نعیمه دوستدار – آمریکا، مصر، انگلستان و حالا کانادا. تعداد کشورهایی که در ایران سفارتخانه ندارند، کم‌کم بیشتر می‌شود.

با اعلام خبر تعطیلی سفارت کانادا در ایران، در کمتر از یکسال، اکنون این دومین سفارتخانه خارجی است که در ایران تعطیل می‌شود: بریتانیا و کانادا، هر دو کشورهایی بوده‌اند که تعداد زیادی از ایرانیان برای کار و تحصیل در آنها زندگی می‌کنند و به دنبال آن، تعداد زیادی نیز برای دیدار فرزندان و بستگان‌شان به این کشورها رفت و آمد دارند.

اکنون مهاجران و ساکنان این دو کشور هم به جمعیت بزرگ ایرانیان مقیم آمریکا پیوسته‌اند که هم خود در انجام امور کنسولی و عای خود دچار مشکل‌اند، هم وابستگان‌شان در ایران برای برقراری ارتباط با آنها دچار مشکل شده‌اند.

سنت تعطیلی سفارت‌ها

سفارتخانه دارای ماموریت دیپلماتیک دائمی و مسئول روابط دیپلماتیک با كشور میزبان و حافظ منافع شهروندان خودی در كشور میزبان است.

بازار مشاغل کاذب برای انجام امور کنسولی در ایران گرم است. از جمله این مشاغل، دریافت مبلغی برای تعیین وقت سفارت در کشورهای دیگر، پر کردن فرم‌های تقاضا و پرداخت مبالغ مربوط به این امور از طریق کارت‌های اعتباری است که امکان آن برای ایرانیان داخل کشور وجود ندارد و برخی واسطه‌ها از این طریق سودجویی می‌کنند.

سفیر بالاترین مقام اداری سفارتخانه و دیپلمات ارشد و سخنگوی دولت خود در كشور میزبان است و سفرا معمولاً یكی از بالاترین سطوح شغلی در رده‌بندی سیاسی محسوب می‌شوند. وجود سفارتخانه در یك كشور نشانه به رسمیت شناخته شدن كشور میزبان توسط كشور دارای سفارتخانه است. تعطیل شدن سفارتخانه‌ها که به معنای به حداقل رسیدن روابط سیاسی دو کشور است، هم در بعد سیاسی هم در بعد اجتماعی بر احوال مردم ایران موثر است.

با حمله شماری از دانشجویان پیرو خط امام و تصرف سفارت آمریکا در تهران و به گروگان گرفتن ۶۶ دیپلمات آمریکایی در ۱۳ آبان ۱۳۵۸، سفارت آمریکا در ایران تصرف شد و اکنون بیش از ۳۲ سال است که آمریکا در ایران سفارتخانه ندارد. روابط ایران و مصر نیز در سال ۱۳۵۸ و به دستور آیت‌الله خمینی قطع شد.

سنت حمله به سفارت‌ها با حمله به سفارت انگلستان دوباره زنده شد. سه‌شنبه، هشتم آذر ۱۳۹۰ عده‌ای بسیجی که دانشجویان دانشگاه‌های تهران نامیده شدند، وارد ساختمان سفارت انگلستان شدند، پرچم بریتانیا را پایین کشیدند و بعضی مدارک را از درون ساختمان سفارتخانه به بیرون پرتاب کردند.

پس از تعطیلی سفارت‌های دو کشور در پایتخت‌های یکدیگر، سفارت سوئد در تهران حافظ منافع دولت بریتانیا و در مقابل سفارت عمان در لندن، حافظ منافع دولت ایران است.

روز جمعه، ۱۷ شهریور ۱۳۹۱ (هفتم سپتامبر)، سفارت کانادا در ایران تعطیل شد. جان برد، وزیر امور خارجه کانادا، در بیانیه‌ای دیپلمات‌های ایرانی در کانادا را “عنصر نامطلوب” خواند و اعلام کرد که روابط دیپلماتیک بین کانادا و ایران به حالت تعلیق درآمده، تمام دیپلمات‌های کانادا ایران را ترک کرده‌اند و به دیپلمات‌های ایران در اوتاوا گفته شده است که در مدت پنج روز این کشور را ترک کنند.

حوادث پس از انقلاب اسلامی در ایران و مهاجرت تعداد زیادی از ایرانیان به کشورهای مختلف اروپایی و آمریکایی، سرنوشت بسیاری از آنان را به روابط دیپلماتیک گره زده است. این ارتباط گاه در سطح امور روزمره و عادی زندگی این دسته از ایرانیان است و گاه به وضعیت پرونده‌های سیاسی، اقتصادی و حقوق بشری برمی‌گردد.

چه کسی بیشتر ضرر می‌کند؟

تعطیلی سفارتخانه‌ها هم برای مردم ایران مشکل‌ساز است هم برای دولت ایران؛ اما عده‌ای معتقدند این مشکلات برای مردم بیشتر است.

امیر، شهروند ایرانی که پرونده‌ای برای رفتن اقامت در کانادا باز کرده است، در این زمینه می‌گوید: “اگر بخواهیم ببینیم مشکلات این اتفاق بیشتر برای مردم است یا دولت، باید از هر دو نظر این قضیه را بررسی کنیم. کانادا یکی از کشورهایی است که مهاجران ایرانی زیادی دارد. علاوه بر آن کشوری است که بسیاری از دانشجویان ایرانی آنجا تحصیل می‌کنند. حالا شما فرض کنید که سال‌ها برای گرفتن اقامت این کشور تلاش کرده‌اید و الان که روابط دو کشور قطع شده، باید همچنان در ایران بمانید و به فکر گرفتن اقامت در یک کشور دیگر باشید.

این تنها مردم عادی نیستند که از قطع روابط ایران با کشورهایی مثل آمریکا، کانادا و بریتانیا لطمه می‌بینند. نگرانی‌های موجود درباره وضعیت ایران در جامعه بین‌المللی و انزوای هرچه بیشتر این کشور در کنار تهدید به جنگ و تحریم‌های گسترده، اکنون به دغدغه‌ای عمومی در میان ایرانیان تبدیل شده است.(عکس: حمله به سفارت آمریکا و گروگانگیری در سال ۱۳۵۸)

اما از نظر دولت ماجرا فرق می‌کند. از آنجا که بعد از فرار محمود خاوری به کانادا بسیاری خوشحال شدند که کسی دستش به او نمی‌رسد تا شرکای خودش در جریان اختلاس را معرفی کند، طبیعی است که بعد از این قضیه و قطع شدن روابط، بعضی از افراد حکومتی بیشتر خوشحال می‌شوند. چون دیگر ایران نمی‌تواند از کانادا به صورت رسمی برای برگرداندن خاوری درخواست کند. از آن گذشته، دولت ایران هیچ‌وقت رابطه استراتژیک و نزدیکی با کانادا نداشته و طبیعی است به‌خاطر این اتفاق، معادلات قدرت زیاد به هم نمی‌خورد و تاثیری در نظام ندارد. پس نتیجه می‌گیریم که این اتفاق به ضرر مردم است.”

تینا، دانشجوی ایرانی ساکن کانادا که تنها یک‌سال است به این کشور رفته است می‌گوید: “به نظر من هم سیاست خارجه ایران ضرر می‌بیند هم مردم. متاسفانه یک مشکل بزرگ و اساسی برای مهاجران ایرانی که برای ادامه تحصیل و … به کانادا آمده‌اند به‌وجود آمده است.“

ایرانیان در وطن مانده

در سال‌های گذشته، هر ایرانی که تقاضای سفر یا اقامت در آمریکا را داشت، باید برای انجام کارهای مربوط به این سفر، در سفارتخانه‌های این کشور در خارج از ایران اقدام می‌کرد.

این روند در تمام سال‌‌های پس از انقلاب در ایران وجود داشته و تقاضای هر ویزای آمریکا با پذیرش خطر پذیرفته نشدن، کمترین هزینه‌اش یک سفر خارجی به کشورهایی نظیر ترکیه، امارات یا سوریه است که علاوه بر هزینه‌های مربوط به تقاضای ویزا در سفارتخانه‌، شامل هزینه‌‌های بلیت هواپیما و هتل هم می‌شود.

طیفی از افکار عمومی در ایران معتقدند که حفظ روابط دیپلماتیک در مجموع می‌تواند در زمینه‌های اجتماعی و سیاسی به نفع ایرانیان باشد؛ چراکه تنگ‌تر شدن مسیرهای دیپلماتیک، تنها باعث بسته‌تر شدن فضا می‌شود و حکومت را در سیاست‌های استبدادی خود آسوده‌تر خواهد کرد.

اکنون چند ماهی هست که همین مسئله در مورد تقاضای ویزا از سفارت انگلستان هم وجود دارد و ایرانیان متقاضی باید متحمل هزینه‌های اضافی سفر و انتظار برای پاسخ شوند. اتفاقی که مدت کوتاهی است در مورد کانادا هم افتاده و پس از تعطیل شدن بخش کنسولی آن در ایران، به کشورهای دیگر منتقل شده است.

با این اتفاق‌ها، بازار مشاغل کاذب برای انجام امور کنسولی در ایران گرم است. از جمله این مشاغل، دریافت مبلغی برای تعیین وقت سفارت در کشورهای دیگر، پر کردن فرم‌های تقاضا و پرداخت مبالغ مربوط به این امور از طریق کارت‌های اعتباری است که امکان آن برای ایرانیان داخل کشور وجود ندارد و برخی واسطه‌ها از این طریق سودجویی می‌کنند.

مینو، شهروند تهرانی که پسرش ۱۲ سال است در انگلستان زندگی می‌کند، پیش از این چندین بار به این کشور سفر کرده، اما حالا با پایان اعتبار ویزایش مجبور است برای تقاضای ویزا به خارج از کشور برود. قبل از آن، برای پر کردن فرم تقاضا، به واسطه‌ای مراجعه کرده که با دریافت ۸۰ دلار، هم فرم را پر می‌کند، هم هزینه ویزا را به حساب سفارت می‌ریزد. پاتوق این واسطه‌ها جایی در حوالی محل سفارت سابق انگلستان است و این واسطه تاکیدکرده که اگر این فرم توسط او پر نشود، ممکن است ویزا رد شود. شهروندان زیادی مانند مینو، امکان پرداخت هزینه فرم را به دلیل قطع ارتباط با بانک‌های جهانی ندارند و ترجیح می‌دهند این ۸۰ دلار را بپردازند.

لیلا و همسرش هم چند سالی هست که پسر جوان‌شان را برای ادامه تحصیل به انگلستان فرستاده‌اند. با بسته شدن سفارت این کشور، حالا مدت‌هاست که همسر لیلا امکان سفر برای دیدار فرزندش را پیدا نکرده است و با توجه به وضعیت شغلی‌اش نمی‌تواند مدت‌ها در خارج از کشور منتظر صدور ویزا بماند.

ایرانیان آنور آب

سوی دیگر این داستان، ایرانیان ساکن در کشورهای بدون سفارت هستند. از چندی قبل، حساب‌های بانکی برخی از ایرانیان در کشورهای مختلف از جمله کانادا بسته شده و حالا مشکلات دسترسی به خدمات کنسولی، هزینه‌های مادی و معنوی زیادی به جامعه ایرانی تحمیل کرده است.

با اعلام خبر تعطیلی سفارت کانادا در ایران، در کمتر از یکسال، اکنون این دومین سفارتخانه خارجی است که در ایران تعطیل می‌شود: بریتانیا و کانادا، هر دو کشورهایی بوده‌اند که تعداد زیادی از ایرانیان برای کار و تحصیل در آنها زندگی می‌کنند و به دنبال آن، تعداد زیادی نیز برای دیدار فرزندان و بستگان‌شان به این کشورها رفت و آمد دارند.(عکس: حمله به سفارت انگلیس در تهران)

اکنون ایرانیان ساکن این کشورها برای انجام امور مربوط به اسناد ومدارک و … مرجعی برای مراجعه ندارند و مجبورند به کشورهای دیگر سفر کنند. دشوار و پرهزینه شدن انجام کارهای معمولی مثل تعویض گذرنامه، ثبت ازدواج، ثبت تولد و دریافت شناسنامه، دریافت خدمات دانشجویی، دادن وکالت‌نامه یا دیگر امور کنسولی مورد نیاز برای ایرانیان مقیم این کشورها و ناچار شدن آنها به ارسال مدارک خود به سفارت‌های ایران در کشورهای دیگر و دشوارتر شدن دریافت ویزا، اقامت و … تنها بخشی از مشکلات ایرانیان ساکن این کشورهاست.

این تنها مردم عادی نیستند که از قطع روابط ایران با کشورهایی مثل آمریکا، کانادا و بریتانیا لطمه می‌بینند. نگرانی‌های موجود درباره وضعیت ایران در جامعه بین‌المللی و انزوای هرچه بیشتر این کشور در کنار تهدید به جنگ و تحریم‌های گسترده، اکنون به دغدغه‌ای عمومی در میان ایرانیان تبدیل شده است و انتشار اخباری از این دست، افکار عمومی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و نگرانی‌هایی را ایجاد می‌کند.

از سوی دیگر در مورد اخیر، قطع روابط دیپلماتیک و بسته شدن سفارتخانه‌های دو کشور، به برخی تلاش‌های دیپلماتیک برای حفظ جان زندانیان ایرانی – کانادایی که در انتظار اجرای حکم اعدام خود نشسته‌اند، لطمه می‌زند و این تصور را در میان عموم ایجاد کرده که ممکن است دستگاه قضایی ایران در واکنش به این ماجرا، جان این زندانیان را به خطر بیندازد.

طیفی از افکار عمومی در ایران معتقدند که حفظ روابط دیپلماتیک در مجموع می‌تواند در زمینه‌های اجتماعی و سیاسی به نفع ایرانیان باشد؛ چراکه تنگ‌تر شدن مسیرهای دیپلماتیک، تنها باعث بسته‌تر شدن فضا می‌شود و حکومت را در سیاست‌های استبدادی خود آسوده‌تر خواهد کرد.

علی، شهروند ۳۹ ساله اهل شیراز می‌گوید: “با این اقدامات وضعیت حقوق بشر هم بدتر خواهد شد. مخالفان داخلی هم دیگر نمی‌توانند راحت فعالیت کنند و در نتیجه افراد و گروه‌های جنگ‌طلب قدرت می‌گیرند.”

ایرانیان عادی، آنها که تنها می‌خواهند گذرنامه‌شان را تمدید کنند یا سالی یک بار به دیدار خویشان‌شان بروند، در کنار ایرانیانی که اخبار کشورشان را در میان اخبار روز دنیا دنبال می‌کنند و نگران جنگ و تحریم و فشارهای بیشترند، همه احساس می‌کنند که این روزها، خبر تعطیلی هر سفارتخانه، می‌تواند نشانه‌ای ترسناک از آینده‌ای نامعلوم باشد.