پشت جلد دفترچه‌های خدمات درمانی ایران این جمله نوشته شده است: «ما می‌خواهیم اگر کسی در خانواده‌ای مریض شد، آن خانواده جز رنج بیمارداری، رنج دیگری نداشته باشد.» حالا این جمله به طنزی تلخ تبدیل شده است؛ رنج بیماری یک طرف، فشار تامین هزینه‌های کمرشکن یک طرف.
این روز‌ها، ترس از ناتوانی در تامین هزینه‌های درمان شاید خیلی از ایرانی‌ها را از صرافت مراجعه به پزشک و درمان بیاندازد. کم نیستند کسانی که به دنبال این ترس، مدت‌های طولانی مشکل خود را نادیده می‌گیرند و زمانی که به فکر درمان می‌افتند، کار از کار گذشته و هزینه‌ها چندبرابر شده است.
گرانی هزینه‌های درمان، حالا صدای برخی از روحانیون دولتی را هم در‌آورده و آیت‌الله صافی گلپایگانی و برخی از امامان جمعه، در سخنرانی‌های اخیر خود به این موضوع اشاره کرده‌اند. یک عضو هیئت رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس ایران هم سال ۹۲ خورشیدی را سالی سخت برای بهداشت و درمان کشور دانسته و گفته است: «اگرچه بودجه بهداشت و درمان در سال ۹۲، با رشد ۲۹ تا ۳۰ درصدی همراه بوده اما این رشد در برابر رشد ۵۰ درصدی تورم، ناعادلانه است و حوزه بهداشت و درمان را با مشکل روبه‌رو می‌کند.»
معاون بهداشت وزارت بهداشت: در کشورهای مختلف دنیا، با مراجعه افراد به سیستم پزشک خانواده و نظام ارجاع، بیماری‌هایشان شناسایی و درمان آن پیگیری می‌شود، اما در ایران مراجعه متعدد بیمار برای شناخت بیماری و درمان به چندین پزشک، باعث صرف هزینه‌های گزاف می‌شود.
احمد آریایی‌نژاد، کمبود پرسنل و تجهیزات پزشکی را از علل گرانی خدمات در حوزه بهداشت و درمان خوانده و گفته است که در حال حاضر حدود ۷۵ درصد از هزینه‌های درمانی از جیب مردم پرداخت می‌شود.
هرچند این روز‌ها مهم‌ترین دلیل افزایش هزینه‌های درمان در ایران، مشکلات شدید اقتصادی و تشدید تحریم‌هاست، اما برخی عوامل و ناکارآمدی‌ها در درون نظام بهداشت و درمان کشور هم به این گرانی‌ها دامن می‌زنند. فاطمه رخشانی، معاون بهداشت وزارت بهداشت، در مراسمی با تاکید بر اینکه ۶۵ تا ۷۰ درصد هزینه‌های درمان بر دوش مردم است، علت این امر را کمرنگ شدن نقش طب عمومی دانسته است. او برنامه پزشک خانواده را راه‌حلی برای این موضوع می‌داند. به اعتقاد او در کشورهای مختلف دنیا، با مراجعه افراد به سیستم پزشک خانواده و نظام ارجاع، بیماری‌هایشان شناسایی و درمان آن پیگیری می‌شود، اما در ایران مراجعه متعدد بیمار برای شناخت بیماری و درمان به چندین پزشک، باعث صرف هزینه‌های گزاف می‌شود.
گرانی هزینه‌های درمان، از مطب پزشکان و هزینه ویزیت بیماران شروع می‌شود و با هزینه آزمایشگاه‌ها، دارو‌ها، خدمات دندانپزشکی، عمل‌های جراحی و… ادامه پیدا می‌کند.
گرانی خدمات دندانپزشکی و آزمایشگاهی
دندانپزشکی همیشه از گران‌ترین خدمات پزشکی بوده، اما در شرایط فعلی ایران، از همیشه گران‌تر شده است. بیژن اخوان آذری، رئیس هیئت مدیره انجمن دندانپزشکان ایران در مراسم گرامیداشت روز دندانپزشک که ۲۳ فروردین برگزار شد، از گرانی خدمات دندانپزشکی سخن گفت.
او علت گرانی خدمات دندانپزشکی را گرانی وسایل و تجهیزات دانسته و گفته است در این عرصه دندانپزشکان نقشی نداشته‌اند. او همچنین گفته که دندانپزشکان، تجهیزات دندانپزشکی و مواد را با افزایش صد درصدی قیمت می‌خرند. افزایش هزینه‌های مواد و تجهیزات دندانپزشکی، به دلیل افزایش قیمت ارز بوده است.
بهزاد پوپک، رئیس ششمین کنگره بین‌المللی و یازدهمین کنگره کشوری ارتقای کیفیت خدمات آزمایشگاهی و تشخیصی پزشکی ایران: «در صورت اجرایی شدن تعرفه وزارت بهداشت، بیمه‌ها فقط ۱۰ درصد هزینه‌های درمانی را خواهند پرداخت، در حالی که براساس قانون، مردم باید فقط ۳۰ درصد هزینه‌های درمانی را بپردازند.»
سایر خدمات درمانی و پزشکی هم در ایران گران شده‌اند؛ مانند هزینه آزمایشگاه‌ها. بهزاد پوپک، رئیس ششمین کنگره بین‌المللی و یازدهمین کنگره کشوری ارتقای کیفیت خدمات آزمایشگاهی و تشخیصی پزشکی ایران، در نشست خبری این کنگره که اخیرا برگزار شد، گفته است: «عمده‌ترین چالش‌های آزمایشگاه‌ها مربوط به هزینه‌های مکان فیزیکی آزمایشگاه‌ها، گرانی تجهیزات و کیت‌ها به دلیل نوسانات ارز و بالا رفتن هزینه‌های انرژی است.»
قیمت مواد و تجهیزات آزمایشگاه‌ها به شدت وابسته به ارز است. این درحالی است که به گفته وزیر بهداشت، از این به بعد دیگر ارز مرجع برای تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی اختصاص نمی‌یابد و به همین دلیل، از سال گذشته تاکنون قیمت‌های مواد، کیت‌ها و تجهیزات آزمایشگاهی بیش از سه برابر افزایش یافته است.
بهزاد پوپک تائید کرده که در حال حاضر مردم حدود ۷۰ درصد هزینه‌های درمانی و آزمایشی را از جیب خودشان می‌پردازند و نقش بیمه‌ها در این زمینه بسیار کمرنگ است. او گفته است: «در صورت اجرای تعرفه‌های جدید وزارت بهداشت که ۲۵ تا ۲۹ درصد اعلام شده، نقش بیمه کم‌رنگ‌تر هم خواهد شد، به طوری‌که مردم باید ۹۰ درصد هزینه‌های درمانی را از جیب بپردازند.» پوپک به اختلاف و فاصله فاحش تعرفه وزارت بهداشت با تعرفه سازمان نظام پزشکی هم اشاره کرده است: «در صورت اجرایی شدن تعرفه وزارت بهداشت، بیمه‌ها فقط ۱۰ درصد هزینه‌های درمانی را خواهند پرداخت، در حالی که براساس قانون، مردم باید فقط ۳۰ درصد هزینه‌های درمانی را بپردازند.»
مشکلات وام‌های بانکی، باعث ورشکستگی آزمایشگاه‌ها در ماه‌های اخیر به دلیل نوسان‌های ارز شده است و ادامه این روند می‌تواند باعث ورشکستگی تمام آزمایشگاه‌های کشور شود. همچنین، بیمه‌ها از حدود هفت ماه پیش بدهی‌های خود را به آزمایشگاه‌ها پرداخت نکرده‌اند، در حالی که شرکت‌های واردکننده کیت و تجهیزات آزمایشگاهی، برخلاف گذشته مبالغ خود را به نرخ دلار روز و نقد دریافت می‌کنند.
این کار‌شناس معتقد است مشکلات این حوزه موجب شده بسیاری از مسئولان آزمایشگاه‌ها از جیب خود هزینه‌های اضافی را بپردازند که در نهایت این مشکلات باعث تعطیلی آزمایشگاه‌های متعدد شده است.
دو برابر شدن قیمت دارو
قیمت دارو شاید نخستین چیزی است که مردم از گرانی هزینه‌های درمان احساس می‌کنند.
اگرچه کشورهای تحریم‌کننده تاکید می‌کنند دارو‌ها شامل تحریم نیستند، اما تحریم‌ها، پرداخت‌های بانکی برای خرید داروهای وارداتی را دچار مشکل کرده است. قیمت‌ها به دنبال پیچیده شدن مسیر ورود دارو و وجود واسطه‌های فراوان در این راه، گران‌تر شده است.
اکنون داروهای ضروری بیماری‌هایی مانند سرطان، ام.اس، دیابت، داروهای بیهوشی، انواع آنتی‌بیوتیک‌ها، مسکن‌ها و سرم‌های مختلف گران‌تر شده‌اند و پیدا کردن آن در بازار هم آسان نیست و بیماران مجبورند داروی مورد نظرشان را از خارج از ایران یا بازار آزاد پیدا کنند. اکنون مسئولان خبر می‌دهند که به زودی قیمت داروهای وارداتی دوبرابر خواهد شد.
اگرچه کشورهای تحریم‌کننده تاکید می‌کنند دارو‌ها شامل تحریم نیستند، اما تحریم‌ها، پرداخت‌های بانکی برای خرید داروهای وارداتی را دچار مشکل کرده است. قیمت‌ها به دنبال پیچیده شدن مسیر ورود دارو و وجود واسطه‌های فراوان در این راه، گران‌تر شده است.
مدتی پیش، مهدی سلیمان‌جاهی، سرپرست دفتر کل نظارت بر دارو و مواد مخدر سازمان غذا و دارو در ایران گفت که قیمت داروهای تولیدشده در ایران، بین ۲۰ تا ۳۰ درصد بالا‌تر خواهد رفت، اما داروهای وارداتی، صددرصد افزایش قیمت پیدا می‌کند. او دلیل این موضوع را اختصاص نیافتن ارز مرجع به واردات دارو می‌داند. او گفته که دولت برای جبران این هزینه اعتباری دو هزار و ۲۰۰ میلیارد تومانی اختصاص داده که قرار است برای بخش‌های دیگر، ازجمله بیمه‌ها نیز هزینه شود.
هرچند هنوز در بازار ایران داروهایی وجود دارد که یا با ارز مرجع وارد شده‌اند یا مواد اولیه آن‌ها با این ارز خریداری شده است، اما انتظار می‌رود که با ورود داروهایی که با ارز مبادله‌ای تهیه یا وارد شده‌اند، قیمت‌ها تغییر کنند.
برای کم کردن فشار ناشی از این افزایش‌ها، تاکنون دولت ایران تلاش کرده است با اختصاص یارانه دارو، به مردم کمک کند. به گفته مهدی سلیمان‌جاهی، در سال گذشته نزدیک به ۴۰۰ میلیون تومان و امسال بیش از ۶۰۰ میلیون تومان یارانه برای دارو در نظر گرفته شده است.
گسترش پوشش بیمه‌ای دارو‌ها در سال جاری و حمایت سازمان‌های بیمه‌گر، راه‌هایی است که وزارت بهداشت ایران برای کم‌کردن عواقب افزایش قیمت‌ها برای کمک به مردم پیش‌بینی کرده است؛ راه‌هایی که محقق شدن آن‌ها در شرایط اقتصادی امروز ایران دشوار و دوز از ذهن به نظر می‌رسد.
گرانی ۷۰ درصدی هزینه بستری
تنها قیمت دارو و هزینه آزمایشگاه‌ها و دندانپزشکی افزایش نیافته است. بیستم فرودین، حسن امامی رضوی، معاون درمان وزارت بهداشت، ایران اعلام کرده که هزینه بستری شدن در بیمارستان‌های خصوصی، چیزی نزدیک به شبی هفتصد هزار تومان خواهد بود. با توجه به آنچه وزارت بهداشت اعلام کرده، رشد تعرفه‌ها در بخش دولتی ۱۸ درصد و در بخش خصوصی ۲۹ درصد خواهد بود و با توجه به اینکه تابستان سال گذشته، هزینه بستری ۴۰ درصد افزایش یافته بود، افزایش ۲۹ درصدی امسال، قیمت بستری شده در بیمارستان را ۷۰ درصد بیشتر خواهد کرد و هزینه بستری در بیمارستان‌های دولتی هم به ۵۳ درصد خواهد رسید.
از یاد نباید برد که در صورت بستری شدن بیمار، ویزیت دکتر، دارو و سایر خدمات درمانی مانند سی‌سی‌یو و آی‌سی‌یو، هرکدام هزینه‌های جداگانه‌ای را می‌طلبند که بسیار متغیر و سرسام‌آور است.
آینده بهداشت و درمان ایران و وضعیت سلامت ایرانیان در شرایط فعلی، نگران‌کننده‌تر از هر زمان دیگری به نظر می‌رسد.