۱۰ میلیون سال، طولانی‌ترین دوران نقاهت زمین

 

حدود ۲۵۰ میلیون سال پیش، ضربه سهمگینی به حیات زمین وارد آمد و تنها ۱۰ درصد از گیاهان و جانوران از این مهلکه جان به در بردند.

حال، سؤالی که ذهن بیشتر دانشمندان را درگیر کرده این است که اصلاً حیاتْ چگونه و طی چه مدت این فاجعه را پشت سر گذاشت؟ شواهدی که به‌تازگی در مقاله‌ای به قلم دکتر ژونگ‌کیانگ چن (Zhong-Qiang Chen) از دانشگاه علوم زمین چین واقع در شهر ووهان چین، و همچنین پروفسور مایکل بنتون (Michael Benton) از دانشگاه بریستول در شماره ۲۷ می‌نشریه Nature Geoscience به بحث گذاشته شده‌اند، نشان می‌دهند که حیات زمینی بازگشت نسبتاً سریعی را به وضعیت نخستین‌اش تجربه کرد. طبق برآوردهای این دانشمندان، عبور زمین از این بحران، حدود ۱۰ میلیون سال زمان برده است.

 

ظاهراً علت این تأخیر را در شدت وخامت بحران از یک سو، و تداوم اوضاع دهشتناک زمین در پی نخستین موج انقراض نسل از سوی دیگر باید جست. بحرانی که امروزه به انقراض نسل پرمیان-تریاسه معروف است و مهیب‌ترین خطری بوده که تاکنون نسل حیات زمینی را در معرض نابودی کامل قرار داده، در پی چندین شوک زیست‌محیطی – نظیر گرمایش ناگهانی زمین، باران‌های اسیدی و به تبع‌اش اسیدی شدن آب اقیانوس‌ها و زوال سطح اکسیژن اقیانوسی – به وقوع پیوست. این پدیده‌ها برای مرگ بالغ بر ۹۰ درصد موجودات زنده زمین و خشکی کفایت می‌کرد.

 

به‌گفته دکتر چن، ” حتی تصورش هم سخت است که چه حجم عظیمی از موجودات زنده از بین رفته‌اند، اما شکی نیست که طبق شواهد به‌دست‌آمده از برخی مقاطع سنگی ِ متعلق به چین و دیگر نقاط زمین، این پدیده سهمگین‌ترین بحرانی بوده که حیات زمینی با آن دست و پنجه نرم کرده است”.

مطالعات کنونی نشان از این می‌دهند که اوضاع بحرانی زمین، گاه و بیگاه به شکل دگرگونی‌های فاحشی در توزیع اکسیژن و کربن پراکنده در آب و خشکی و جو و همچنین رشد دمای متوسط زمین و تحول چندین عامل تعیین‌کننده دیگر، تا حدود پنج‌‌شش میلیون سال از پس رخداد اصلی ادامه یافت.

بعضی دسته‌جات حیوانی ِ ساکن در آب و خشکی، به‌سرعت احیاء شدند و دست به نوسازی اکوسیستم‌هایشان زدند، اما از تبعات بحران هم بی‌نصیب نماندند. حیات در واقع احیای چندانی را در این چند فاز نخستین ِ پس از بحران تجربه نکرد؛ چراکه جایی را برای استقرار اکوسیستم‌های دائمی نداشت. پروفسور بنتون، استاد دیرین‌شناسی مهره‌داران دانشگاه بریستول در این‌باره می‌گوید: “به‌نظر می‌رسد حیات با پشت سر نهادن یک بحران دیگر، به وضع اولش برگشت. چندین و چند دفعه بحران‌های کربنی رخ داد و تازه بعد از آن و با گذشت بالغ بر پنج میلیون سال، اوضاع بالاخره رو به بهبود گذاشت”.

 

با توقف بحران‌های روبه‌رشد زیست‌محیطی، رفته‌رفته راه ظهور اکوسیستم‌های پیچیده‌تر هموارتر شد. در دریا، موجودات نوظهوری از قبیل خرچنگ‌های باستانی و نسل نخست خزندگان دریایی پیدا شدند و شالوده‌های ظهور اکوسیستم‌های امروزی را پی ریختند. پروفسور بنتون می‌افزاید: “اکثراً انقراض نسل‌های بزرگ [تاریخ زمین] را به‌عنوان وقایعی سراسر اسفناک تلقی می‌کنیم، حال‌آنکه در همین سهمگین‌ترین مورد انقراض [یعنی انقراض نسل پرمیان-تریاسه]، حیات احیای مجدد خود را با حضور موجودات جدید [و پیچیده‌تری] پس از چندین میلیون سالْ تجربه کرد. فرگشت از این طریق استارت مجددی خورد؛ هرچند که علل پنهان در پس این کشتار – همچون گرمایش زمین، باران‌های اسیدی و اسیدی شدن اقیانوس‌ها – امروزه سیمای دهشتناکی دارند. گویا می‌شود از این پیشامدهای کهن، درس‌های تازه‌ای هم گرفت”.