استان سیستان و بلوچستان به عنوان دومین استان پهناور ایران بیش از ۱۱ درصد از کل مساحت کشور را در بر گرفته است. با استناد به شواهد موجود و آمارهای ارائه شده در سایت مرکز آمار ایران در تابستان ۹۸، بالاترین نرخ بیکاری در کشور در استان سیستان و بلوچستان با رقم ۱۵.۲ درصد ثبت شده است. همچنین فهرست بلندی از شاخص‌های محرومیت مانند بالاترین تعداد بی‌سوادان در ایران، بالاترین آمار سوء تغذیه، پائین‌ترین میزان مشارکت در مدیریت خرد و کلان کشوری و … مربوط به این استان پهناور ایران است.
حبیب‌الله سربازی، فعال سیاسی بلوچ اما علت عدم توسعه استان سیستان و بلوچستان را نتیجه بیش از ۹۰ سال تبعیض سیستماتیک اعمال شده از سوی حکومت‌های پهلوی و جمهوری اسلامی در این منطقه می‌داند.
سربازی در تکمیل این گفته‌های خود با اشاره به وضعیت فعلی شهروندان بلوچ در ایران به «زمانه» می‌گوید استان سیستان و بلوچستان تنها نقطه از ایران است که شهروندانش از لحاظ وضعیت معیشتی و رفاهی مشابه انسان‌های ۱۰۰ سال پیش زندگی می‌کنند:
«برای نمونه محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات، در یکی از سفرهای اخیر خود به سیستان و بلوچستان اعلام کرد ۳۵ درصد روستاها در این استان هیچ‌گونه امکاناتی برای برقراری ارتباط تلفنی و مخابراتی در اختیار ندارند. با در نظر گرفتن این اعتراف وزیر و همچنین با توجه به اینکه در حال حاضر حدود ۵۴ تا ۵۶ درصد از جمعیت سیستان و بلوچستان روستانشین هستند، این بدین معناست که نیمی از سیستان و بلوچستان دسترسی به مخابرات و اینترنت ندارند. در مورد بقیه امکانات همچون آب، برق، راه‌های ارتباطی و … نیز وضع به همین شکل است. ما در مورد مردمی صحبت می‌کنیم که مشابه با وضعیت ۱۰۰ سال قبل خودشان زندگی می‌کنند.»
تغییر بافت جمعیتی در مناطق بلوچ‌نشین ایران
موقعیت ویژه جغرافیایی سواحل مکران در استان سیستان و بلوچستان سبب شده تا دولت‌های مختلف در جمهوری اسلامی توجه ویژه‌ای به توسعه اقتصادی و نظامی در این منطقه داشته باشند. برخلاف انتظارها اما طرح‌های ارائه شده از سوی دولت‌ها نه تنها تأثیری بر بهبود شرایط ساکنان مناطق ساحلی سیستان و بلوچستان نداشته، بلکه سیاست‌های اتخاذ شده برای تغییر نظام‌مند بافت جمعیتی در این مناطق، سبب شده تا اوضاع اقتصادی ساکنان به مراتب بدتر از دهه‌های گذشته شود.
علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی روز ۹ آذر ۱۳۹۳ در دیدار جمعی از فرماندهان و مسئولان نیروی دریایی ارتش، اعلام کرد: «مسأله آبادسازی سواحل مکران جزء کارهای اساسی است که باید با همکاری دولت، برنامه‌های مورد نظر در این منطقه با سرعت بیشتری دنبال شود.»
خامنه‌ای همچنین در ابلاغیه مربوط به بند ۲۱ سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه، به دولت وقت دستور داد تا توسعه محور چابهار-خرمشهر با تاکید بر «توسعه سواحل مکران» در دستور کار قرار گیرد.
همچنین در بخش «نقش سواحل مکران در تبدیل ایران به یک قدرت فرامنطقه‌ای» در وب‌سایت «ستاد توسعه سواحل مکران» آمده است:
«سواحل جنوب شرقی ایران به لحاظ جایگاه نظامی می‌تواند در اتخاذ استراتژی‌های فرا منطقه‌ای برای ایران تعیین کننده باشد و توان تحرک میان آب‌های اقیانوسی را به نیروی دریایی ایران ببخشد. این به معنای گسترش حوزه عملیات نظامی ایران، فراتر از حوضچه خلیج فارس و امکان تبدیل آن به یک قدرت دریایی استراتژیک است. بر خلاف محیط بسته خلیج فارس، دریای عمان و اقیانوس هند، با پیوند دادن ما به آب‌های آزاد، امکان این تبدیل را به ما می‌دهد.»
همچنین در ادامه این بخش آمده است:
«وجود پایگاه هوایی چابهار و توسعه آن می‌تواند قدرت نظارتی و کنترل ایران را بر بخش شمالی اقیانوس هند افزایش دهد. سواحل و آب‌های جنوب شرق ایران دارای عمق استراتژیک خاصی است که توان بالایی را برای ایران در مقابله با چالش‌های دفاعی-امنیتی منطقه تضمین می‌کند.»
حبیب‌الله سربازی اما ارائه و اجرای طرح توسعه سواحل مکران را به عنوان طرحی در راستای تغییر بافت جمعیتی در مناطق ساحلی بلوچ‌نشین ایران قلمداد می‌کند و در این رابطه می‌گوید که حکومت جمهوری اسلامی به چند دلیل عمده از جمله «ارسال اسلحه و تجهیزات برای شبه نظامیان حوثی در یمن» و «افزایش تهدیدهای خارجی در تنگه هرمز» در سال‌های اخیر به اجرای این طرح شتاب بخشیده است.
به گفته این فعال سیاسی بلوچ، اکبر ترکان، دبیر پیشین شورای عالی مناطق آزاد ایران در اوایل اسفند ماه ۱۳۹۵ با بیان اینکه در قانون برنامه ششم، توسعه سواحل مکران (دریای عمان) در دستور کار قرارگرفته، اعلام کرد که هدف اولیه این طرح این است که چگونه می‌توان جمعیت سواحل جنوبی ایران را از یک ونیم میلیون نفر به پنج میلیون نفر رساند که دو و نیم میلیون نفر آن در سواحل خلیج فارس و دو و نیم میلیون نفر دیگر در سواحل دریای عمان مستقر شوند.
به گفته ترکان، از زمان دولت محمود احمدی نژاد، کمیته‌ای تشکیل شده برای اینکه پس از استقرار نیروی دریایی ارتش در این مناطق، به این مسأله توجه کند که چگونه باید سایر پشتوانه‌های لازم را برای ایجاد «نقطه‌ای تمدنی» ایجاد کرد.
در همین رابطه وزارتخانه‌های مختلف در این کمیته زیر نظر معاون اول رئیس جمهوری مشغول به کار شده‌اند.
حبیب‌الله سربازی اما با انتقاد از پیگیری سیاست‌های این‌چنینی، می‌گوید:
«برای نمونه اعلام شد بعد از اجرای این طرح، جمعیت شهر چابهار به یک میلیون و ۴۰۰ هزار نفر خواهد رسید. این در حالی‌ست که چابهار در حال حاضر ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار نفر بیشتر جمعیت ندارد. این جمعیت را قرار است از مرکز کشور به سواحل جاسک و چابهار آورده و مستقر کنند.»
در تأیید گفته‌های سربازی می‌توان به اظهارات محسن نریمان، قائم‌مقام وزیر راه و شهرسازی در امور استان‌ها در شهریور ماه ۱۳۹۶ در مورد اجرایی شدن احداث شش شهر جدید در سواحل مکران اشاره کرد.
- در همین زمینه: طرح توسعه چابهار: شهرک سازی دولتی و تخریب سکونت‌گاه بومیان
این فعال سیاسی بلوچ اما با اشاره به تبعات منفی این طرح توسعه برای ساکنان بومی مناطق ساحلی بلوچستان می‌گوید:
«در حال حاضر، بلوچ‌هایی که به دنبال اجرای این طرح از روستاها به شهر مهاجرت می‌کنند، اجبارا در حاشیه‌ها ساکن شده‌اند، آن هم بدون در اختیار داشتن امکاناتی نظیر آب لوله‌کشی و برق. از طرف دیگر نهادهای دولتی به‌طور پیوسته با تخریب سکونت‌گاه‌های این حاشیه‌نشینان، اقدام به واگذاری زمین‌های محل سکونت مهاجران بلوچ به نهادهای نظامی و امنیتی برای ساخت شهرک‌های اداری و مسکونی می‌کنند.»
به گفته او عمده سرمایه‌گذاران در طرح‌های شهرک‌سازی در مناطق مصادره شده از حاشیه‌نشینان، از مرکز کشور و با استفاده از رانت‌های دولتی در این مناطق حضور دارند.
سربازی در ادامه با تشریح عملکرد ستاد طرح توسعه سواحل مکران می‌گوید:
«دبیرخانه طرح توسعه سواحل مکران در وزارت دفاع است. این در حالی است که حتی یک شهروند بلوچ در ارگان‌های ارتش و سپاه و وزارت دفاع حضور ندارد و در برخی موارد مشاهده شده که به بلوچ‌ها اجازه داده نشده تا از در وزارت دفاع داخل بروند. این طرح، چه توسعه‌ای قرار است برای بلوچستان ایجاد کند؟ مسلم است که این توسعه نیست و این تصرف است و هدفش خالی کردن مردم بلوچستان از سرزمین خودشان است. تفکر حکومت، تشیع علوی است و در پی ایجاد یک منطقه فارس با ایدئولوژی حکومتی است.»
این فعال سیاسی بلوچ اما تغییر بافت جمعیتی در مناطق بلوچ‌نشین ایران را مختص سواحل مکران نمی‌داند و درادامه می‌گوید که سیاست‌های حکومت جمهوری اسلامی برای از بین بردن یک‌پارچگی نژادی و فرهنگی و غارت منابع سرزمینی در استان سیستان و بلوچستان در سه محور شمال بلوچستان، شهر زاهدان (به‌عنوان منطقه مرکزی) و سواحل جنوبی در حال پیاده‌سازی است.
سپاه پاسداران و قاچاق رسمی سوخت در بلوچستان
بندر چابهار و پروژه‌های سرمایه‌گذاری مشترک بین‌المللی دستاوردی برای بومی‌های بلوچستان نداشته و ساکنان سیستان و بلوچستان همچنان از بیکاری رنج می‌برند و برای تأمین معیشت به مشاغل کاذب و پرخطر همچون سوخت‌بری روی می‌آورند. در این میان و از زمان آغاز تحریم‌های شدید بین‌المللی علیه ایران در سال‌های اخیر، سپاه پاسداران به‌طور علنی اقدام به قاچاق سوخت از گذرگاه‌های مرزی بلوچستان می‌کند.
با یک جست‌وجوی ساده در اینترنت می‌توان فیلم‌های منتشر شده از ستون تانکرهای سوخت‌بر متعلق به سپاه پاسداران را به‌همراه اسکورت در گذرگاه‌های مرزی دید. این در حالی‌ست که نیروهای سپاه پاسداران (معروف به نیروهای مرصاد) پیوسته به سمت سوخت‌بران بلوچ که از سر ناچاری به سوخت‌بری روی آورده‌اند و آن هم فقط به دلیل حمل چند گالن سوخت، تیراندازی می‌کنند.
یکی از فیلم‌هایی که نشان می‌دهد تانکرهای سپاه پاسداران به‌صورت علنی در قاچاق سوخت نقش دارند، در اواخر خرداد ماه ۱۳۹۸ توسط فعالان شبکه‌های اجتماعی در سیستان و بلوچستان منتشر شد. مقامات سپاه پاسداران اما هیچ واکنشی به این فیلم نشان ندادند.
حدود دو هفته بعد از انتشار فیلم و بالا گرفتن انتقادها از این اقدام سپاه، علی مویدی، رئیس ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، روز ۱۴ تیر ماه ۱۳۹۸ در گفت‌وگو با خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) و در واکنش به انتشار این فیلم، گفت:
«تصاویری که از قاچاق سوخت به صورت ترانزیتی در فضای مجازی منتشر می‌شود مربوط به گذشته است.»
مویدی اما در ادامه گفته‌های خود به‌صورت تلویحی به قاچاق سازمان یافته سوخت از سوی سپاه پاسداران اذعان کرد و گفت:
«راهکارهای مناسبی اتخاذ کردیم و برای مرزنشینان تعریف جدیدی داریم و تلاش می‌کنیم “اگر سوختی هم خارج می‌شود، با هماهنگی و انضباط بخشی انجام شود” که راهکارهای آن با دستگاه‌های مسئول و “متولیان مرزی” در حال بررسی است و از طرف دیگر به دنبال آن هستیم که با هماهنگی دولت، سوخت به قیمت خاصی به فروش برسد و حاصل آن هم برای مرزنشینان هزینه شود.»
حبیب‌الله سربازی اما با اشاره به طرح‌های ناکارآمد دولت برای ساماندهی وضعیت سوخت‌بران بلوچ در مناطق مرزی به زمانه می‌گوید:
«دولت بارها مدعی ساماندهی و حل مشکلات سوخت‌بران شده است و برای این ساماندهی‌ها اعلام کرده‌اند که پول سوخت را به مردم مرزنشینی می‌دهیم که در آن منطقه زندگی می‌کنند ولی در چند نوبت فقط به مردم گفتند بروید و برای کارت، ثبت‌نام کنید، مرزنشینان پول دادند اما نه تنها پول سوخت به حسابشان واریز نشد بلکه از پول‌های واریز شده توسط مردم، دو دوره اختلاس هم صورت گرفت.»
او در ادامه می‌گوید:
«فقط دو بار مبلغی در حد ۴۵ هزار تومان واریز کردند که معیشت مرزنشینان را تأمین نمی‌کرد. مردمی که می‌توانستند با فروش سوخت، در حد تأمین معیشت خود درآمد داشته باشند، به این طرح اعتراض کردند و در نهایت این طرح شکست خورد.»
حبیب‌الله سربازی اما درباره نحوه فروش سوخت به کشورهای همسایه توسط سپاه پاسدران می‌گوید که سپاه با استفاده از ارتباطات «سران طوایف محلی» اقدام به قاچاق سوخت به پاکستان و افغانستان می‌کند.
بایکوت خبری شیوع کرونا در زندان‌های سیستان و بلوچستان
در آخرین گزارش منتشر شده از سوی بنیاد عبدالرحمن برومند درباره وضعیت زندان‌ها در ایران در اوایل اردیبهشت ماه، آمده است که علی‌رغم شیوع کرونا در زندان چابهار، شهروندان محبوس در این زندان از دسترسی به حداقل امکانات بهداشتی نظیر مایع دستشویی، شامپو، صابون و … محروم مانده‌اند.
بر اساس این گزارش مسئولان زندان چابهار تمهیدات لازم را برای کنترل و مراقبت‌های پزشکی از زندانیان در دستور کار قرار نداده‌اند و شرایط زندانیان به گونه‌ای‌ست که زندانیان با کمبود امکانات تخت، پتو، زیرانداز، ملافه و … مواجه هستند و اکثر زندانیان روی کارتن‌هایی می‌خوابند که روی زمین پهن می‌کنند. کمبود سرویس‌های بهداشتی و حمام، نبود مواد بهداشتی و … از جمله مشکلات دیگر آنان است.
از سوی دیگر گزارش‌های رسیده از زندان زاهدان حاکی از آن است که علی‌رغم شیوع گسترده ویروس کرونا در این زندان و با وجود دستورالعمل‌های صادر شده برای کم کردن ازدحام جمعیت زندانیان و اعزام به مرخصی آنها در زندان‌های سراسر ایران، ده‌ها زندانی سیاسی و عقیدتی بلوچ با کارشکنی نهادهای امنیتی و قضائی، همچنان از حق مرخصی خود محروم مانده‌اند.
همچنین «کمپین فعالین بلوچ» اوایل فروردین ماه امسال از ممانعت از اعزام به مرخصی زندانیان عقیدتی محبوس در زندان مرکزی زاهدان از جمله «فضل‌الرحمن کوهی و حافظ اصغر کوهی» توسط نهادهای امنیتی خبر داد.
حبیب‌الله سربازی هم با اشاره به وضعیت نامطلوب زندانیان محبوس در زندان‌های استان سیستان و بلوچستان می‌گوید:
«با در نظر گرفتن ازدحام جمعیت زندانیان و عدم امکان فاصله‌گذاری و کمبود امکانات بهداشتی که حتی یک پزشک متخصص هم در زندان وجود ندارد، مسئولان زندان معمولا با سخت‌گیری، زندانیانی را که علائم کرونا دارند به بیمارستان‌های بیرون از زندان منتقل نمی‌کنند.»
سربازی عدم اعزام زندانیان بلوچ به خارج از زندان را به علت شدت سرکوب‌‌هایی می‌داند که از سوی نیروهای امنیتی در مناطق بلوچ نشین اعمال می‌شود:
«اگر در بلوچستان در خارج از زندان حکومت نظامی برقرار است، زندان‌ها چند برابر وضعیتشان بدتر است. اگر از خارج از زندان گزارش‌ها دقیق به دست فعالین حقوق بشر نمی‌رسد از داخل زندان به مراتب با دشواری و سختی بیشتری این گزارشات منتشر و پخش می‌شود.»
او در مورد در بایکوت خبری نگه داشتن وضعیت زندانیان توسط نهادهای امنیتی می‌گوید:
«نیروهایی از داخل زندان در ماه‌های اخیر نقض حقوق بشر را گزارش می‌کردند اما مأموران امنیتی وقتی متوجه شدند صدای زندانیان به بیرون رسیده، تلفن‌های داخل زندان را عوض کردند و از این طریق توانستند خیلی از آنها را شناسایی کنند و با این کار راه و مسیر گزارش‌گری را نسبتا دشوار کردند.»
این فعال سیاسی بلوچ در پایان گفت‌وگوی خود با زمانه راهکار پیش روی شهروندان بلوچ برای برون رفت از محرومیت و تبعیض را چنین تشریح می‌کند:
«واقعیت امر این است که بلوچستان منطقه‌ای‌ست با هویت، فرهنگ و زبان خاص خودش. از لحاظ سرزمینی نیز موقعیت خاص خودش را دارد. این منطقه آن‌قدر برای گردشگران شگفت‌انگیز است که وقتی وارد آن می‌شوند به آن می‌گویند هندوستان کوچک. تنها چیزی که در این سال‌ها باعث ایجاد شباهت‌ها میان مردم مناطق بلوچ‌نشین با مرکز ایران شده، فعالیت‌های سیستماتیک دو حکومت پهلوی و جمهوری اسلامی برای ایجاد یک دولت-ملت جدید بوده است. تشابه اسمی که در شهرها پیدا شده و در زبان بلوچی برخی کلمات فارسی وارد شده است نیز از این دست است. اپوزیسیون هم متأسفانه به دلیل تلاش‌هایی که حکومت کرده و به دلیل نگاه‌های سیاسی‌ای که وجود دارد، توجه زیادی به سمت بلوچستان ندارد و از این رو راه حلی که فعالان بلوچ جلوی پای مردم می‌گذارند این است که متکی به خودشان باشند و حقوق ملی خود را مطالبه کنند.»
- در همین زمینه