دانشگاه‌ها ملتهب‌اند و دانشگاه صنعتی شریف در تهران، کانون اعتراض و سرکوب. عده زیادی از دانشجویان این دانشگاه، شامگاه یکشنبه ۱۰ مهر و بامداد دوشنبه ۱۱ مهر بازداشت شدند یا هدف گلوله‌های ساچمه‌ای و توپ‌های بیت‌بال گرفتند. سطح سرکوب و همدستی ریاست دانشگاه با نهادهای امنیتی برای هجوم به دانشجویان بی‌سابقه توصیف شده است. خیابان‌های اطراف این دانشگاه تا ساعات اولیه صبح دوشنبه پر از حضور مردم بود. محمدرضا زلفی‌گل، وزیر علوم، تحقیقات و فن‌آوری به دانشگاه شریف رفت و از دانشجویان معترض خواست «برای اینکه رسانه‌های خارجی سوءاستفاده نکنند»، عکس و فیلم نگیرند. او دانشجویان را متهم کرد که «قانون» را رعایت نمی‌کنند و گفت اگر بازداشت شوند، نمی‌تواند کاری برای آنها بکند. انجمن اسلامی دانشگاه شریف در واکنش به مجموعه این اتفاقات در بیانیه‌ای اعلام کرد:
«ما فاتحه این دانشگاه را خواندیم. ما فاتحه این وزارت علوم را خواندیم. ما فاتحه این دولت را خواندیم.»
درباره اعتراضات دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف و تلاش عوامل امنیتی برای سرکوب آنان، در اینجا بیشتر بخوانید.
اما صحنه‌های اعتراض و آن‌چه در روزهای پایانی شهریور و با آغاز ترم تحصیلی جدید در مهر ماه سال ۱۴۰۱-۱۴۰۲ در دانشگاه‌ها رقم می‌خورد، از کجا آغاز شد و احتمالا به کجا خواهد رسید؟
کشته شدن مهسا امینی در بازداشت گشت ارشاد، جرقه‌ای شد برای بیرون زدن آتش زیر خاکستر اعتراضات برآمده از انباشته شدن مطالبات شهروندان.
این خیزش که حالا در برخی شعارهای کف خیابان، نامش «انقلاب» شده است، خیلی زود اصل و اساس جمهوری اسلامی را هدف قرار داد و بر محور شعار پیشرو و مترقی «زن، زندگی، آزادی»، از سقز در کردستان به شهرهای مختلف ایران سرایت کرد و گسترش یافت.
دانشجویان نیز از دومین روز این اعتراضات به آن پیوستند و در دانشگاه‌های مختلف از جمله دانشگاه تهران به سر دادن شعار اعتراضی پرداختند.
این خیزش دانشجویی در اولین گام استادان دانشگاه‌ها را مخاطب رویکرد انتقادی خود قرار داد و با شعار «خیابونا غرق خون/استادامون خفه‌خون» از آنان خواست تا سکوت خود را بشکنند.
در واکنش به این انتقادها، گروهی از استادان دانشگاه‌ها از سمت خود استعفا دادند.
یکی از نخستین استادان مستعفی، لیلی گله‌داران، از اعضای هیأت علمی دانشکده نمایش دانشگاه هنر شیراز بود که با انتشار نامه‌ای در حمایت از اعتراضات مردم و دانشجویان، از سمت خود استعفا کرد.
عمار آشوری، استاد دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد تهران مرکز هم در حمایت از اعتراضات مردمی از سمت خود کناره‌گیری کرد.
او نوشت که در روزهای اخیر از سوی حراست دانشکده به دلیل پست‌ها و استوری‌هایی که در اینستاگرام گذاشته، تحت فشار قرار گرفته و تهدید شده است.
غلامرضا شهبازی، استاد رشته نمایش در دانشگاه‌های هنر و سوره، دیگر استادی بود که از سمت خود استعفا داد.
فرشاد عسگری‌کیا، استاد سینما و عکاسی دانشگاه سوره نیز با انتشار متنی اعلام کرد در کلاس‌های درس حاضر نخواهد شد:
«در حال حاضر، حضور در کلاس درس برایم مانند آغشتن نان به خون و فرو بردن در حلق است. من توان خوردن این نان را ندارم.»
علیرضا بحرینی، شهرام خزائی و آذین موحد، از استادان دانشگاه شریف هم در حمایت از اعتصاب سراسری دانشجویان اعلام کردند که کلاس‌های درس خود را تعطیل می‌کنند.
از سوی دیگر با ادامه بازداشت فله‌ای دانشجویان و اعمال فشار بر دانشگاه‌ها از سوی حراست و نهادهای امنیتی، بیش از ۲۰۰ نفر از استادان دانشگاه‌های ایران با انتشار بیانیه‌ای خواستار آزادی دانشجویان بازداشت شده در سریع‌ترین زمان ممکن شدند و درباره تبعات ادامه یافتن سرکوب دانشگاه هشدار دادند.
این استادان در بیانیه خود تأکید کردند:
«متأسفانه یک‌بار دیگر شاهد آن هستیم که شنیده‌نشدن صدای بخش بزرگی از جامعه در ساختار حاکمیت و تداوم رویه‌ها و تصمیم‌های نادرست منجر به جریحه‌دار شدن وجدان جمعی، ریخته‌شدن خون افراد جامعه و عزادار شدن ملت ایران شده است.»
استادان امضا کننده این بیانیه اضافه کردند با دانشجویانی که اعتراض خود را «به شکل مسالمت‌آمیز و بدون کوچک‌ترین تعرضی به اموال عمومی بیان کردند»، به شکل «گسترده و بی‌ضابطه» برخورد شده است.
این استادان دانشگاه نوشتند:
«در فضای فعلی به باور ما، اعتراض دانشجویان به ظلم و رویه‌های غلط ساختاری، نشان‌دهنده تعهد اخلاقی، پویایی فضای دانشگاه و وفاداری دانشجویان به آرمان‌های گرانقدری چون ظلم‌ستیزی، عدالت‌خواهی و آزادی‌خواهی است.»
بیش از ۲۰۰ استاد دانشگاه در بیانیه خود حضور چنین دانشجویانی در دانشگاه‌های کشور را ستایش و تأکید کردند:
«اگر دانشجویان به سرعت آزاد نشوند التهاب و نگرانی در فضای دانشگاه ادامه خواهد یافت و دانشگاه به فضای معمول خود باز نخواهد گشت.»
علاوه بر این بیانیه‌ها، اطلاعیه‌های بسیاری هم از سوی دانشجویان دانشگاه‌های مختلف و استادان دانشگاه‌ها به شکل انفرادی یا گروهی منتشر شده که در آن اعلام کرده‌اند تا زمان آزادی دانشجویان، سر کلاس‌ها بازنخواهند گشت.
از جمله دانشجویان دانشگاه نوشیروانی بابل در بیانیه دوم خود نوشتند:
«… در اعتراض به وضع فعلی، بازداشت گسترده ناجوانمردانه دانشجویان و مجازی شدن غیرموجه دانشگاه با وجود اخلال شدید در اینترنت، تا روشن شدن تکلیف دانشجویان بازداشتی و بازگشت بی قید و شرط آنها به کلاس‌های درس حضوری، از شرکت در تمامی کلاس‌های مجازی خودداری خواهیم کرد!»
آنان روز ششم مهر ماه تأکید کردند:
«برگ دیگری از تاریخ خونین کشورمان ورق خورده و باز هم مادرمان ایران‌زمین، در سوگ مرگ و حصر شایسته‌ترین جوانان خود نشسته است …. زمان آن رسیده که ما دانشجویان به پشوانه شما اساتید، اعتراض خود را به هر امری که باعث گرفته شدن حق زیستن و آزادی از انسان شود، اعلام کنیم. از تمامی اساتید محترم و خانواده شرافتمند دانشگاه خواستاریم که متحدانه در این اقدام انسانی ما را همراهی کنند.»
خیزش سراسری در شهرهای مختلف ایران اما با تداوم اعتراض‌ها در دانشگاه‌ها همراه شد و دانشجویان ضمن شعار دادن علیه جمهوری اسلامی، روسری‌های خود را در هوا چرخاندند یا بدون حجاب اجباری در برابر نیروهای سرکوب ایستادند.
همراهی با اعتراضات، زنده بودن دانشگاه‌ها
دانشجویان در روزهای گذشته در بیش از ۱۰۰ دانشگاه ایران دست به اعتراض زدند و از جمله گفتند که به سرکوب نیروهای امنیتی و دستگیری و آزار دانشجویان معترض‌اند.
آنها به اعتصاب سراسری دانشجویان پیوستند و گفتند تا همه دانشجوها آزاد نشوند و امنیتی‌ها و نیروهای سرکوب از دانشگاه اخراج نشوند، سر کلاس‌ها نخواهند رفت.
بر اساس اعلام شوراهای صنفی دانشجویان کشور، لیست دانشگاه‌هایی که تاکنون به حرکت جمعی تحریم کلاس‌های درس پیوسته‌اند، از این قرارند:
دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه هنر شیراز، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، دانشگاه یاسوج، دانشکده هنر دانشگاه سوره، دانشگاه صنعت نفت آبادان، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، دانشگاه بوعلی‌سینا همدان، دانشگاه چمران اهواز، دانشگاه علم و صنعت، دانشگاه علوم توانبخشی تهران، دانشگاه الزهرا، دانشگاه خواجه‌نصیر، دانشگاه هنر تهران، دانشگاه خوارزمی، دانشگاه علامه (طباطبایی)، دانشگاه علم و فرهنگ، دانشگاه پلی‌تکنیک، دانشگاه تبریز، دانشگاه گیلان، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه بین‌المللی قزوین، دانشگاه هنر تبریز، دانشکده هنر دانشگاه دامغان، دانشگاه فنی دکتر شریعتی تهران، دانشگاه گرمسار، دانشگاه علوم پزشکی تبریز، دانشگاه نوشیروانی بابل، دانشگاه صنعتی شیراز، دانشگاه آزاد تهران مرکز، دانشگاه علوم پزشکی گیلان، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، دانشگاه خیام مشهد، دانشکده فنی و حرفه‌ای الزهرا مشهد، دانشگاه صنعتی جندی شاپور، دانشکده فنی انقلاب اسلامی، دانشگاه غیرانتفاعی زند شیراز، دانشگاه اصفهان، دانشگاه هنر اصفهان، دانشگاه یزد، مؤسسه آموزش عالی علوم شناختی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، دانشگاه تفرش، دانشگاه آزاد واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد تهران واحد سوهانک، دانشگاه علوم پزشکی کردستان، دانشگاه آزاد کرج، دانشگاه رازی کرمانشاه، دانشگاه صنعتی شاهرود، دانشگاه علوم پزشکی ایران، دانشگاه آزادشهر قدس، دانشگاه هرمزگان، دانشگاه خلیج فارس بوشهر، دانشکده دندانپزشکی همدان، دانشگاه علوم تحقیقات، دانشگاه حکیم سبزواری، دانشگاه صنعتی همدان، دانشگاه صنعتی سهند، دانشگاه آزاد اصفهان، دانشگاه آزاد مشهد، دانشگاه نیشابور، دانشگاه سمنان، دانشگاه کاشان، دانشگاه لرستان، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه علوم پزشکی تبریز، دانشکده دندانپزشکی کرمان، دانشگاه صنعتی سجاد، دانشگاه شیراز، دانشگاه بین‌المللی قزوین، دانشگاه علوم پزشکی البرز، دانشکده فنی هفده شهریور کرج، دانشگاه ارومیه، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه علوم پزشکی بابل، دانشکده فنی فومن، دانشگاه تهران، دانشگاه ولی‌عصر رفسنجان، دانشگاه آزاد رشت، دانشگاه مارلیک نوشهر، دانشگاه معماری و هنر پارس تهران، مرکز آموزش عالی و فنی‌مهندسی بویین زهرا، دانشگاه آزاد رودهن، دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، دانشگاه علوم پزشکی گلستان، دانشکده دامپزشکی دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات، دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار، دانشکده مهندسی دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه شهید باهنر کرمان، دانشگاه فنی حرفه‌ای شهید شمسی‌پور، دانشگاه محقق اردبیلی، دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، دانشگاه اردکان و دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه سوره.
دانشجویان دانشگاه شریف در حمایت از اعتراضات مردمی بیانیه‌ای نوشتند که به امضای صدها تن از آنها رسیده است. در این بیانیه آمده است:
«ما، به عنوان جمعی از فارغ‌التحصیلان دانشگاه صنعتی شریف، ضمن حمایت از حرکت‌های اعتراضی مردم ایران در مقابله با اعمال خشونت سیستماتیک علیه زنان و اقلیت‌ها، فقر و فساد گسترده، برخوردهای امنیتی، خفقان سیاسی و محدودسازی شبکه‌های اجتماعی و اینترنت، از اساتید و هم‌دانشگاهی‌های خود دعوت می‌کنیم از حق تعطیلی کلاس‌های درس در شرایط اضطراری فعلی حمایت کرده و با سایر مردم و دانشجویان همراه و هم‌قدم شوند.»
پس از انتشار نامه حمایتی ۲۰۰ استاد دانشگاه از دانشجویان اما بیش از هزار نفر از استادان دانشگاه‌های ایران در نامه‌های مختلف و یک فراخوان دست جمعی از دانشجویان، از مطالبه‌های آنها و اعتراضاتشان حمایت کردند.
از آغاز هفته سوم اعتراضات سراسری در ایران، دانشجویان دانشگاه‌های شهرهای مختلف باز هم تجمع اعتراضی برگزار کردند.
این تجمع‌ها و اعتراض‌ها علاوه بر پیامی که برای معترضان داشتند/دارند، پیغامی هم برای حاکمیت فرستادند:
دانشجویان به شهروندان معترض در سراسر کشور اعلام کردند دانشگاه به عنوان یک نهاد مدنی با وجود اعمال سیاست حذف و سانسور و تلاش‌ها برای «سیاست‌زدایی کردن از دانشگاه‌ها» همچنان پویا، زنده و در کنار آنان است. این پویایی و بیداری سیاسی دانشگاه‌ها که با وجود مجازی شدن عمده فعالیت‌های دانشگاهی در دو سال گذشته به دلیل شیوع ویروس کرونا، غافل‌گیر کننده نیز بود، موجبات شادی جامعه مدنی و افکار عمومی در ایران را فراهم کرد.
اما پیامی که دانشجویان از طریق استمرار اعتراضاتشان به حاکمیت مخابره کردند: با وجود سرکوب، ساکت نمی‌شویم!
شاهد این ادعا دانشگاه‌هایی هستند که روز دوشنبه ۱۱ مهر در آنها تجمع اعتراضی برگزار شده و دانشجویان هم در همبستگی با دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف و هم در همراهی با خیزش مردم و اعتراضات سراسری شعار دادند.
دانشگاه‌هایی که در سومین روز اعتصاب سراسری دانشجویان تجمع کردند عبارتند از:
دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه علوم پزشکی اردبیل، دانشگاه یزد، دانشگاه بیرجند، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه علوم پزشکی آزاد تهران، دانشگاه خوارزمی، دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول، دانشگاه خواجه نصیر، دانشکده پرستاری یزد، دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی، دانشگاه علوم پزشکی جهرم، دانشگاه تهران مرکز سوهانک، دانشگاه خیام مشهد، دانشگاه سمنان ، دانشگاه تربیت مدرس، واحد دندانپزشکی دانشگاه آزاد تهران، دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان، دانشگاه صنعتی سجاد مشهد، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، دانشگاه صنعت نفت آبادان، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه علوم توانبخشی تهران، دانشگاه تبریز، دانشگاه علوم پزشکی بندرعباس، دانشکده برق دانشگاه خواجه‌نصیرالدین طوسی، دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور، دانشکده ادبیات دانشگاه علامه طباطبایی، دانشگاه بیرجند، دانشگاه هنر و معماری پارس، دانشگاه هنر تهران، دانشگاه مفید قم، دانشگاه شیراز، دانشگاه زنجان، دانشگاه کردستان و دانشگاه سمنان.
استقامت و ایستادگی دانشجویان در برابر قوای امنیتی و انتظامی جمهوری اسلامی به روشنی نشان داد رویکرد سرکوبگرانه جمهوری اسلامی در مورد این نسل از دانشجویان کارا نخواهد بود و در نهایت حتی اگر صدای آنها را برای چند روز ساکت کند، نمی‌تواند روند مطالبه‌گری و دادخواهی آنان را متوقف کند.
فراگیری اعتراضات دانشجویی و وحشت حکومت
بلند شدن صدای اعتراض از دانشجویان دانشگاه‌های دولتی و آزاد در تهران و تعدادی دیگر از شهرهای ایران از جمله یزد، شیراز، اصفهان، زنجان، کرمان، مشهد و کرج از روز شنبه ۹ مهر، به عنوان اولین روز از اعتصابات سراسری دانشجویان، شکلی جدی‌تر به این اعتراضات داد.
این تجمعات که بار دیگر با شعارهایی از جمله «زن، زندگی، آزادی»، «زندانی سیاسی آزاد باید گردد» و «دانشجوی زندانی آزاد باید گردد» برگزار شدند در نهایت به تجمع روز یکشنبه (۱۰ مهر) دانشگاه صنعتی شریف رسیدند که روش حکومت در راه سرکوب آن، یادآور نحوه برخورد جمهوری اسلامی با اعتراضات دانشجویی تیر ماه ۷۸ و فاجعه ۱۸ تیر شد.
تجمعات دانشجویی از جمله در یزد اما با حضور گسترده دختران دانشجو برگزار شد و شعارهای «زن، زندگی، آزادی» و «دانشجو می‌میرد، ذلت نمی‌پذیرد» سر دادند.
دانشجویان در شیراز هم در تجمع خود ترانه «برای …» شروین حاجی‌پور را هم‌خوانی کردند. حاجی‌پور به دنبال خواندن این ترانه بازداشت و به اداره اطلاعات ساری منتقل شده است. این ترانه تا زمان بازداشت او ۴۰ میلیون بار در صفحه اینستاگرام او دیده شده بود و پس از انتشار خبر بازداشتش، از صحفه شخصی‌اش حذف شد. او این ترانه را که اکنون به ترانه‌ای بسیار محبوب تبدیل شده است، با استفاده از توئیت‌های منتشر شده با تم «برای …» تنظیم کرد که انگیزه‌ها و دلایل معترضان را از اعتراض بیان می‌کردند.
دانشجویان دانشگاه آزاد تهران هم در ادامه اعتراضات دانشجویان به این اعتراض‌ها پیوستند و شعار «دانشجوی زندانی آزاد باید گردد» سر دادند.
در دانشگاه فردوسی مشهد هم دانشجویان تجمع اعتراضی برگزار کردند و شعارهایی از جمله برای آزادی زندانیان سیاسی سر دادند.
دانشجویان دانشکده پزشکی کرج هم در تجمعی شعار «دانشجو می‌میرد، ذلت نمی‌پذیرد» سر دادند.
در دانشگاه زنجان اما دانشجویان شعار دادند «زن، زندگی، آزادی» و دانشجویان دانشکده دندانپزشکی دانشگاه آزاد تهران هم در تجمعات اعتراضی، خواستار آزادی دانشجویان زندانی شدند.
دانشجویان در دانشگاه علم و صنعت هم در صحن دانشگاه دست به تحصن زدند و شعار «دانشجوی زندانی آزاد باید گردد» سر دادند.
در دانشگاه بهشتی هم شعارهایی از جمله «دانشجو می‌میرد، ذلت نمی‌پذیرد» سر دادند.
دانشجویان دانشگاه‌های اصفهان و باهنر کرمان نیز در این روزها تجمع برگزار کردند.
پس از این تجمعات اما تعداد زیادی از دانشجویان بازداشت و به حراست احضار شدند.
با وجود این، اعتراضات دانشجویان علیه جمهوری اسلامی به نحوی است که به نظر می‌رسد جنبش دانشجویی در همراهی با اعتراضات خیابانی احیا شده است.