نقش‌آفرینی جنبش دانشجویی در تحولات اجتماعی-سیاسی ایران از روزهای شکل‌گیری اعتراضات سراسری آبان ماه ۹۸ و پیش از آن، تا شیوع ویروس کرونا و به دنبال آن تعطیلی دانشگاه‌ها در سراسر کشور، با سرکوب و برخوردهای امنیتی از سوی نهادهای امنیتی و قوه قضاییه روبه‌رو شده است.
بر اساس گزارش منابع حقوق بشری در ایران، در جریان خیزش سراسری آبان ماه و روزهای پس از آن، بیش از ۵۰ تن از فعالان دانشجویی در سراسر کشور از سوی نهادهای امنیتی بازداشت و زندانی شده‌اند.
سها مرتضایی، دبیر سابق شورای صنفی مرکزی دانشگاه تهران و داوطلب مقطع دکترای علوم سیاسی که از سوی وزارت اطلاعات از ادامه تحصیل محروم شده بود، از نخستین فعالان دانشجویی شناخته شده‌ای بود که در آبان ماه بازداشت شد. مأموران امنیتی روز ۲۶ آبان ماه او را از مقابل خوابگاه دختران دانشگاه تهران ربودند.
- بیشتر بخوانید: شکنجه روانی سها مرتضایی: نمونه‌ای از وضعیت دانشگاه‌ها
هم‌‌زمان با این خبر و با بالا گرفتن اعتراضات در دانشگاه‌های کشور، محمد امین حسینی، دبیر سابق شورای صنفی دانشگاه نوشیروانی بابل و دانشجوی حقوق دانشگاه گرگان نیز روز ۲۶ آبان توسط مأموران وزارت اطلاعات بازداشت شد.
این فعال دانشجویی چند روز بعد با تودیع قرار کفالت از بازداشت آزاد شد اما دو باره و این بار در پی شرکت در تجمعات اعتراضی با هدف اعتراض به شلیک موشک از سوی سپاه پاسداران به هواپیمای خط پروازی تهران-کی‌یف اوکراین که منجر به کشته شدن ۱۷۶ نفر خدمه پروازی و مسافران این هواپیما شد، بازداشت و این بار پس از سه روز، با تودیع قرار وثیقه آزاد شد.
اما شوراهای صنفی دانشجویان کشور در روزهای اعتراضات سراسری آبان با انتشار گزارشی درباره دانشجویان بازداشت شده نوشت:
«در جریان تجمع عصر و شامگاه دوشنبه ۲۷ آبان ۹۸ دانشجویان دانشگاه تهران، چندین آمبولانس حامل نیروهای لباس شخصی وارد این دانشگاه شدند و ده‌ها تن از دانشجویان را بازداشت و بعد از انتقال به آمبولانس‌ها به بازداشتگاه منتقل کردند.»
همین منبع در ادامه گزارش خود اسامی ده‌ها تن از دانشجویان بازداشت شده توسط مأموران لباس شخصی را منتشر کرد.
اسماعیل سلیمانی، رئیس حراست دانشگاه تهران اما در واکنش به انتشار خبر بازداشت دانشجویان توسط مأموران لباس شخصی و انتقال این دانشجویان به وسیله آمبولانس، اعلام کرد:
«ما نمی‌دانیم ضابط بازداشت این دانشجویان چه کسی بوده و کجا دستگیر شده‌اند؛ خیلی از آنهایی که دستگیر شده‌اند ممکن است که بازداشت باشند و هنوز به مرحله بازپرسی و دادسرا نرسیده باشند.»
سعید حبیبا، معاون دانشجویی دانشگاه تهران اما در روزهای پس از این ماجرا، با انکار ورود نیروهای امنیتی به محوطه دانشگاه گفت که این دانشجویان در بیرون از محوطه دانشگاه بازداشت شده‌اند.
ابوالفضل نژادفتح، دانشجوی انسان‌شناسی دانشگاه تهران و فعال صنفی دانشجویی از جمله ده‌ها دانشجویانی است که در جریان اعتراضات آبان ماه در تجمع داخل دانشگاه تهران بازداشت شدند.
او پس از یک ماه بازداشت، روز ۲۷ آذر ماه با سپردن وثیقه ۲۰۰ میلیون تومانی به‌صورت موقت آزاد شد.
امیر فرصتی، نرگس باقری، ملیکا قرگوزلو، کامیار ذوقی، علی نانوایی، ملیحه جعفری، نبی تردست، صلاح غریبی و ده‌ها نفر دیگر از فعالان دانشجویی، از جمله بازداشت شدگان روزهای اعتراضات سراسری آبان ماه امسال هستند.
در حالی که بسیاری از فعالان دانشجویی در سراسر کشور به دلیل برگزاری یا شرکت در تجمعات اعتراضی آبان ماه همچنان در بازداشت بوده یا به‌طور موقت آزاد شده‌اند، شمار دیگری از فعالان دانشجویی که در اعتراض به شلیک پدافند هوایی سپاه پاسداران به هواپیمای مسافربری اوکراینی به خیابان آمده بودند، از سوی نهادهای امنیتی بازداشت شدند.
از سوی دیگر اما بهاره هدایت، فعال دانشجویی و دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه تهران روز ۲۱ بهمن ماه به حراست دانشگاه تهران احضار شد اما یک روز بعد در تماسی تلفنی از دادسرای اوین، به خانواده خود اعلام کرد که از سوی مأموران امنیتی بازداشت شده است.
اسماعیل سلیمانی، رئیس حراست دانشگاه تهران در ابتدا همکاری حراست در بازداشت این فعال دانشجویی را انکار کرد اما دو روز بعد به صورت تلویحی به همکاری با نهادهای امنیتی برای بازداشت بهاره هدایت اقرار کرد.
شیوا نظرآهاری، فعال حقوق بشر، با اشاره به همکاری حراست دانشگاه و به نقل از نزدیکان بهاره هدایت در توئیتر خود نوشت:
«بهاره هدایت را در دفتر حراست دانشگاه کتک زده‌اند، با زور سوار ماشین کرده و به بازداشتگاه وزرا برده‌اند.»
بهاره هدایت اما روز ۲۹ بهمن با تودیع قرار وثیقه از زندان آزاد شد.
علاوه بر بهاره هدایت، دو دانشجوی دیگر دانشگاه تهران به نام‌های امیرمحمد شریفی و معین زارعیان هم در مقابل خوابگاه دانشجویی بازداشت شدند و برایشان در دادسرای اوین پرونده باز شد. اتهام این دانشجویان شرکت در تجمع‌های آبان ماه در دانشگاه و «طرح شعارهای تند و ساختارشکنانه» اعلام شد.
به نظر می‌رسد با وجود افزایش خطر شیوع ویروس کرونا در ایران، در حالی که دانشگاه‌ها در سراسر کشور به حالت تعطیل درآمده‌اند، سرکوب فعالان دانشجویی همچنان ادامه دارد. تنها چند روز پس از اعلام تعطیلی دانشگاه‌های کشور، دست‌کم چهار فعال دانشجویی از سوی نیروهای امنیتی بازداشت شدند.
بر اساس گزارش‌های منتشر شده از سوی منابع دانشجویی، فروزان یزدانی پور، دانشجوی رشته مطالعات فرهنگی و رسانه در دانشگاه تهران، شامگاه سه‌شنبه سوم اسفند ماه در پی یورش ماموران امنیتی به منزل پدرش، بازداشت شد.
با وجود اینکه شعبه چهارم دادسرای اوین برای آزادی موقت این فعال دانشجویی، میزان ۵۰۰ میلیون تومان وثیقه تعیین کرده، اما خبرهای رسیده در روزهای اخیر حاکی از آن است که پس از گذشت ۱۳ روز از بازداشت، دادگاه همچنان با آزادی او به قید وثیقه مخالفت می‌کند.
امیرحسین علی‌بخشی، از فعالان دانشجویی دانشگاه امیرکبیر تهران هم در تاریخ چهارم اسفند از سوی نیروهای امنیتی بازداشت شد. او عضو سابق شورای احیای انجمن‌های دانشجویی و انجمن اسلامی دانشجویان ترقی‌خواه دانشگاه امیرکبیر است.
علی‌بخشی پس از اتمام مراحل بازجویی و تکمیل پرونده، روز سه‌شنبه ۱۳ اسفند ماه با تودیع وثیقه سنگین به مبلغ ۵۰۰ میلیون تومان از زندان اوین آزاد شد.
ضیا نبوی، فعال مدنی و دانشجوی کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی تهران نیز روز ششم اسفند ماه از سوی مأموران امنیتی در منزل شخصی خود بازداشت شد.
او عضو سابق انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه نوشیروانی بابل است که پیش از این و در جریان اعتراضات سال ۱۳۸۸ نیز بازداشت و به زندان محکوم شده بود.
ضیا نبوی در جریان بازداشت اخیر پس از شش روز و در حالی که خبرهایی در مورد وخامت حال جسمانی‌اش منتشر شده بود، در روز ۱۲ اسفند آزاد شد.
علی حقیقت جوان، یکی دیگر از فعالان دانشجویی دانشگاه علم و صنعت است که درست پس از اعلام تعطیلی دانشگاه‌ها به دلیل شیوع ویروس کرونا از سوی نیروهای امنیتی بازداشت و ۹ روز بعد یعنی ۱۳ اسفند ماه، با صدور وثیقه نیم میلیارد تومانی آزاد شد.
در خبری دیگر و در سایه بحران شیوع کرونا، روز هفتم اسفند ماه، ملیکا قراگوزلو، دانشجوی روزنامه‌نگاری دانشگاه علامه طباطبایی و دبیر انجمن اسلامی دانشکده ارتباطات این دانشگاه که در جریان اعتراضات آبان ۹۸ به همراه یک دانشجوی دیگر دانشگاه علامه دستگیر و روز ۱۰ آذر با تودیع قرار وثیقه و تا پایان مراحل دادرسی از زندان اوین آزاد شده بود، بر اساس رأی دادگاه به تحمل شش ماه حبس تعزیری محکوم شد.
همچنین طبق اخبار رسیده ملیحه جعفری، دانشجوی رشته نمایش عروسکی پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران که آبان ماه امسال هنگام خروج از دانشگاه بازداشت شده بود، روز ۱۳ اسفند ماه از سوی شعبه ۲۶ دادگاه انقلاب تهران، به شش ماه حبس تعزیری و مجازات‌های دیگر از جمله رو‌نویسی کتاب‌های مذهبی محکوم شد.
از سوی دیگر لیلا حسین زاده، دبیر شورای صنفی دانشجویان دانشگاه تهران که هم اکنون در حال سپری کردن دوران محکومیت ۳۰ ماهه خود در بند زنان زندان اوین است، همچنان از اعزام به مرخصی محروم مانده است.
افزایش فشارها بر فعالان دانشجویی در حالی است که بر اساس ماده ۲۰ اعلامیه جهانی حقوق بشر، برگزاری و شرکت در تجمعات اعتراضی نه تنها جرم محسوب نمی‌شود بلکه این مهم به عنوان یکی از حقوق اساسی شهروندان به شمار می‌آید و اتهامات منتسب به فعالان دانشجویی در روزهای اخیر در تقابل با مفاد اسناد بین‌المللی حقوق بشر قرار دارد.
- در همین زمینه