیات باعث شده باشد پوتین قوی‌تر، شایسته‌تر یا در جایگاه محکم‌تری از جایگاهش در عصر روز پنج‌شنبه، به‌نظر برسد.»

کلیمنت همچنین یادآوری کرده که واگنر ۵۰ هزار مرد مسلح دارد و پریگوژین همان شخصی‌ست که پشت «مزارع ترول‌ها»یی بود که سال ۲۰۱۶ سعی در دخالت در انتخابات ایالات متحده داشتند.

موسسه مطالعات جنگ (ISW) هم در گزارشی تحلیل خود را با تمرکز بر رویدادهای روز شنبه منتشر کرده است. در این گزارش برخلاف تحلیل‌های مبنی بر انفعال پوتین اشاره شده که «مسکو تلاش کرد تا یک واکنش سریع موثر به حرکت ناگهانی واگنر را منسجم کند». این موسسه پیش‌بینی کرده که توافق با میانجیگری لوکاشنکو احتمالا «گروه واگنر را به عنوان یک بازیگر مستقل تحت رهبری پریگوژین در شکل فعلی آن حذف خواهد کرد». با این‌حال نقش مستقیم لوکاشنکو در توقف پیشروی واگنر برای پوتین «تحقیرآمیز» خوانده شده و تأکید شده که کرملین در یک وضعیت «عمیقاً بی‌ثبات» رها شده است. موسسه مطالعات جنگ در ادامه می‌گوید: «توافق لوکاشنکو یک راه حل کوتاه مدت است، نه یک راه حل بلند مدت، و شورش پریگوژین ضعف‌های شدید کرملین و [وزارت دفاع] روسیه را آشکار کرد.»

برخی از تحلیل‌گران نیز به تأثیر شورش مزدوران واگنر بر متحدان پوتین اشاره کرده اند. لیف-اریک ایزلی، دانشیار مطالعات بین‌المللی در دانشگاه اوها وومنز در سئول گفته که این شورش احتمالاً حتی در آسیا و اقیانوسیه نیز پیامدهایی خواهد داشت.

سفر معاون وزیر خارجه روسیه به چین و گفت‌وگوی تلفنی امیرعبداللهیان با لاوروف

پوتین از زمان آغاز تهاجم همه جانبه خود به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ به چین نزدیکتر شده است و پس از ملاقات با شی جین پینگ، رئیس جمهوری چین در ماه مارس، با «دوران جدید» همکاری موافقت کرد.

روز یکشنبه وزارت خارجه چین در بیانیه‌ای تک خطی در وب سایت خود اعلام کرد که آندری رودنکو، معاون وزیر امور خارجه روسیه برای گفتگو با چین در مورد مسائل «بین المللی» به پکن سفر کرده است. مشخص نیست رودنکو چه زمانی وارد پکن شده و یا یا اینکه آیا سفر او به چین در پاسخ به شورش آشکار مزدوران مسلح واگنر بوده یا خیر .

لیف-اریک ایزلی در رابطه با روابط آینده روسیه با متحدانش گفته: «اگرچه شورش واگنر قادر به تغییر رژیم نیست، اما نشانگر قابل توجهی است مبنی‌ بر این‌که سیاست‌های پوتین ناپایدارند. پیامدهایی برای بلوک روسیه، چین و کره شمالی وجود خواهد داشت و مقامات پکن و پیونگ یانگ بدون شک برای جلوگیری از تکرار اشتباهات مسکو نکاتی را رعایت می‌کنند.»

حکومت ایران هم به حمله علیه پوتین واکنش نشان داد. حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه جمهوری اسلامی روز شنبه در تماسی تلفنی با سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه از «حاکمیت قانون» حمایت کرد و به او اطمینان خاطر داد که ایران شورش گروه واگنر را «یک موضوع کاملاً داخلی» تلقی می‌کند و «روسیه از این مرحله عبور خواهد کرد».

در طرف مقابل اوکراین هرج و مرج در روسیه را به نفع خود اعلام کرد.

خبرگزاری دولتی اوکرینفورم روز شنبه به نقل از دیمیترو کولبا، وزیر امور خارجه اوکراین نوشت: «هر گونه هرج و مرج در پشت خطوط دشمن به نفع ماست.»

کولبا گفت هنوز خیلی زود است که درباره عواقب آن برای اوکراین صحبت کنیم.

وزیر خارجه اوکراین عصر شنبه با آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده تماس گرفت تا درباره این رویدادها و تلاش‌های ضدحمله‌ای کی‌یف صحبت کند.

ولودیمیر زلنسکی، رئيس جمهوری اوکراین هم عصر شنبه در یک سخنرانی با اشاره به این‌که بدیهی‌ست که پوتین «خیلی ترسیده» و احتمالا پنهان شده گفت: «من مطمئن هستم که او دیگر در مسکو نیست… او می‌داند که از چه چیزی می‌ترسد زیرا خودش این تهدید را ایجاد کرده است.» زلنسکی افزود: «امروز دنیا دید که روسای روسیه هیچ چیز را کنترل نمی کنند. هرج و مرج کامل و فقدان تمام‌عیار هر گونه قابلیت پیش‌بینی، در خاک روسیه که کاملاً مملو از تسلیحات است در حال وقوع است.»

ارتش اوکراین روز شنبه از حمله‌ای در نزدیکی روستاهای باخموت خبر داد که در ماه مه پس از ماه‌ها درگیری توسط نیروهای واگنر تصرف شد. کی‌یف همچنین مدعی آزادسازی روستای کراسنوهوریوکا در دونتسک شد.

تحلیل‌گران می‌گویند اقدام گروه واگنر منعکس‌کننده خطوط گسلی است که از زمان آغاز تهاجم گسترده به اوکراین در روسیه ایجاد شده و این شورش نیروی تهاجمی ارتش روسیه را تضعیف کرده است.