چهارمین جلسه از دادگاه تجدیدنظر حمید نوری که از روز چهارشنبه ۲۱ دی ماه آغاز شده است، امروز (۲۸ دی) در سوِآ، استکهلم برگزار شد. در این جلسه دادستان‌ها ارائه کیفرخواست را به پایان رساندند تا در جلسه فردا (پنج‌شنبه ۲۹ دی)، وکیلان مشاور شاکیان و شاهدان به طرح مطالب مورد نظر خود بپردازند.
حمید نوری که به عنوان دادیار سابق زندان گوهردشت شناخته می‌شود، متهم به مشارکت در اعدام زندانیان سیاسی در ایران در تابستان سال ۱۳۶۷ است که ۲۳ تیر ماه امسال در دادگاه بدوی حکم حبس ابد گرفت. حبس ابد در سوئد برابر با ۲۵ سال زندان است.
در جلسه چهارم دادگاه تجدیدنظر و در ادامه ارائه کیفرخواست از سوی دادستان‌ها، مارتینا وینسلو به شهادت‌های ارائه شده در روند دادگاه بدوی پرداخت و با نام بردن از برخی شاهدها و شهادتشان از جمله رحمان درکشیده، مباحث مورد نظر خود را مطرح کرد.
رحمان درکشیده به عنوان هم‌محلی نوری (بچه‌محل) شناخته می‌شود.
در جریان دومین جلسه دفاعیات شخص حمید نوری در دادگاه بدوی در تاریخ چهارم آذر ۱۴۰۰، دادستان نام رحمان درکشیده را آورد و درباره او از نوری سوال کرد.
نوری گفت که رحمان درکشیده را می‌شناسد و با برادر او، رحیم، دوست بوده است. او گفت از زندانی بودن رحمان درکشیده بی‌خبر بوده و اگر هم خبر داشته، دیگر یادش نمی‌آید:
«در زندان او [رحمان درکشیده] را ندیدم یا اگر دیدم او را نشناختم ….»
رحمان درکشیده، متولد سال۱۳۴۳ هجری شمسی در تهران است. او هوادار تشکیلاتی سازمان فداییان خلق- «اقلیت» و فعال در کمیته محلات تهران بوده است.
در شصتوسومین جلسه دادگاه بدوی، دادستان از درکشیده پرسید آیا حمید نوری را می‌شناسید؟
درکشیده در پاسخ گفت:
«فکر می‌کنم آنها سه یا چهار خانه آن‌طرف‌تر از ما زندگی می‌کردند. یک سوپرمارکت کوچک بود آنجا مال آقای نظری و آنها آن دست این مغازه زندگی می‌کردند.»
دادستان در ادامه پرسید: «شما به چه طریقی او را می‌شناختید؟»
درکشیده (می‌خندد):
خب چند خانه آن‌طرف‌تر بودند دیگر. اما به طور مشخص‌تر می‌گویم که حمید نوری فکر می‌کنم دو سال با داداش من در یک مدرسه به نام محمدرضا شاه بودند؛ با برادر من که چند سال از من بزرگ‌تر بود: رحیم. بعد یک دوره‌ای با بهمن دوست بودم. یعنی با هم می‌رفتیم تظاهرات و این‌طوری رابطه ما شکل گرفت در واقع. … بهمن فکر می‌کنم یک سال از من بزرگ‌تر بود و برادر حمید نوری بود … وقتی شما سه خانه آن‌طرف کسی زندگی می‌کنید خب او را زیاد می‌بینید. من نمی‌توانم بگویم او را ۱۰۰ بار دیدم، هزار بار دیدم … اما اصلا یادم نمی‌آید که من آن زمان در محل با او صحبت کرده باشم. هیچ یادم نمی‌آید. همان‌طور که گفتم، او با داداشم هم‌کلاس بود ….
شهادت رحمان درکشیده از نقاط اوج دادگاه حمید نوری بود: شصتوسومین جلسه دادگاه حمید نوری: «برادرم به نوری ریاضی درس داد ولی نوری او را زندانی کرد»
در ادامه این جلسه اما دادستان موضوع اعدام زندانیان چپ را شرح و بسط داد.
لاله بازرگان، خواهر بیژن بازرگان، زندانی اعدام شده در تابستان ۶۷، درباره این جلسه دادگاه در رشته توئیتی نوشته است:
«امروز جلسه چهارم دادگاه تجدیدنظر حمید نوری برگزار شد. دادستان‌ها امروز از اعدام زندانیان چپ از جمله برادر من بیژن بازرگان، زنده‌یادان محمدعلی بهکیش و محمود بهکیش، ساسان قندی، عادل روزدار، عادل طالبی، حسین حاج محسن، محمدعلی پژمان و دیگر زندانیان صحبت کردند و از خاوران و مادران خاوران گفتند.»
او در ادامه نوشته است:
«آنها ویدیوی سخنان آقای [حسینعلی] منتظری را نیز پخش کردند که به این کشتارهای جمعی اعتراض کرد و برکنار شد. در انتهای دادخواست عکس‌هایی از راهرویی در زندان گوهردشت نشان داده شد که به “راهروی مرگ” معروف است و به اتاق حسینیه می‌رود که در آن اعدام‌ها صورت گرفته. این عکس‌ها شواهد جدیدی در پرونده است که آقای ایرج مصداقی آنها را به تازگی به دست آورده و در اختیار دادستان‌ها قرار داده. دادستان از حمیدنوری پرسید که آیا این عکس‌ها عکس‌های راهروی مرگ و حسینیه قتل عام است و او با سر به نشان تأیید سر تکان می‌داد. ما نمی‌دانیم این دیوارها و این راهرو شاهد چه میزان قساوت و بی‌رحمی بوده، چگونه جان صدها نفر از عزیزان ما را در عرض چند روز با چند طناب گرفتند و آنها را زجرکش کردند! حس اینکه بعد از سال‌ها در این دادگاه چشمم به راهروی بدون پنجره‌ای بیفتد که برادرم در آن ساعت‌ها چمباتمبه زده نشسته است، تا بی‌شرف‌هایی از نوع نیری و رئیسی و پورمحمدی برای او حکم مرگ صادر کنند و بی‌شرفی از نوع حمید نوری دست برادرم را بگیرد و او را از آن در خوف‌انگیز عبور دهد و طناب دار را بر گردنش بیندازد، حس غریب و عذاب‌آوری است! نه! ما نه می‌بخشیم و نه فراموش می‌کنیم!»
لاله بازرگان اما پیش از این و در آستانه آغاز روند دادگاه تجدید نظر حمید نوری، در گفت‌وگو با زمانه تأکید کرد:
«سرافرازم که بگویم ما دادخواهان ایرانی توانستیم بعد از ۳۴ سال حقیقت این قتل‌ها را در دادگاهی اروپایی به ثبت برسانیم و این خود دستاورد بی‌نظیری است که مبارزان، روشنفکران و اندیشمندان ایرانی باید قدر آن را بدانند و بیشترین بهره‌برداری را از آن بکنند. به امید اینکه تک‌تک جنایتکاران جمهوری اسلامی از جمله علی خامنه‌ای و ابراهیم رئیسی را در دادگاه‌های بعدی محاکمه کنیم.»
همزمان با توئیت‌های لاله بازرگان اما عطیه نوری، دختر حمید نوری در گفت‌وگو با خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) ادعا کرد وجود اینکه جلسه تجدیدنظر دادگاه از طرف وکیلان پدرش درخواست شده، هنوز نه او و نه حتی وکیلانش موفق به صحبت نشده‌اند.
او بدون اشاره به برنامه منتشر شده برای جلسات دادگاه و با تحریف روندی که در آن پس از وکیلان مشاور به وکیلان مدافع حمید نوری فرصت طرح دفاعیاتشان داده می‌شود، گفت:
«در دادگاه شش نفر هم ردیف قاضی نشسته بودند و دو دادستان به همراه چهار نفر از وکیلان شاکی‌ها و ۹ نفر هم از طرف شاکی‌ها و شاهدها، به علاوه سه مترجم، داخل دادگاه بودند. در طرف دیگر دادگاه پدرم به تنهایی به همراه دو نفر از وکلایش حضور داشت. به ما هم اجازه حضور در دادگاه را ندادند و اعلام کردند از نظر امنیتی مشکل ایجاد می‌شود. ما را به اتاق شیشه‌ای که پشت دادگاه بود هدایت کردند.»
عطیه نوری درباره «عدالتی که خیلی‌ها تصور می‌کنند اینجا برقرار است» هم گفت:
«باید بگویم که پدرم به تنهایی و شاهد و شاکی ۹ نفر اجازه حضور داشتند. از طرف پدرم دو وکیل و از طرف آنها چهار وکیل در دادگاه بودند. نکته جالب این است که با توجه به اینکه در جلسه تجدیدنظر پرونده هستیم و درخواست تجدیدنظر از طرف وکلای پدرم درخواست شده، هنوز بعد از چهار جلسه برگزاری دادگاه، این دادستان‌ها هستند که صحبت می‌کنند. این عدالتی است که داخل دادگاه در حال اجرا است.»
در روزهای گذشته کاربران شبکه‌های اجتماعی بارها روند محاکمه حمید نوری در سوئد را با روند محاکمه افرادی مقایسه کردند که پس از خیزش سراسری در ایران علیه جمهوری اسلامی بازداشت، محاکمه و احکام اعدام آنان اجرا شد: محسن شکاری، مجیدرضا رهنورد، محمدمهدی کرمی و محمد حسینی.
دادگاه تجدیدنظر و جلسات هفته اول
پیش از این جلسه دادگاه تجدیدنظر حمید نوری، روز جمعه ۲۳ دی، سومین جلسه این دادگاه برگزار شد که در آن حمید نوری رفتارهایی عجیب از خود به نمایش گذاشت. او که دیرتر از موعد به سالن دادگاه رسیده بود، در بدو ورودش به جایگاه، با توماس بودستروم، وکیل مردش دست داد و روبوسی کرد. سپس دستش را به سوی هانا لارسون، وکیل زن و دستیار بودستروم دراز کرد و با او دست داد و وقتی قصد داشت او را نیز ببوسد، خانم لارسن خود را عقب کشید و اجازه این کار را به او نداد.
این رفتار نوری در شرایطی بود که او در دادگاه بدوی بر پایبندی خود به اعتقادات اسلامی و نمازخوان بودنش تاکید کرده بود.
در این جلسه و در ادامه ارائه کیفرخواست از سوی دادستان‌ها وقایع تاریخی و مستندات کیفرخواست مرور شد و به بخش زندان گوهردشت در تابستان ۱۳۶۷ رسید. دو دادستان در این جلسه برای توماس گرین، قاضی دادگاه تجدیدنظر توضیح دادند از منظر آنان در این زندان چه گذشته است و از فتوای روح‌الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی، برای تشکیل «هیأت مرگ» گفتند.
هیأت مرگ، کمیته‌ای برای تصمیم‌گیری درباره زنده ماندن یا اعدام زندانیان سیاسی در سال ۶۷ بود که در جلسه سوم دادگاه تجدیدنظر حمید نوری، اسامی اعضای آن مطرح و بارها نام ابراهیم رئیسی، رییس‌جمهوری فعلی جمهوری اسلامی هم که عضو این هیات بوده، برده شد.
در مستندات ارائه شده در دادگاه تجدیدنظر، از سه شخصیت اصلی در زندان گوهردشت کرج نام برده شد که با این هیات همکاری می‌کردند؛ از جمله حمید عباسی یا همان حمید نوری که نقش مهمی در اعدام زندانیان سیاسی در این دوره زمانی داشته است.
در روز دوم دادگاه تجدیدنظر هم که در حال حاضر برنامه ۱۳ جلسه آن اعلام شده است، کیفرخواست دادستان‌ها قرائت شد و مرور وقایع و مستندات تاریخی به آن جا رسید که آیت‌الله حسینعلی منتظری خطاب به «هیأت مرگ» می‌گوید: «جنایات شما، جنایت علیه بشریت است.»
روز دوم دادگاه (پنج‌شنبه ۲۲ دی) در سکوت حمید نوری گذشت اما در جلسه روز اول (۲۱ دی)، او با تنش‌آفرینی و اعتراضاتش نظم جلسه را بر هم زد و به دلیل بر هم زدن نظم جلسه، در دو نوبت اخراج و به اتاق مجاور سالن دادگاه منتقل شد.
روند برگزاری دادگاه تجدیدنظر حمید نوری، از روز چهارشنبه ۲۱ دی در دادگاه سوآ در استکهلم آغاز شد. جلسات این دادگاه در ماه ژانویه به شکل علنی برگزار می‌شود و در آن دادستان‌ها و وکیلان مشاور و مدافع، اسناد و مدارک خود را ارائه می‌کنند.
در آغاز این جلسه، توماس بودستروم، وکیل مدافع حمید نوری، در سخنان خود از دادگاه خواست حمید نوری را تبرئه کند یا مجازات او را کاهش دهد.
در اولین جلسه دادگاه اما حمید نوری از آغاز جلسه مانع جلو رفتن روند دادرسی شد و از توماس گرین، رئیس دادگاه خواست تا به او اجازه صحبت بدهد.
او در حالی صحبت‌های خود را مطرح کرد که رئیس دادگاه گفت تا به حال به هیچ متهمی اجازه نداده است در آغاز جلسه صحبت کند.
نوری در این جلسه به صورت مرتب موضوع منتقل نشدن به بند عمومی، نداشتن ملاقات با خانواده و افزون بر آن، عدم معاینه چشم‌پزشکی را مطرح کرد. او از رئیس دادگاه خواست تا «قول بدهد» که مشکلات او را حل می‌کند.
او همچنین از رئیس دادگاه خواست با برگزاری «دادگاه فرمایشی» موافقت نکند.
به دنبال اظهارات حمید نوری، رئیس دادگاه اعلام کرد موضوعات مورد اشاره نوری ربطی به دادگاه ندارد و او باید به وسیله وکیلانش این مسائل را با مقام‌های زندان در میان بگذارد.
نوری اما خواستار متوقف شدن جلسه به دلیل «حال بد»ش شد و مکررا از رئیس دادگاه خواست تا تنفس اعلام کند. پس از آن‌که او با وجود اخطارهای مکرر ساکت نشد، رئیس دادگاه او را از سالن اخراج کرد. به این ترتیب مأموران محافظ نوری را به سالن مجاور دادگاه منتقل کردند تا از آنجا روند دادگاه را پیگیری کند.
این اتفاق پس از اعلام یک نوبت تنفس، بار دیگر هم تکرار شد و نوری حتی با وکیلان خود نیز درگیر شد. او خطاب به وکیلانش گفت که اگر از دادگاه اخراج شود، آنان نباید از او دفاع کنند.
پس از این وقفه‌ها، دادگاه با صحبت‌های دادستان ادامه یافت. او بار دیگر روند طرح دادخواست را با رویکردی تاریخی آغاز کرد و به وقایع ایران از زمان پیش از کودتای ۲۸ مرداد، برآمدن روح‌الله خمینی و فعالیت‌های گروه‌های مخالف حکومت پهلوی آغاز کرد.
اما اتهاماتی که دادیار سابق زندان گوهردشت را در دادگاه بدوی با حکم سنگین حبس ابد مواجه کرد «جنایت جنگی» و «قتل عمد» بود.
او علاوه بر این حکم، به پرداخت غرامت به خانواده جان‌باختگان و زندانیان سیاسی سال ۶۷ محکوم شده است و بر اساس رای دادگاه، پس پایان دوران حبس از کشور سوئد اخراج می‌شود.
حمید نوری ۱۸ آبان ۹۸ به فرودگاه آرلاندا در استکهلم رسید و بلافاصله دستگیر شد اما همه وقایع مربوط به اعدام‌های سال ۶۷ و همچنین اتهام‌ها علیه خود را «نمایشنامه» و «داستان سرتاسر خیالی، توهمی و پوشالی، جعلی و غیرمستند» خواند.
دادگاهی شدن حمید نوری اولین مورد از محاکمه یک فرد به اتهام دست داشتن در اعدام‌های دسته‌جمعی سال ۱۳۶۷ است.
همچنین این اولین بار است که یک کارگزار قوه قضاییه جمهوری اسلامی، به اتهام مشارکت در اعدام‌ها، در یک کشور خارجی محاکمه می‌شود.