ده‌ها هزار پرستار قرارداد موقت و شرکتی در ایران چشم انتظار تحقق وعده دولت مبنی بر تبدیل وضعیت بودند اما در ابتدای آذرماه سازمان برنامه و بودجه در نامه‌ای خطاب به وزارت بهداشت اعلام کرد به دلیل اینکه بودجه‌ای برای استخدام پرستاران پیش‌بینی نشده است، استخدام یا تبدیل وضعیت پرستاران متنفی‌ست. در این نامه آمده است:
«اعتبار برای جذب نیروی جدید در قانون بودجه تخصیص نیافته و ۸۱ درصد بودجه موجود تا امروز مصرف شده است و بنابراین هیچ نوع استخدام یا تبدیل وضعیت مقدور نیست».
بر این اساس سازمان برنامه و بودجه با این ابلاغیه در عمل حق پرستاران شاغل در مراکز درمانی زیر مجموعه وزارت بهداشت را بر امنیت شغلی، نادیده گرفت.
وزارت بهداشت در هفته‌های اخیر که بحران مرگبار و فرسایشی همه‌گیری کرونا «فروکش کرده است»، قرارداد پرستاران شرکتی را تمدید نکرده است. یکی از این پرستاران به خبرگزاری کار ایران (ایلنا) گفته:
«با ما مثل کارگران فصلی رفتار می‌کنند؛ کجای دنیا پرستار فصلی داریم؟ اگر دوباره کرونا شدت بگیرد و نیازمند ما باشند، برایمان پیغام می‌‌فرستند که بیایید. پرستار، فصلی کار نمی‌کند و در آینده شاید بخش عمده‌ای از نیروهای متخصص مهاجرت کرده باشند و دیگر در دسترس نباشند.»
عباس عبادی، معاون پرستاری وزارت بهداشت و درمان ایران پیشتر اعلام کرده بود تنها در سال ۹۹ دست کم ۱۲۵۰ پرستار درخواست مهاجرت کرده‌اند.
بی‌توجهی به کمبود شدید پرستار
روزنامه همشهری روز سه‌شنبه ۷ دی/۲۸ دسامبر بر مبنای آمارهای غیررسمی از وجود ۸ هزار پرستار در مراکز درمانی دانشگاه‌های علوم پزشکی و تامین اجتماعی خبر داد که قرارداد ۸۹ روزه دارند و با پایان مدت قراردادشان به ناچار بیکار خواهند شد. روندی که دست کم در سال ۹۹ نیز به همین صورت انجام شد، با کاهش آمارهای ابتلا و مرگ و میر بیماران کووید-۱۹ در ایران، بار دیگر به جریان افتاده است. طبق این گزارش تعدادی از پرستاران تامین اجتماعی که نسبت به بقیه شرایط بدتری هم دارند، نامه پایان همکاری دریافت کرده‌اند. بسیاری از آنها باوجود فشار طاقت‌فرسای همه‌گیری بر مراکز درمانی، به امید استخدام دولتی از مراکز خصوصی استعفا داده و در بحبوحه بحران کرونا به صورت قراردادی در مراکز دولتی مشغول به‌کار شدند.
معاون پرستاری وزارت بهداشت گفته مراکز درمانی در حالی از تمدید قرارداد پرستاران یا تبدل آن خودداری می‌کنند که با کمبود نیرو مواجه‌اند و به ۱۴۵ هزار پرستار، تکنسین اتاق عمل و هوشبر نیاز دارند. به گفته او سالانه ۱۰ هزار پرستار در ایران فارغ‌التحصیل می‌شوند و سازمان استخدامی کشور مکلف است نسبت به تبدیل وضعیت پرستاران شرکتی اقدام کند. اظهاراتی که در عمل محقق نشده‌اند و با توجه به ابلاغیه سازمان برنامه و بودجه منتفی به نظر می‌رسند.
قراردادهای ۸۹روزه که پیش از شیوع کرونا در ایران نیز رواج داشتند، اکنون با تداوم موج‌های همه‌گیری و نیاز مراکز درمانی به نیروی پرستار، به ابزاری برای سوءاستفاده بدل شده‌اند.
محمود عمیدی، عضو شورای مرکزی خانه پرستار در مصاحبه با روزنامه همشهری، وزارت بهداشت را به منوط کردن امنیت شغلی پرستاران به وضعیت همه‌گیری و سوءاستفاده از بیکاری آنها متهم کرده و گفته:
«قبل از شیوع کرونا در مراکز درمانی کمبود پرستار داشتیم و با شیوع کرونا این وضعیت تشدید شد. به همین دلیل، برای اینکه کمبود نیروی پرستار در مراکز درمانی جبران شود اقدام به ایجاد قراردادهای موقت ۸۹روزه کردند چرا که تصور بر این بود که کرونا در نهایت چند‌ماه بیشتر دوام نداشته و استخدام پرستاران توجیهی ندارد. در قرارداد ۸۹روزه، تنها برای مدت اعلام شده تعهد وجود داشت و اعلام شده بود که پس از پایان این مدت، اگر دیگر نیازی به نیرو نداشتند، می‌توانند با او قطع همکاری کنند. بر این اساس در اوایل سال ۹۹ که پیک کرونا کمتر شد، این نیروها از سیستم درمانی کشور خارج و با شروع پیک چهارم و پنجم و نیاز به نیروی پرستاری، دوباره با این افراد قرارداد ۸۹روزه بسته شد و اکنون با کمتر شدن تعداد مبتلایان دوباره با این افراد قطع قرار داد شده است.»
عضو شورای مرکز خانه پرستار، ضمن تایید کمبود شدید نیرو در مراکز درمانی تامین اجتماعی گفته دریافتی پرستاران در مراکز درمانی تامین اجتماعی به نسبت مراکز درمانی تحت نظر دانشگاه‌های علوم پزشکی بسیار کمتر است، به‌طوری که حقوق پرستاران جدید در تامین اجتماعی ۳میلیون و۶۰۰ هزار تومان و پرستاران جدید الورود در مراکز درمانی دانشگاه‌های علوم پزشکی ۸ میلیون تومان است.
محمد میرزابیگی، رئیس سازمان نظام پرستاری هم روز ۱۹ آذر که در ایران به عنوان روز پرستار خوانده می‌شود، در اظهاراتی مشابه وعده داده بود مسئله امنیت شغلی پرستاران و استخدام رسمی آنها را «پیگیری می‌کند» و نباید قرارداد ۸۹ روزه برای پرستاران وجود داشته باشد.
قراردادهای ظالمانه به عرف بدل شده است
محمد شریفی‌مقدم، دبیرکل خانه پرستار اما درباره قراردادهای ۸۹ روزه که به استثمار پرستاران دامن می‌زند، گفته گرچه این قراردادها «ظلم و جفا در حق پرستاران است، اما تبدیل به عرف در جامعه پرستاری شده است». شریفی‌مقدم تایید کرد که مراکز درمانی به خاطر کمبود شدید نیرو در بحران همه‌گیری کرونا پرستاران را با قراردادهای ۸۹ روزه به کار گرفته‌اند اما با کاهش موارد ابتلا، این قراردادها را تمدید نکرده‌اند.
او در ادامه محتوی نامه سازمان برنامه و بودجه را «بهانه» خواند و گفت:
«پرستاران با قراردادهای ۸۹روزه، حداقل حقوق ممکن را بدون هیچ مزایایی دریافت می‌کنند و بدترین نوع قرارداد با این پرستاران بسته می‌شود. می‌گویند اگر این پرستاران استخدام شوند، بودجه‌ای برای حقوق آنها اختصاص داده نمی‌شود، اما این بهانه سازمان برنامه و بودجه است، چرا که این پرستاران هم‌اکنون نیز حقوق دریافت می‌کنند و نمی‌توان به بهانه کمبود منابع مالی از استخدام این افراد سر باز زد.»
به گفته دبیر کل خانه پرستار، پرستاران ایران در حال حاضر با ۱۲ مدل استخدامی و قراردادی و با حداقل حقوق قانون کار تا حداکثر حقوق ۱۳ میلیون تومان مشغول به‌کارند و قراردادهای ۸۹روزه «بدترین نوع این قراردادهاست» که «پرستاران بنا به نیاز مالی ناچارند زیر بار آن بروند».
به گفته یکی از پرستاران، حداکثر حقوق پرستاران با قرارداد ۸۹روزه حدود ۹و نیم میلیون تومان است و به همین‌خاطر «بیشتر پرستاران، بهیاران و کمک بهیارانی که با آنها قراردادهای ۸۹روزه بسته شده، ناچارند برای گذران زندگی در دو مرکز درمانی کار کنند و همین مسئله باعث می‌شود که میزان کارایی آنها کم شود».
برخی از این پرستاران در مصاحبه با روزنامه همشهری گفته‌اند امنیت شغلی آنها به وخامت همه‌گیری وابسته شده و تنها با افزایش ابتلا دعوت به کار می‌شوند و به محض کاهش آمارها با آنها قطع همکاری می‌شود:
«فعالیت ما بستگی به تعداد کرونایی‌ها دارد، هروقت تعدادشان بالا رفت، ما کار می‌کنیم و هر وقت تعدادشان کم شد، از کار بی‌کارمان می‌کنند.»
به گفته یکی از آنها بیمارستان‌ها از ماه پیش با بهیاران و کمک‌بهیاران قراردادی به‌خاطر اتمام دوره قرارداد، قطع همکاری کرده‌اند و فقط پرستاران در بیمارستان‌ها مانده‌اند.
مسئله امنیت شغلی تنها موردی نیست که کار پرستاران شرکتی را به نوعی بهره‌کشی بدل کرده است. به گفته یکی دیگر از پرستاران آنها با تاخیرهای ۲۰ روزه تا یک ماه و نیمه در پرداخت حقوق و فشار اقتصادی ناشی از آن مواجه‌اند. به‌علاوه «با توجه به شیفت‌هایی که برای پرستاران درنظر گرفته می‌شود، هیچ اضافه حقوقی به‌عنوان بهره‌وری شامل پرستاران نمی‌شود، درحالی‌که نیروهای رسمی و پیمانی با همین ۱۲ساعت شیفت، ۱۸ساعت کار شامل‌شان می‌شود و در فیش حقوقی هم بهره‌وری برایشان منظور می‌شود».
برمبنای استاندارد جهانی مراکز درمانی ایران به اندازه هر یک هزار نفر جمعیت باید ۶ پرستار و به ازای هر تخت بیمارستانی باید ۱,۸ پرستار داشته باشند اما در شرایط فعالی این تعداد برای هر یک هزار نفر ۱,۵ پرستار و به ازای هر تحت ۰,۹ پرستار است.
در مدت زمانی که از شیوع کووید-۱۹ در ایران می‌گذرد، مسئولان ابتلای حداقل ۱۲۵ هزار پرستار به کرونا و مرگ بالغ بر ۱۵۰ نفر از آنها را گزارش کرده‌اند.
مطابق آخرین پژوهش‌ها، ایران ۱۳۳ هزار و ۶۵۷ پرستار دارد که ۸۶ درصد از آنها زن و بین ۳۵ تا ۵۴ ساله هستند. رییس هیات مدیره نظام پرستاری تهران فروردین سال جاری اعلام کرد ماهانه ۵۰۰ پرستار به دلیل حقوق پایین در ایران کشور را ترک و مهاجرت می‌کنند.