بدون شک نیروگاه اتمی بوشهر یکی از پرچالش‌ترین نیروگاههای تولید برق است که در ایران ساخته شده است. هر چند که نویسنده این سطور از روز اول با ساخت و یا بهتر، ادامه تکمیل ساخت این نیروگاه مخالف بود و هنوز هم ساخت نیروگاه اتمی را مناسب سبد انرژی ایران نمی‌داند.
در این یادداشت به کارنامه واقعی این نیروگاه از زمان راه‌اندازی آن خواهم پرداخت.
دلایل مخالفت خودم با ساخت نیروگاه بوشهر را قبلاً در طی مقالات مختلف نوشته ام و جان کلام آن مقالات این است که قرار دادن این نوع تولید برق در سبد انرژی ایران نه به لحاظ سیاست مستقل انرژی خوانایی دارد ــ زیرا ایران معادن اورانیوم شناخته‌شده بسیار کم دارد و در ضمن برای ساخت و نگهداری دائم محتاج تکنیک خارج مرزهای کشور است ــ و نه به لحاظ محیط زیست مناسب است.
زیست‌محیطی‌نبودن نیروگاه بوشهر به دو دلیل است: اولاً در صورت حادثه‌ای می‌تواند فاجعه‌ای برای نسل‌ها در سطح وسیعی از منطقه درست کند و ثانیاً به لحاظ کاستن از گازهای گلخانه ای هم روش مناسبی نیست چون می توان با این سرمایه به مراتب راهکارهای کاراتر در جهت کم کردن گازهای گلخانه ای داشت. برای مثال با ساختن نیروگاههای تجدیدپذیر خورشیدی و بادی و… می‌توان بسیار کاراتر در جهت کاستن گازهای گلخانه‌ای گام برداشت و یا می‌توان نیروگاههای فسیلی را که با کارایی زیر ۳۰٪ کار می‌کنند تجهیز کرد و کارایی آنها را به حداقل ۵۰٪ رساند و به این ترتیب از اتلاف میزان زیادی سوخت فسیلی جلوگیری کرد. در ضمن در این راه‌حل‌ها علاوه بر مقرون به صرفه بودن می‌تواند منشاء تولید کار در سطح وسیع شود. در هر دو مورد مقاله‌های متعددی نوشته ام و مقایسه را بین نیروگاه اتمی و راه حل‌های دیگر انجام داده ام که ذکر آنها در اینجا بی مورد است.
پس از این مقدمه کوتاه که ناگزیر بودم آن را شرح دهم تا به این وسیله دید خود را نسبت به نیروگاه اتمی روشن کرده باشم، سعی می‌کنم در اینجا به دور از هر گونه تعصب کارنامه نیروگاه اتمی بوشهر را برسی کنم.
اصولاً نیروگاههای اتمی مخارج احداث بسیار بالایی دارند و از این رو لازم است که این نیروگاه‌ها با حداکثر توان خود و حداکثر ساعات در طول عمر خود به تولید برق مشغول باشند. این وضعیت برای نیروگاه بوشهر البته بسیار حادتر است، زیرا مخارج احداث آن بسیار بیشتر از مخارج یک نیروگاه متعارف هسته‌ای با این قد و قواره بوده است.
از این رو باید دید که نیروگاه اتمی بوشهر به چه میزان کارایی داشته است. البته باید گفت که اصولاً برآورد کارایی نیروگاههای نو احداث‌شده در یکی دو سال اول معیار خوبی برای مقایسه کارایی آن با سایر نیروگاههای مشابه نیست. مخصوصاً که نیروگاه اتمی به دلیل پیچیده بودن آن راه اندازی و تنظیم آن به طور طبیعی مشکل تر است. در ضمن اینکه نیروگاه اتمی بوشهر که چندین تکنیک مختلف در طی چند دهه در ساخت آن دخیل بوده است این مشکل را حادتر می کند.
برای برآورد کارایی احتیاج به یک سری آمار داریم که این آمار را من یا از سایتهای رسمی ایران از جمله سایت نیروگاه هسته‌ای بوشهر و سایتهای رسمی آمار تولید و توزیع برق در ایران و یا از بنگاه بین‌المللی انرژی برداشت کرده ام. متاسفانه همیشه این ارقام با هم خوانایی ندارند و دلیل این یکسان نبودن را هم به درستی نمی‌دانم از چه روست.
تولید برق تحویل داده شده به شبکه نیروگاه بوشهر
در یک مقایسه بین آمار تولید برق ویژه [1] درج‌شده در سایتهای رسمی ایران و داده‌های بنگاه انرژی بین‌المللی نشان می‌دهد که این دو با هم خوانایی ندارد. برای مثال در سال ۱۳۹۴ شمسی میزان برق تحویل داده شده به شبکه در آمار رسمی ایران کمتر از آن چیزی است که آژانس بین المللی انرژی ذکر کرده است. و در باقی سال‌ها این برعکس است و میزان برق تحویل‌داده‌شده به شبکه برق در آمارهای رسمی بیشتر از آن چیزی است که آژانس بین المللی انرژی ذکر کرده است. در نمودار زیر از جمله این اختلاف‌ها را در سال‌های مختلف می‌توان مشاهده کرد. همانطور که مشاهده می‌شود، نیروگاه اتمی بوشهر در دو سال آخر بیش از شش تراوات ساعت برق به شبکه تحویل داده است.
برای درک بهتر این که این میزان برق تحویل‌داده‌شده به لحاظ کارایی خوب است یا بد، اول می‌باید ضریب بهربرداری[2] نیروگاه بوشهر را محاسبه کرد و بعد این ضریب را با نیروگاههای اتمی بین المللی مقایسه کرد.
ضریب بهره‌برداری
همانطور که ذکر شد یکی از روشهای مقایسه کارایی یک نیروگاه ضریب بهره برداری آن است. به‌طور خلاصه این ضریب نشان می دهد که یک نیروگاه در صورت ایده‌ال در طول یک زمان مشخص حداکثر چه میزان برق می‌توانسته تولید کند و به شبکه تحویل دهد و چه میزان در واقعیت امر تولید کرده است. در نمودار زیر ضریب بهره برداری نیروگاه اتمی بوشهر بر اساس داده های آمارهای رسمی کشور و داده های بنگاه انرژی بین المللی قابل مشاهده است.
همانطور که مشاهده می‌شود ضریب کارایی در دو سال آخر بین ۷۹٪ تا ۸۵٪ بنابر اینکه کدام آمار را ملاک قرار دهیم با هم فرق می‌کند.
برای اینکه بتوانیم بهتر دریابیم که برای مثال ۷۹٪ ضریب کارایی آیا خوب است یا بد، لاجرم بهتر است این رقم را با نیروگاههای دیگر مقایسه کنیم. فرانسه کشوری است که می‌توان گفت در حال حاضر یکی از کشورهای است که با داشتن میزان بسیار بالایی نیروگاه اتمی در طی چندین دهه توانسته تجربه بسیار زیادی در این راه کسب کند و بدون شک یکی از کشورهای است که می تواند مقایسه خوبی بعنوان مرجع باشد.
برای اینکه مقایسه بتواند قابل تحلیل باشد باید چند نکته را در نظر بگیریم. اول اینکه تمامی نیروگاه‌ها چه نیروگاههای اتمی و چه نیروگاههای از نوع دیگر هر از چند سالی احتیاج به یک تعمیرات اساسی دارد که سبب می شود در آن سال تولید و ضریب بهره برداری بطور چشمگیری پائین بیاید. نیروگاه بوشهر فقط بعد از سه سال مجبور شد که تن به تعمیرات اساسی بدهد و در ضمن طول عمر فعال این نیروگاه بسیار کم است؛ لاجرم در مقایسه فقط عملکرد دو سال آخر در نظر گرفته شده است. در همین راستا اگر نیروگاهی در فرانسه دردوسال آخر مجبور به تعمیرات اساسی شده باشد آن نیروگاه را در مقایسه منظور نکرده ام. در ضمن برای اینکه نمودار خوانایی داشته باشد فقط چند نیروگاه فرانسه برای مقایسه انتخاب شده است.
در ضمن در مقایسه معدل کارای برای بوشهر در دو سال اول منظور نشده است. این هم به دلیل سن کم نیروگاه بوشهر است که اگر این دوسال اول منظور شود تا حد زیادی مقایسه را مخدوش می کند. و نکته دیگر اینکه تمامی آرقام برای مقایسه از بنگاه انرژی بین المللی آورده شده است. نمودار زیر این مقایسه را نشان می دهد.
همانطور که مشاهده می‌کنید در دوسال آخر نیروگاه بوشهر نسبتاً عملکرد خوبی داشته است و توانسته است ضریب کارایی را که زیر ۴۰٪ بوده است را به حدود ۸۰٪ برساند.
میزان معدل ضریب بهره‌برداری (ستون خاکستری) در طول عمر یک نیروگاه را در این نمودار آوردم تا خواننده بداند که حدوداً چه میزان می توان انتظار داشت که یک نیروگاه اتمی کارایی داشته باشد. سه نیروگاه سوئد را نیز مقایسه کردم که در این نمودار نیاورده ام و آنها هم تقریباً در راستای نیروگاههای فرانسه کارایی داشته است.
همانطور که گفتم هر چند که نویسنده با ساخت نیروگاه اتمی مخصوصا در ایران مخالف است و امید است که دیگر شاهد ساخت نیروگاه اتمی دیگر نباشیم اما لازم دیدم که عملکرد نیروگاه فعلی را مطالعه کنم تا ببینم که میزان کاریی آن به چه میزان است و یافته های خود را بدور از تعصب در اختیار خواننده بگذارم.
همانطور که قبلا به تکرار نوشتم این نیروگاه هیچگاه به سوددهی نخواهد رسید و این نیروگاه تا آخر عمر خود با ضرر همراه خواهد بود. این هم به این دلیل است که برق تولیدی آن بسیار گران‌تر از برقی است که به فروش می‌رسد. اما البته این ضرر به مراتب بیشتر می‌شود اگر ضریب بهره‌برداری آن پائین باشد. لاقل از این بابت جای خوشحالی است که ضریب بهره‌برداری آن بسیار بهبود پیدا کرده است. حال باید دید که تحریم‌ها و نبود پول در ادامه کار نیروگاه اتمی بوشهر چه تاثیر خواهد گذاشت.
یادداشت‌ها:
[1] برق ویژه میزان برقی است که نیروگاه در اختیار شبکه برق رسانی قرار می دهد
[2] در حیقیت ضریب بهره برداری نسبت میزان برق تحویل داده شده نسبت به آنچه حداکثر می توانست تولید کند است
از همین نویسنده:
- تأثیر افزایش قیمت انرژی بر وضعیت محیط زیست
- موانع نصب نیروگاه خورشیدی در ایران
- چرا انتقال آب شور از خلیج فارس راه‌حل نیست؟
- آیا شیرین کردن آب خلیج فارس جواب خشکی فلات ایران است؟
- چالش‌های ساخت نیروگاههای جدید در بوشهر
- آینده نیروگاههای اتمی: اروپا و ایران، دو گرایش مخالف
- آیا انتقال آب خزر به سمنان عقلانی است؟