از سیگنال تا نهفت: امنیت دیجیتال شما در تظاهرات سراسری

اعتراض، تظاهرات، تجمع و ابراز عقیده، بخشی از حقوق اساسی انسان‌هاست که به جز در قوانین بین‌المللی، حتی قانون اساسی کنونی جمهوری اسلامی ایران هم آن را حداقل بر روی کاغذ تضمین کرده‌ است. بااین‌وجود، وقتی مردم بخواهند از این حق خود برای اعتراض به تصمیم‌های حکومتی و یا شرایط نابرابر موجود استفاده کنند، با سرکوبی خونین از سمت صاحبان قدرت روبه‌رو می‌شوند. نمونه‌های بسیاری مانند آبان ۱۳۹۸ برای این سرکوب‌ها از سوی حاکمیت ایران را می‌توان یادآور شد.

اکنون و همزمان با اوج‌گیری قیمت‌های کالاهای اساسی برای گذران زندگی روزمره در ایران، اعتراضات سراسری بار دیگر در ایران اوج گرفته است؛ بسیاری از معترضان در ایران تنها با اتکا به خودشان و عزیزانشان در این اعتراض‌ها مشارکت می‌کنند و پشتیبانی برای دفاع در مواجه با سرکوب حکومت مستقر ندارند.

در این میان، تلفن‌های همراه هوشمند بدل به ابزاری شده است که می‌توان با استفاده از آن سرکوب روزمره را به بقیه دنیا نشان داد. ولی در این میان یک سوال کلیدی همچنان پابرجاست: معترضان برای حفظ امنیت دیجیتال خودشان چه می‌توانند بکنند؟

چند کلیک سرنوشت‌ساز پیش از ترک خانه

در یک دولت قانونمند، پلیس یا سازمان‌های امنیتی اجازه این را ندارند که بدون درخواستی موجه و تایید یک قاضی مستقل، به اطلاعات تلفن همراه شما یا دیگر سخت‌افزارهایتان دسترسی پیدا کنند. حاکمان ایران اما حریم خصوصی را به‌رسمیت نمی‌شناسند و تمام تلاششان را می‌کنند تا در اولین فرصت ممکن، در حضور شما یا در غیابتان به تلفن همراه‌تان دسترسی پیدا کنند، شما را ردیابی کنند و رفتارهایتان در فضای مجازی را زیرنظر بگیرند.

البته با چند کلیک می‌شود دسترسی آنها به حریم خصوصی‌تان را محدود کرد.

نخستین پیشنهاد این است که در صورت امکان، تلفن همراه هوشمندتان را به تظاهرات نبرید و یا اگر امکانش وجود دارد، یک تلفن دیگر، به جز تلفن اصلی‌تان را همراه خودتان ببرید.

اگر مصمم به همراه داشتن تلفن‌تان هستید، پیشنهاد می‌کنیم قبل از ترک خانه، گام به گام این موارد را انجام دهید:

1. اگر تلفن‌تان با اثر انگشت یا اسکن صورت شما باز می‌شود، آن را به استفاده از پین یا پسورد تغییر دهید. اگر تلفن شما توسط نیروهای امنیتی ضبط شود، اثر انگشت یا صورت‌تان بدون اجازه شما و با زور مامور مربوط می‌تواند تلفن را باز کند ولی این تغییر کوچک باز شدن تلفن همراه را منوط به همراهی شما می‌کند.
2. قویا به شما توصیه می‌کنیم که پیش از خروج از خانه، تلفن همراه را به حالت پرواز (Airplane mood) تنظیم کنید. همیشه از طریق شبکه‌ای که تلفن همراه شما از آن استفاده می‌کند، می‌شود حرکت شما را در خیابان‌ها دنبال کرد. خیلی ساده مامورهای امنیتی بررسی ‌می‌کنند که شما به کدام دکل‌های مخابراتی نزدیک‌تر بوده‌اید. ولی اگر تلفن همراه‌تان را به حالت پرواز تنظیم کنید، دیگر نمی‌شود حرکت شما را ردیابی کرد. همچنین دسترسی‌هایی مانند بلوتوث، یا دیگر راه‌های ورود به تلفن همراه شما به‌همین‌شکل مصدود می‌شود.
3. اپلیکیشن‌هایی که می‌توانند خطرساز باشند از گوشی همراه‌تان پاک کنید. به‌عنوان مثال، شبکه‌های اجتماعی را از گوشی‌تان حذف کنید. همیشه در بازگشت به خانه می‌توان این اپیلیکیشن‌ها را مجدد نصب کرد. بخصوص به اپیلیکیشن‌های دوست‌یابی حساس باشید. همچنین مطمئن شوید ورود اپیلیکیشن‌های شبکه‌های اجتماعی شما دو مرحله‌ای شده باشد و بدون پسوردی که به شما اس‌ام‌اس می‌شود یا از طریق یک اپ مدیریت رمز ورود مانند Google Authenticator به شما داده می‌شود، امکان ورود به شبکه‌های اجتماعی‌تان وجود نداشته باشد. اگر همچنان می‌خواهید از شبکه‌های اجتماعی استفاده کنید، به این توجه کنید که آیا این نرم‌افزار گزینه «ناپدیدی پیام» Disappearing messages را دارد یا نه؟ اگر دارد آن را فعال کنید که گفتگوهایتان در این شبکه ذخیره نشود و امکان دسترسی نیروهای امنیتی به آن فراهم نباشد.
4. حافظه گوشی‌تان را خالی کنید. اگر ممکن است، تمامی آرشیو عکس‌ها، ویدیوها و فایل‌هایتان را به رایانه، هارد اکسترنال یا تبلتی امن منتقل کنید و مطمئن باشید که فولدر عکس‌ها، ویدیوها و فایل‌های دیلیت شده‌ شما هم کامل پاک است. اگر متاسفانه بازداشت شوید، بدین شکل حریم خصوصی‌تان حداقل در تلفن همراه دور از دسترس مقام‌های امنیتی قرار می‌گیرد. اگر دسترسی به هارد اکسترنال دارید، این سخت‌افزار را قبل خروج خانه دست فردی امن در خانواده یا دوستان قرار دهید و مطمئن باشید سخت‌افزار شما پسورد دارد و بدون آن نمی‌توان به ذخیره فایل‌های خصوصی‌تان دسترسی پیدا کرد.
5. مطمئن باشید رمزنگاری (encryption) تلفن همراه شما فعال است. بسیاری از تلفن‌های هوشمند، امکان این را به شما می‌دهند تا حافظه تلفن‌تان را رمزنگاری کنید. برای تلفن‌های اندروید یک راه فعال کردن این گزینه این است:
   Setting\security\advanced setting\encryption and credentials\encrypt phone
6. درنهایت، پیش از ترک منزل، مطمئن بشوید که در setting تلفن همراه شما، امکان ردیابی موقعیت جغرافیایی شما (disable location services) غیرفعال شده باشد، بلوتوث (Bluetooth) تلفن قطع باشد و نوتیفیکیشن‌های تلفن هم مسدود شده باشند. چون اگر تلفن قفل باشد اما نوتیفیکیشن فعال باشد همچنان می‌شود برخی از پیام‌های خصوصی شما را بدون باز کردن تلفن مشاهده کرد.

اپلیکشن‌های فعالیت امن‌تر مدنی

شما تنها مردمانی نیستید که در اعتراض به حکومتی ناکارآمد به خیابان‌ها آمده‌اید. در هنگ‌کنگ، مسکو، سانتیاگو، واشینگتن و … مردم معترضی که به خیابان‌ها می‌آیند در معرض سورفتارهای مقام‌های امنیتی قرار می‌گیرند. هم به زبان فارسی و هم به دیگر زبان‌ها، مجموعه‌ای از اپلیکشن‌ها برای فعالیت امن‌تر مدنی عرضه شده‌اند.

در ادامه تنها چند پیشنهاد را خواهید خواند؛ اما اگر عبارت protestware را جستجو کنید به مجموعه‌ای گسترده‌تر از این نرم‌افزارها دست‌رسی پیدا خواهید کرد.

یک. نهفت، رمزساز گفتگوهایتان:

«نهفت» بخشی از برنامه «ایران کوباتور» در سازمان «اتحاد برای ایران» است. این برنامه، بدون نیاز به اینترنت کار می‌کند و این امکان را به مخاطب می‌دهد تا گفتگوهایش را فراتر از امکانات اپ‌هایی که استفاده می‌کند، رمزنگاری (encrypt) کند. این اپ همچنین این امکان را به مخاطب می‌دهد تا «کد تخریب اطلاعات» برای تلفن همراه خود بسازد و در آستانه بازداشت بتواند با استفاده از این کد، گفتگوهای خصوصی‌اش را پاک کند.

البته مانند دیگر نرم‌افزارهای رمزنگاری، «نهفت» نیازمند کمی وقت است: به جز شما، دیگر افرادی که با شما در گفت‌وگو هستند بایستی این نرم‌افزار را نصب کنند. وگرنه تلفن آنها پیام رمز شما را دریافت می‌کند اما قادر به رمزنگاری آن نخواهد بود. قویا توصیه می‌کنیم این نرم‌افزار را به فامیل، دوست و آشنا توصیه کنید تا هم امکان این وجود داشته باشد تا در لحظه تلفن همراه را کامل از گفت‌وگوهایتان پاک کنید، هم امکان ردیابی گفت‌وگوهایتان توسط سازمان‌های امنیتی غیرممکن شود.

اگر فرصت چنین فعالیتی را در زمانی کم پیش از ورود به خیابان ندارید، حتما از امن‌ترین اپ‌های موجود برای گفتگوهای مجازی‌تان استفاده کنید. «سیگنال» یک مثال از این اپ‌هاست که امن‌تر از تلگرام، یا واتس‌اپ می‌تواند در خدمت امنیت شما باشد.

توصیه دیگر ما استفاده از دلتا چت است. این اپ از امن‌ترین پیام‌رسان‌‌های اندروید است. دلتا چت طراحی ساده‌ای دارد و کار با آن شبیه به دیگر پیام‌رسان‌های مطرح بازار است. این اپ سرور مرکزی ندارد و در نتیجه پیام‌های شما توسط ارائه دهنده ذخیره و یا خوانده نمی‌شود. دلتا چت به صورت پیش فرض تمام پیام‌های ارسالی و دریافتی را رمزنگاری می‌کند. دلتا چت به صورت رایگان در دسترس است و زبان فارسی را پشتیبانی‌ می‌کند. ثبت‌نام در این اپ بسیار ساده است و با ایمیل و بدون نیاز به شماره تماس انجام می شود. شما می‌توانید هم‌زمان چندین حساب کاربری روی این اپ تعریف کنید.

دو. «پس‌کوچه»:

پس‌کوچه کاری از سازمان اصل ۱۹ است. با استفاده از این سایت و اپلیکیشن شما می‌توانید وی‌پی‌ان امن برای نرم‌افزارهای مختلف دانلود کنید. پس‌کوچه همچنین مجموعه‌ای از اپیلیکیشن‌هایی که توسط متخصص‌های امنیت فضای مجازی تست شده‌اند به شما ارایه می‌دهد تا برای حفظ امنیت خودتان از آنها استفاده کنید. این اپ همچنین مقالات ارزشمندی در موضوع امنیت مجازی در اختیار شما قرار می‌دهد.

سه. «ایران در خاموشی»:

ایران در خاموشی کاری است از موسسه اسمال‌مدیا و به شما جعبه‌ابزارهایی برای «آمادگی در برابر اختلال اینترنت» را ارائه می‌دهد. همچنین اگر می‌خواهید اطلاعات به‌روز درباره موضوع اختلال اینترنت در ایران را بررسی کنید، سری به «فیلتربان» بزنید. این وبسایت یک دهه پیش توسط اسمال‌مدیا عرضه شد و هم‌اکنون توسط «گروه میان» مدیریت می‌شود. همچنین پیش از اختلال اینترنت، بد نیست نرم‌افزار «توشه» را فعال کنید. نرم‌افزاری که از طریق ماهواره، از موسیقی تا تازه‌ترین خبرها را در اختیار شما می‌گذارد.

چهار. همزمان با پیشرفت فن‌آوری، این امکان هم خلق شده است تا بدون نیازمندی به اینترنت بتوان به‌شکلی امن با استفاده از تلفن همراه‌تان با خانواده، دوست و آشنا صحبت کنید. یکی از این نرم‌افزارها، «پُل بلوتوسی» (Bluetooth Bridge) امکان گفت‌وگو بین دو سخت‌افزار که بلوتوس داشته باشند، را فراهم می‌کند. «بریجیفای» (Bridgefy) هم امکانی مشابه در اختیار مخاطب می‌گذارد تا پیام‌هایش را به افرادی که در فاصله ۱۰۰ متری‌اش قرار دارند بفرستد.

البته استفاده از بلوتوس در اوج تظاهرات توصیه نمی‌شود. ما قویا پیشنهاد می‌کنیم که از این دو نرم‌افزار و نمونه‌های شبیه به آنها فقط در محیط‌های خلوت و دور از نیروهای امنیتی استفاده کنید.

پنج. گرشاد

گرشاد اپیلیکیشنی برای دور زدن گشت ارشاد است اما به درد اعتراضات مردمی هم می‌خورد. با استفاده از این اپ، مخاطب می‌تواند محل حضور گشت ارشاد یا نیروهای امنیتی را در شهرها و روستاها نشان بقیه بدهد و بقیه مردم می‌توانند با استفاده از این اپ، در دیگر مناطق شهری تجمع کنند. گرشاد همچنین اجازه این را می‌دهد که حرکت نیروهای امنیتی را در محل اقامت خود ثبت کنید و سازمان‌های حقوق بشری با استفاده از این ثبت داده، می‌توانند گزارش‌های بهتری از شیوه‌های سرکوب در ایران منتشر کنند.

نرم‌افزارهایی برای ارایه امن عکس، فیلم و گزارش

عکس، فیلم، یا نوشته مکتوب شما به‌همراهش مجموعه‌ای از داده‌ را منتقل می‌کند. این داده‌ها در متادیتا (metadata) ذخیره می‌شوند و اگر متادیتا را پاک نکنید، این داده‌ها می‌توانند مشخص کنند که با چه سخت‌افزاری، حتی توسط چه کسی، این عکس یا فیلم گرفته شده است. این نرم‌افزارها می‌توانند به شما کمک کنند تا به‌شیوه‌ای امن، عکس، فیلم یا گزارش خود را به رسانه‌ها یا سازمان‌های حقوق بشری ارسال کنید.

یک. «شاهد» (eyeWitness) نرم‌افزاری است برای اینکه به‌شیوه‌ای امن بتوانید عکس و فیلم‌هایتان را آماده ارسال به رسانه‌ها یا گروه‌های حقوق بشری کنید. این نرم‌افزار به تلفن هوشمند شما اجازه نمی‌دهد تا اطلاعات خصوصی شما را در متادیتا ضبط کند و این اطلاعات همراه عکس و فیلم شما ارسال نخواهد شد.

دو. با استفاده از مجموعه اپ‌های «سیریپای» (Syrupy) شما می‌توانید متادیتای عکس‌هایتان را پاک کنید و آنها را با حجمی کمتر در شرایطی که اینترنت مختل شده است، آماده ارسال کنید.

اگر یکی از نزدیکانمان بازداشت شد چه کنیم؟

اگر فردی از عزیزان شما پس از حضور در خیابان به خانه برنگشت و احتمال ناپدیدی اجباری او وجود داشت، قویا به شما پیشنهاد می‌کنیم که با یکی از سازمان‌های حقوق بشری خارج از ایران تماس بگیرید و این موضوع را به رسانه‌ها اطلاع دهید.

برای گزارش به «زمانه مدیا» علاوه بر شیوه‌های معمول می‌توانید از دلتا چت استفاده کنید. با اسکن QR کد زیر در اپ دلتا چت می‌توانید با زمانه به صورت امن در ارتباط باشید.

«اطلس زندان‌های ایران» هم یک پیشنهاد دیگر ما به شما است. شما می‌توانید خبر ناپدیدی عزیزتان را در اختیار اطلس قرار دهید و این اطلس، روند بازداشت عزیز شما را مکتوب می‌کند و در اختیار رسانه‌ها قرار می‌دهد.