آیا تمام تلاش‌های صورت‌گرفته در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر در غرب تنها برای بزک‌کردن چهره صنعت انرژی فسیلی بوده است؟ آیا سرمایه‌داری با تکیه بر هراس از بحران اقلیمی راهکارهایی ارائه داده که کمکی به حل بحران و کاهش موثر استفاده از سوخت فسیلی نمی‌کند و تنها درآمدزاست؟ پاسخ «آری» جف گیبز و مایکل مور، کارگردان و تهیه‌کننده اجرایی فیلم مستند «سیاره انسان‌ها» به این پرسش‌ها جنجال‌آفرین شده است. فیلم این دو که رایگان در یوتیوب منتشر شده بود، از سه‌شنبه ۲۶ مه / ۶ خرداد دیگر در دسترس نیست. دلیل اصلی «نقض کپی‌رایت» اعلام شده، اما کارگردان فیلم می‌گوید که حذف از یوتیوب «سانسور با انگیزه سیاسی» بود. ماجرای این فیلم چه بود؟ و چرا بسیاری از فعالان و دانشمندان محیط زیست آن را به نشر «اطلاعات کذب» متهم کردند؟
وقتی «سیاره انسان‌ها» با تهیه‌کنندگی مایکل مور منتشر شد، واکنش بخشی از فعالان محیط زیست به آن سریع و خشمگین بود. کارگردان سرشناس آمریکایی که به طیف چپ‌گرای دموکرات نزدیک است، فیلم جنجالی دیگری را رونمایی کرد که بخش زیادی از جنبش محیط زیست ــ به‌ویژه بخش نهادینه‌شده ــ را هدف قرار می‌داد.
فیلم بازنمایی تحقیق کارگردان، جف گیبز، یک فعال محیط زیست است که با رفتن به سراغ کارشناسان و پژوهشگران دیگر، پرده از دروغین بودن سرمایه‌گذاری انبوه بر انرژی‌های تجدیدپذیر برمی‌دارد؛ و یا نشان می‌دهد که چه‌طور صنعت سوخت فسیلی در پس پرده صنعت انرژی تجدیدپذیر قرار دارد؛ و یا اثبات می‌کند که حرف‌ها و شعارها درباره گذار به انرژی تجدیدپذیر در اکثر مواقع بزکی است برای آراستن چهره صنعت سوخت فسیلی.
در روایت فیلم بر این تأکید می‌شود که انسان‌ها با مصرف انرژی و انتشار گازهای کربنی اقلیم را بحرانی کرده‌اند و معضل تغییرات اقلیمی جدی و اضطراری است. اما از سوی دیگر، راهکارهای صورت‌گرفته تا کنون برای مقابله با آن هدف اصلی نوک پیکان انتقادهای «سیاره انسان‌ها» است.
فیلم ادعا می‌کند باتری‌های خورشیدی خودشان از یک فرآیند غیرپایدار و آلاینده تولید بیرون می‌آیند و محصولات نفتی در آنها به کار می‌رود؛ یا استفاده از انرژی خورشیدی با انعکاس آینه‌ها ــ آن طور که در نیروگاه خورشیدی آیوانپا در بیابان موهاوی در کالیفرنیا به دست آرنولد شوارتزنگر، فرماندار وقت افتتاح شد ــ حرکتی نمایشی بوده و اکنون تنها به بدل کردن صحرا به زباله‌دانی از خرده‌آینه انجامیده است؛ و نمونه‌های دیگری از این دست. روایت فیلم همچنین ادعای پرده‌برداشتن از روابط نزدیک حامیان استفاده از انرژی تجدیدپذیر با سرمایه‌دارها و بانکدارها را دارد.
گاه نیز کارشناسان فیلم ادعاهای گمراه‌کننده و جنجالی‌ای را مطرح می‌کنند؛ مثل اینکه به جای استفاده از این یا آن انرژی تجدیدپذیر، همان بهتر که به سوزاندن سوخت‌های فسیلی ادامه دهیم.
به گفته خود جف گیبز، کارگردان فیلم، تماشاگر با نکته انتقادی اصلی روبرو در این فیلم آشنا می‌شود: وضعیت به خاطر تغییرات اقلیمی بسیار خطرناک است اما «قراردادن بیلیونرها، بانکدارها، صنعت‌گراها، و بنیادهای متعلق به آنها ــ به عبارت دیگر، سرمایه‌داری و انگیزه سودآوری ــ در قلب برنامه‌مان برای “نجات سیاره”، اشتباه بود.»
گیبز می‌نویسد: «اینکه استخراج معدنی، ذوب فلز، ساخت‌و‌ساز، تراشیدن کوه‌ها، پاکسازی جنگل‌ها، حفاری، آلوده‌کردن هوا، مسموم‌کردن آب، استثمار انسان‌ها و سوزاندن سوخت فسیلی برای فراهم‌کردن انرژی “سبز” ضروری هستند، مسأله کوچکی نیست.»
فیلم گیبز و مور نسبت به تکنولوژی بدبین است، و تنها راه باقیمانده برای پرهیز از فاجعه اقلیمی را نه در تکنولوژی‌های سبز، بلکه در نوعی «ابداع دوباره بشریت» می‌بیند که مصرف‌گرایی لجام‌گسیخته را از بین ببرد و چشم‌انداز سیاست و اقتصاد را مبتنی بر این شعار تغییر دهد: «کمتر، بیشترِ جدید است».
گروه‌ها و سازمان‌های محیط زیستی اما واکنشی خشم‌آلود به فیلم نشان دادند. آنها گفتند که قرارگرفتن نام یک «قهرمان چپ آمریکا»، مایکل مور بر فیلمی که حرف‌های انکارگران اقلیمی را تکرار می‌کند، فاجعه‌بار است و خواهان حذف فیلم از یوتیوب شدند.
مایکل مور با «بولینگ برای کلمباین» (درباره تیراندازی‌ها در مدرسه‌های آمریکایی که ۲۰۰۲ برنده اسکار شد) و «فارنهایت ۱۱/۹» (درباره «جنگ علیه ترور» و برنده نخل طلایی کن در ۲۰۰۴) به شهرت رسید.
فیلم جدیدی که مور تهیه کرده، اکنون پس از میلیون‌ها بار دیده‌شدن از یوتیوب حذف شده است. توبی اسمیت، یک عکاس محیط زیست بریتانیایی ۲۳ مه به یوتیوب شکایت کرد که در «سیاره انسان‌ها» از عکس‌هایش بدون رعایت کپی‌رایت استفاده شده و او بستری را که این عکس‌ها در آن استفاده شده‌اند، نمی‌پذیرد: «من از این مستند حمایت نمی‌کنم، با پیام آن موافق نیستم، و استفاده گمراه کننده از فکت‌ها در روایت آن را نمی‌پسندم.»
پیش از عکاس بریتانیایی، چهره‌های زیادی از فیلم انتقاد کرده بودند و خواهان عذرخواهی مایکل مور شده بودند. در رأس آنها، نوآمی کلاین، نویسنده و فعال و خبرنگار تحقیقی مشهور چپ‌گرا قرار دارد که پس از نوشتن «دکترین شوک»، تمرکز خود را بر تغییرات اقلیمی قرار داد.
کلاین در واکنش به فیلم مور گفت:
«این فیلم در زمانی که بسیاری آماده تغییرعمیق هستند، تخریب زیادی به بار آورده. این موضوع واقعا دلسردکننده است. نقدهای مهمی بر آن نوع حمایت از محیط زیست وجود دارد که از پرداختن به مصرف‌گرایی و رشد نامحدود سر باز می‌زند، اما این فیلم از جمله آنها نیست.»
مارک دیسندورف، یک استاد سیستم‌های انرژی و پایداری نیز به روزنامه بریتانیایی گاردین گفته بود که نکات مطرح‌شده در فیلم درباره انرژی‌های تجدیدپذیر «منسوخ، سطحی، ساده‌سازانه، گمراه‌کننده و بسیار متعصبانه است».
وب‌سایت «فیلم‌ها برای آکسیون» که فیلم‌های مربوط به کنش‌گری سیاسی و زیست‌محیطی را منتشر می‌کند، ابتدا «سیاره انسان‌ها» را منتشر کرد اما سپس در اعلامیه‌ای از حذف آن از این وب‌سایت به دلیل «اطلاعات کذب» خبر داد.
جاش فاکس، مستندساز زیست‌محیطی دیگری که فیلم «سرزمین گاز» را ساخته است، در نامه‌ای با امضای دانشمندان و کنش‌گران دیگر به شدت به فیلم گیبز و مور تاخت و خواهان حذف این فیلم به گفته او «به طرز حیرت‌برانگیزی گمراه‌کننده و بی‌معنا» شد. فاکس نوشت که «سیاره انسان‌ها» همان حرف‌هایی را تکرار می‌کند که لابی‌گرهای صنایع سوخت فسیلی می‌گویند؛ از جمله به پرسش کشیدن امکان اتکا به انرژی خورشیدی و بادی.
فیلم مور و گیبز همچنین به خالی بودن از هر گونه راه‌حل واقعی، استفاده از تصاویری مربوط به بیش از یک دهه پیش در نقد وضعیت کنونی در صنعت انرژی تجدیدپذیر و نیز چندین مورد معوج نشان‌دادن فکت‌ها متهم شده است.
گیبز در پاسخ به انتقادها در بیانیه‌ای «استفاده از داده‌های قدیمی» را اتهامی دروغین خواند و گفت که هر چه در فیلم آمده، به‌روز و دقیق است. او منتقدان را «صنعت‌گرایان اکولوژیک» (ecoindustrialist) توصیف کرد که «هم‌آغوش بانکدارها، میلیاردرها، صنعت‌گراها، و بنیادهایشان هستند».
مور نیز در برابر نقدها از فیلم و واقعی‌بودن آن دفاع کرده و در نهایت گفته است: «ما می‌خواستیم یک بحث دربگیرد و موفق شدیم.»
آیا فیلم گیبز و مور مجموعه‌ای از تئوری توطئه‌ها است؟ آیا توسلی رمانتیک به ایده طبیعت و انتقادی رمانتیک از تکنولوژی است یا حقیقتی را درباره آینده بشر می‌گوید؟ سیاره انسان‌ها از دسترس خارج شده است اما بحث بر سر این پرسش‌ها ادامه دارد.
تماشای این مستند در سایت آپارات
در همین زمینه: