اشکان پارسا – باند فرودگاه بغداد را لایه‌ای از غبار فراگرفته و برج دیدبانی نیز به دشواری می‌تواند پرواز هواپیما‌ها را هدایت کند. هواپیمای نمایندگان اعضای دایم شورای امنیت سازمان ملل به همراه آلمان در این اوضاع جوی نامساعد باید پا به بغداد بگذارند که آفتاب خرداد ماه‌اش همیشه سوزاننده و داغ است. اوضاع جوی بغداد در این روز‌ها بسیار شبیه جو سیاسی حاکم بر مذاکرات ایران و طرفین هسته ای‌اش است، جوی پر غبار و پر ابهام که در عین حال داغ و سوزان است. مذاکرات بغداد برای همه طرف‌ها تعیین کننده است. موفقیت آن به معنای کنار رفتن لایه‌های غبار و شکست آن به معنای رسیدن طوفانی کورکننده است.

 
 
توافق با آژانس؛ یک گام به پیش
 
نشانه‌های بیم و امید شانه به شانه هم حرکت می‌کنند. فضای ناامیدی مطلق که تا چند ماه پیش بر پرونده هسته‌ای ایران مستولی بود اکنون کمی تعدیل شده است. احتمال شکست بن‌بست تا حدی افزایش یافته است. ایران در روز دوشنبه (اول خرداد) میزبان “یوکیا آمانو” مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود و مذاکرات فشرده دو طرف با اظهار امیدواری نسبت به دستیابی به توافقی مبنی بر همکاری بیشتر جمهوری اسلامی با این نهاد سازمان ملل همراه شد.
 
آمانو پیش از ترک تهران در یک کنفرانس مطبوعاتی، مذاکراتش در ایران را “تحولی بسیار مهم” توصیف کرد و گفت: «در این مرحله، می‌توانم بگویم که خیلی زود توافقنامه‌ای در این زمینه امضا خواهد شد اما هنوز نمی‌توانم زمان آن را دقیقا تعیین کنم.»
 
این توافق در فاصله دو روز مانده تا برگزاری مذاکرات بغداد معنایی جز آمادگی جمهوری اسلامی برای دستیابی به تفاهم نداشت. “باراک اوباما”، رییس جمهور ایالات متحده هم ضمن استقبال از این توافق با لحنی آشتی جویانه‌تر درباره پرونده اتمی ایران سخن گفت و اظهار داشت که به گفت‌وگوهای بغداد امیدوار است. هنوز مشخص نیست که توافق‌های صورت‌گرفته میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چه محورهایی را شامل می‌شود اما دیپلمات‌های غربی به رسانه‌ها گفته‌اند که امکان بازدید ناظران آژانس از سایت نظامی پارچین یکی از درخواست‌های اولویت‌دار آژانس است.
 
کار‌شناسان اتمی با اشاره به وجود اتاق انفجار در سایت پارچین می‌گویند که این تاسیسات احتمالا برای تحقیقات نظامی ساخته شده است اما ایران این اتهام را رد می کند. درباره سایر درخواست‌های آژانس از ایران اطلاع خاصی در دست نیست اما احتمال می‌رود که موضوع پیوستن ایران به پروتکل الحاقی در زمره درخواست‌های کلیدی باشد. پروتکل الحاقی این امکان را برای بازرسان آژانس فراهم می‌کند که به طور سرزده از هر مکانی که مایل هستند بازدید کنند و نتیجه آن را به اطلاع مدیرکل آژآنس برسانند.
 
 
لغو تحریم‌ها در صدر انتظارات ایران
  
ایران تا همین اواخر هر گونه توافق برای دعوت از بازرسان آژانس به بازدید از سایت نظامی پارچین را رد می‌کرد. این مقاومت جمهوری اسلامی عامل اصلی تقویت شک و تردید‌ها نسبت به نیات برنامه هسته‌ای بود. هنوز هم البته مشخص نیست که اعلام آمادگی تهران به افزایش همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یک تصمیم پایدار برای توافق در برنامه هسته‌ای است یا صرفا تاکتیکی برای گذراندن وقت است.
 
ایران در مذاکرات بغداد بیش از هر چیز خواهان لغو تحریم‌های اعمال شده توسط غرب و همچنین گرفتن تضمین‌های امنیتی مبنی بر عدم حمله نظامی به تاسیسات اتمی‌اش خواهد بود
 
تاکتیک‌های وقت کشی ایران تاکنون بار‌ها مذاکرات اتمی را ناکام گذاشته است اما تحریم‌هایی که به موازات شکست مذاکرات علیه ایران اعمال شده نیز تاثیرات عینی و عملی خود را بر پیکره سیاسی و اقتصادی جمهوری اسلامی نمایان کرده است.
  
تحریم‌های استراتژیک در حوزه انرژی و مبادلات بانکی طی ماه‌های اخیر با نگرانی‌های فراوانی از سوی مقام‌های تهران توام بوده است. برخی چهره‌های ارشد نظام در اظهارنظرهای اخیر خود مدام به این تاکید کرده‌اند که غرب باید به نشانه حسن نیت اقدام به رفع تحریم‌های اعمال شده کند.
 
“علاالدین بروجردی”، رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس از جمله کسانی است که معتقد است قدرت‌های غربی در مرحله فعلی باید تحریم‌ها را لغو کنند. او روز دوشنبه ( اول خرداد) گفت که لغو تحریم‌ها از محورهای مذاکرات بغداد است.
 
بعید است که غرب این انتظار ایران را تا پیش از گرفتن تضمین‌های کلیدی برای یک توافق هسته‌ای برآورده کند اما همین نشانه‌های حداقلی از مصالحه نیز  طیف وسیع مخالفان جمهوری اسلامی را نگران کرده است. آنها نگرانند که مبادا مصالحه بر سر برنامه هسته ای باعث کاهش فشارهای جهانی علیه تهران و چشم پوشی بر موارد متعدد نقض حقوق بشر و سرکوب شهروندان ایرانی شود.  این نگرانی حالت معماگونه ای پیدا کرده است. غرب می گوید که گشایش در پرونده هسته‌ای به بی‌اعتنایی درباره پرونده حقوق بشر ایران منجر نخواهد شد ولی پذیرش این ادعا چندان ساده نیست به ویژه از این جهت که قدرت‌های غربی روابط مستحکمی با برخی رژیم‌های اقتدارگرای خاورمیانه دارند و در صورت رعایت مصالح استراتژیک، حاضر به اعمال فشار علیه این رژیم‌ها برای رعایت حقوق شهروندانشان نیستند.
 
 
غرب همچنان خواهان توقف غنی‌سازی
 
مذاکرات فروردین ماه در شهر استانبول ترکیه میان ایران و اعضای گروه ۱+۵ روح امید را به پرونده هسته‌ای ایران بازگرداند اما حتی هنوز هم مشخص نیست که آن روز بهاری و بارانی در سالن ” لطفی کردار”  چه گذشته است. روایت‌ها درباره آن دیدار به‌قدری متنوع و متعدد است که نمی‌توان به برآیندی جامع از آن رسید. تنها نکته قابل اتکا این است که طرفین در مذاکرات استانبول برای مذاکرات بعدی برنامه‌ریزی کردند و حاضر شدند که بحث را در بغداد ادامه دهند.
 
آمانو، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مذاکراتش در ایران را “تحولی بسیار مهم” توصیف کرد و گفت: «در این مرحله، می‌توانم بگویم که خیلی زود توافقنامه‌ای در این زمینه امضا خواهد شد.» 
 
حالا زمان بغداد فرا رسیده است. اگر مبنا را درخواست‌های قبلی غرب از ایران قرار دهیم باید انتظار داشته باشیم که در مذاکرات پیش رو نیز مجموعه‌ای از درخواست‌ها شامل “توقف غنی‌سازی اورانیوم در ایران” و “امکان بازدید سرزده ناظران از تاسیسات اتمی جمهوری اسلامی” روی میز قرار گیرد. در عوض ایران نیز بیش از هر چیز خواهان لغو تحریم‌های اعمال شده توسط غرب و همچنین گرفتن تضمین‌های امنیتی مبنی بر عدم حمله نظامی به تاسیسات اتمی‌اش خواهد بود. دستیابی به توافق درباره این محور‌ها ابدا ساده نیست و تجربه گفت‌وگوهای قبلی نیز نشان داده که دو طرف به سادگی حاضر به اعطای امتیاز نیستند.
 
 
تغییر شرایط به نفع تفاهم اتمی
 
اگر مذاکرات بغداد منجر به توافقی شود باید آن را مرهون تحولاتی دانست که هم در فضای سیاسی ایران و هم در سطح بین‌المللی رقم خورده است. در داخل ایران توان سیاسی “محمود احمدی‌نژاد” در حال افول است و او علاوه بر این که خود تا یک سال دیگر از سمت ریاست قوه مجریه کنار خواهد رفت از قدرت پیشین نیز در حلقه اصلی تصمیم‌گیران نظام سیاسی برخوردار نیست.
 
احمدی‌نژاد حتی به مانند سابق درباره بلندپروازی‌های هسته‌ای سخن‌سرایی نمی‌کند و دور از ذهن نیست که وی توسط آیت‌الله “علی خامنه‌ای”، رهبر جمهوری اسلامی از دادن شعارهای تند درباره برنامه اتمی منع شده باشد. مدیریت مذاکرات هسته‌ای نیز به “سعید جلیلی” دبیر شورای عالی امنیت ملی سپرده شده که توصیه‌های راهبردی را از رهبری کشور کسب می‌کند.
 
در میان تحولات بین‌المللی نیز انتخابات پیش روی ریاست جمهوری در ایالات متحده از جمله متغیرهایی است که بر مذاکرات اتمی ایران سایه افکنده است. “باراک اوباما” نیاز به آرامش در سیاست خارجی دارد و التهاب بیش از حد در پرونده هسته‌ای ایران می‌تواند برای او دردسرهای غیرقابل پیش‌بینی به همراه بیاورد. بنابراین کاملا طبیعی است که او به مذاکرات کنونی دل ببندد و خواهان به نتیجه رسیدن آن باشد. اوباما در عین حال باید دل اسراییلی‌ها را نیز به دست آورد، کاری بسیار دشوار که او تاکنون از انجامش ناتوان بوده است.
 
اسراییل نسبت به نتیجه‌بخش بودن مذاکرات کنونی به طور جدی ابراز تردید کرده و خواهان افزایش ابزارهای تنبیهی علیه ایران شده است. آن‌ها طی ماه‌های اخیر بار‌ها از احتمال دست زدن به اقدام نظامی علیه جمهوری اسلامی سخن گفته‌اند. این تهدیدهای پیاپی گرچه به دلیل امیدواری نسبت به نتیجه‌بخش بودن مذاکرات تا حدودی کمرنگ شده اما هنوز رنگ نباخته است.
 
مقام‌های تل آویو مترصد شنیدن جمله‌های حاکی از دلسردی و ناامیدی از بغداد هستند. آن‌ها شاید این بار در صورت شکست مذاکرات از سرزنش کردن آمریکا و متحدان اروپایی‌اش فرا‌تر روند و به اقدامی عملی علیه برنامه هسته‌ای ایران فکر کنند.