کمی پس از آغاز واکسیناسیون علیه کووید‌ـ۱۹ در بریتانیا، خبر نگران‌کننده دیگری درباره ویروس جدید کرونا منتشر شد: یک نوع جدید ویروس کووید‌ـ۱۹ که بسیار مسری است، در بریتانیا شیوع یافته. رد جهش مشابهی در آفریقای جنوبی نیز گرفته شده. در ایتالیا نیز بیماری با این نوع جدید تشخیص داده شده است. کشورهای مختلفی از جمله ایران در حال محدود کردن مسافرت از بریتانیا هستند. این نسخه جدید و جهش‌یافته ویروس چیست و چه معنایی برای ما دارد؟
آغاز ماجرا در بریتانیا و واکنش دیگر کشورها
بوریس جانسون نخست‌وزیر بریتانیا شنبه ۱۹ دسامبر / ۲۹ آذر با اشاره به نوع جدید ویروس که بر اثر جهش‌های خرد ژنتیکی پدیدار شده، در اعلامیه‌اش درباره قرنطینه جدید و سخت‌گیرانه در لندن و مناطق اطراف آن گفت:
«وقتی ویروس روش حمله‌اش را تغییر می‌دهد، ما باید روش دفاع‌مان را تغییر بدهیم».
کشورهای اروپایی و شماری دیگر از کشورها یکشنبه ۲۰ دسامبر / ۳۰ آذر مرزهایشان را به روی مسافران بریتانیایی بستند. اتحادیه اروپا پس از سخنرانی بوریس جانسون جلسه اضطراری مدیریت بحران تشکیل داد.
هلند از جمله کشورهایی است که پروازها از بریتانیا را از یکشنبه تا روز اول سال جدید میلادی، ۱ ژانویه ۲۰۲۱ معلق کرده است. در بیانیه دولت هلند آمده که نسخه جهش‌یافته ویروس جدید کرونا در شهرهای انگلیس «آسان‌تر و سریع‌تر منتقل می‌شود». ایتالیا نیز که یکشنبه از تشخیص یک بیمار مبتلا به نوع جدید ویروس خبر داده، تمهید مشابهی همچون هلند اتحاذ کرد و بلژیکی‌ها نیز ممنوعیت ۲۴ ساعته برای ورود بریتانیایی‌ها به کشورشان ــ چه زمینی و چه هوایی ــ برقرار کردند.
فرانسه، ایرلند، اتریش، بلغارستان، و پرتغال هم ممنوعیت‌هایی وضع کردند. آلمان و سوئیس مرزهایشان را نه تنها رو به بریتانیا، بلکه رو به آفریقای جنوبی نیز بستند. در آفریقای جنوبی نیز نوع مشابهی از ویروس کرونا شیوع یافته. دانشمندان در ۹۰ درصد نمونه‌ها در آفریقای جنوبی از نیمه نوامبر که توالی ژنتیکی‌شان را بررسی کرده اند، این نوع ویروس را یافته اند.
در خارج از اروپا نیز کانادا، ایران، اسرائیل، و ترکیه بر مسافرت‌ها به بریتانیا و برعکس، ممنوعیت اعمال کرده اند.
👈🏽 بیشتر بخوانید: نسخه جهش یافته کرونا: جلسه اضطراری اتحادیه اروپا
از ویروس جدید چه می‌دانیم؟
ویروس در همه‌گیری دچار جهش‌های متعدد می‌شود که بسیاری از آنها مهم نیستند. این نسخه‌های متفاوت با یکدیگر در رقابت‌اند و اکنون به نظر می‌رسد نوع جدیدی که بریتانیا نسبت به آن هشدار داده، رقابت را از دیگر اعضای خانواده‌اش بُرده است.
بنا به گزارش متخصصان بهداشتی بریتانیا، نسخه جدید ویروس کرونا ۷۰ درصد از ویروس غالب پیشین مسری‌تر است و می‌تواند عدد آر (R Value) یا عدد سرایت پایه را ۰,۴ افزایش دهد. عدد سرایت پایه برابر است با میزان افرادی که یک فرد ناقل می‌تواند ویروس را به آنها منتقل کند. وقتی این عدد بالاتر از یک قرار می‌گیرد، میزان سرایت بالاست و باید تحت کنترل قرار بگیرد. هم‌اکنون میزان عدد سرایت پایه در بریتانیا ۱,۲ گزارش می‌شود.
اما تا کنون شواهدی در دست نیست که نوع جدید ویروس نرخ مرگ‌و‌میر بالاتری از دیگر انواع ویروس کرونا داشته باشد.
با این وجود، یافته‌ها در مورد نوع جدید ویروس قطعی نیست. متخصصان بهداشتی بریتانیا در گزارش‌شان می‌نویسند که «با اطمینانی محتاطانه» از مسری‌تر بودن ویروس جدید نسبت به دیگر نسخه‌های ویروس کرونا مطمئن هستند. داده‌ها هنوز مقدماتی است و شاید در تحقیقات بعدی نتایج دیگری به دست آید.
نوع جدید ویروس چند هفته پیش در برخی مناطق بریتانیا ۱۰ تا ۱۵ درصد موارد را شامل می‌شد اما ناگهان در لندن این میزان به ۶۰ درصد رسید.
ویروس جدیدی که در آفریقای جنوبی در ۹۰ درصد نمونه‌های تحلیل‌شده دیده شده است، یک جهش‌یافتگی مشترک با نمونه لندن دارد. هر دو نمونه مسری‌تر شده اند.
جهش ژنتیکی رخ‌داده چیست؟
دانشمندان نگران انواع جهش‌یافته اخیر ویروس کرونا هستند اما شگفت‌زده نشده اند. از ابتدای همه‌گیری تا کنون هزاران تغییر کوچک در ویروس کرونا ثبت شده است. ویروس عامل کووید‌ـ۱۹ مثل همه ویروس‌های دیگر استاد دگرپیکری (shapeshifting) است.
برخی انواع صرفاً از روی شانس بر دیگر انواع ویروس غلبه می‌یابند و بیشتر دیده می‌شوند. اما با پیشرفت همه‌گیری و مصون‌ترشدن بیشتر انسان‌ها نسبت به ویروس و نیز آغاز واکسیناسیون، ویروس برای بقا ممکن است جهش‌های قابل اهمیتی پیدا کند. این جهش‌ها می‌توانند برای هرچه مسری‌ترشدن آن باشند، یا برای اینکه از دید سیستم ایمنی ما مصون بماند.
در ویروس جدید سرایت‌یافته در بریتانیا حدود ۲۰ جهش مشاهده شده است. شماری از این جهش‌ها باعث شده که مکانیسم اتصال ویروس به سلول‌های انسان تغییر کند.
این جهش‌ها «پروتئین خاری» روی ویروس کرونا را تحت تأثیر قرار می‌دهد. پروتئین خاری، همان خارهای قابل مشاهده روی مدل ساخته‌شده از ویروس جدید کرونا، مهم‌ترین سلاح این ویروس برای قفل‌شدن به سلول‌های بدن ما و نفوذ در آنهاست.
به همین خاطر، جهش ویروس و تغییر پروتئین خاری آن می‌تواند قابلیت ویروس برای نفوذ به سلول‌های ما را افزایش دهد.
آیا نوع جدید، واکسن را بی‌اثر خواهد کرد؟
هنوز اطلاعات کافی برای پاسخ قطعی به این سوال در دست دانشمندان نیست، اما جهش‌یافتگی ویروس روی کاغذ می‌تواند به بی‌اثر یا کم‌اثرترشدن واکسن‌ها بینجامد.
تا کنون متخصصان بسیاری این احتمال را در مورد نوع مشاهده‌شده در بریتانیا بسیار ناچیز ارزیابی کرده اند و می‌گویند برای اینکه ویروس آن‌قدر تکامل یابد که واکسن را بی‌اثر کند، سال‌ها ــ یا دست‌کم ماه‌ها ــ زمان لازم دارد.
جس بلوم، زیست‌شناس تکاملی در مرکز تحقیقات سرطان هاتچینسون در سیاتل به روزنامه آمریکایی نیویورک‌تایمز دراین‌باره گفته: «هیچ کس نباید نگران این باشد که یک جهش واحد فاجعه‌بار می‌تواند ناگهان تمام پادتن‌ها و مصونیت در برابر ویروس را بر باد دهد. این فرآیند سال‌ها طول می‌کشد.»
با این حال، جهش رخ‌داده روی پروتئین خاری می‌تواند کار واکسن‌ها را دشوار کند. واکسن‌ها طوری طراحی شده اند که علیه این پروتئین‌های خاری در بدن پادتن تولید کنند. به همین خاطر استوارت نیل، پروفسور ویروس‌شناسی در کینگز کالج لندن به روزنامه بریتانیایی «گاردین» می‌گوید که جهش در پروتئین خاری «چیزی است که واقعاً باید تحت نظر قرار بگیرد».
به گزارش نیویورک‌تایمز، تا به حال سه جهش‌یافتگی در ویروس کرونا مشاهده شده که بر میزان موثربودن پادتن‌ها روی این ویروس اثرگذار است: در ویروس بازگشته از مینک‌ها به انسان در دانمارک که به کشتار ۱۷ میلیون از این نوع راسوها انجامید؛ در ویروس مشاهده‌شده در بدن یک بیمار با ضعف سیستم ایمنی، و نیز در ویروس مشاهده‌شده در بریتانیا.
دانشمندان ابتدای همه‌گیری تصور می‌کردند که ویروس کرونا پایدار است و احتمال اینکه در برابر واکسن‌ها مصون شود، بسیار ناچیز. اما حالا دیپتی گورداسانی، همه‌گیرشناس بالینی در دانشگاه کوئین مری لندن به نیویورک‌تامیز می‌گوید:
«در ماه‌های اخیر آشکار شده که جهش در ویروس کرونا می‌تواند رخ دهد. با واکسیناسیون انبوه نیز این نسخه‌های جهش‌یافته از ویروس معمول‌تر خواهند شد.»
واکسن‌های مدرنا و فایزر‌ـ‌بیون‌تک باعث تحریک سیستم ایمنی نسبت به پروتئین‌های خاری کرونا می‌شوند اما بدن هر فرد مبتلا به ویروس می‌تواند مجموعه‌ای عظیم و پیچیده و یکه از پادتن‌ها در برابر این پروتئین تولید کند و کار ویروس برای فرار از همه آنها بسیار دشوار است.
به گفته کارتیک چانداران، ویروس‌شناس کالج آلبرت آینشتین نیویورک، «واقعیت این است که شما هزاران سلاح بزرگ دارید که همگی به سمت ویروس نشانه رفته اند… برای ویروس اصلا آسان نیست که راه‌حلی ژنتیکی پیدا کند که بتواند با تمام این پادتن‌ها مقابله کند.»
👈🏽 بیشتر بخوانید: کرونا: دانمارک ۱۵ تا ۱۷ میلیون مینک را می‌کشد
آیا باید نگران بود؟
در مورد ویروس مشاهده‌شده در آفریقای جنوبی، بسیاری از متخصصان عملکرد انسانی را عامل شیوع گسترده‌تر می‌دانند، نه جهش‌های ژنتیکی آن را.
ویروس تغییریافته جدید کرونا در بریتانیا نیز به احتمال بسیار زیاد در برابر واکسن مقاوم نخواهد بود و نرخ مرگ‌و‌میرش هم بالاتر از قبلی‌ها نیست.
اما افزایش میزان سرایت‌پذیری آن ــ اگر داده‌ها درست باشند ــ به حد کافی خطرناک است. پروفسور اندرو هیوارد، استاد همه‌گیرشناسی بیماری‌های عفونی در کالج لندن دراین‌باره به روزنامه «گاردین» می‌گوید: «فکر می‌کنم به حد کافی اطلاعات داریم که بدانیم این نسخه جدید ویروس بالقوگی آن را دارد که یک همه‌گیری بزرگ دیگر به راه بیندازد، بدتر از آنکه قبلاً پیش‌بینی می‌کردیم.» به گفته او، افزایش سرایت‌پذیری علی‌رغم نرخ مرگ‌و‌میر یکسان می‌تواند به مرگ‌های بسیار بیشتری بینجامد.
قرنطینه و رعایت مقررات فاصله‌گیری فیزیکی مهم‌ترین تمهید است. ایران اعلام کرده که آخرین پرواز شرکت هواپیمایی ایران به لندن سه‌شنبه دوم دی انجام خواهد شد و این پرواز بدون مسافر به تهران بازخواهد گشت، هرچند پیش از این یکشنبه وزارت راه و شهرسازی اعلام کرده بود با تشخیص وزارت بهداشت، دو هفته پروازها بین ایران و بریتانیا معلق شده است.
صدا و سیما عامدانه به این ویروس می‌گوید ویروس انگلیسی
اسفندیار / 22 December 2020