آیا مطالبه حجاب سیاسی است؟ فعالان جنبش زنان باید در مورد حجاب در چه عرصه‌هایی کنشگری کنند؟ عرصه مقاومت در زندگی روزمره یا سیاست کلان؟ چرا حرکت دختران خیابان انقلاب سرکوب شد؟ عصر ارتباطات نقش موثری در پیدایش و رونق جریان‌های پوپولیستی در جنبش زنان ایرانی داشته است. فمینیست‌های ایرانی نظرات متفاوتی درباره رویکرد فعالان زن با موضوع حجاب و پوپولیسم و کنشگری در جنبش زنان دارند.
نوشین احمدی خراسانی، نویسنده، پژوهشگر و فعال جنبش زنان معتقد است در شرایط کنونی بهتر است مطالبه حجاب را سیاسی نکنیم. او یکی از دلایل مهم سرکوب حرکت دختران خیابان انقلاب را سیاسی کردن و استفاده پوپولیستی از آن می‌داند. نسرین افضلی معتقد است علت سرکوب حرکت دختران خیابان انقلاب کنترل همه جانبه و سرکوب شدید حکومت بود.
احمدی در مقاله‌ی«دختران خیابان انقلاب و پوپولیسم سیاسی» می‌نویسد:
«نیروهای پوپولیست غالباً به دنبال انحلال و ادغام مطالبات متکثر و گوناگون گروه‌های مختلف زنان، حول یک «خواسته به ظاهر اصلی» یا «مفهوم واحد» یا «سمبل»، و یا بهتر بگوییم «نه»ی بزرگ، هستند. در واقع گویی همه مطالبات موجود با برآورده‌شدن یک «خواسته اصلی» و یا با یک «نه»ی بزرگ به تمام بدیل‌های از قبل موجود (روشن‌فکران و همه گروه‌هایی که هر یک بخشی از این مطالبات را نمایندگی می‌کنند) ممکن و متحقق می‌شود! برای نمونه می‌توان به تلاش برخی نیروهای پوپولیست برای تقلیل و تجمیع مطالبات زنان، در یک مطالبه خاص و سمبلیک مانند «رفع حجاب اجباری» اشاره کرد.»
برای تأمل در چنین پرسش هایی، زمانه مجموعه گفت‌وگوهایی با چندین فعال زنان خواهد داشت. در نوشته قبلی زمانه با محبوبه عباسقلی زاده گفت‌وگو داشت. این بار سراغ نسرین افضلی، پژوهشگر مسائل زنان و جنسیت رفته‌ایم.
نسرین افضلی به این پرسش که «آیا مطالبه حجاب، سیاسی است؟» چنین پاسخ می‌دهد:
«مطالبه حجاب از دو جنبه امری سیاسی است. هر پدیده مربوط به ایدئولوژی حاکمیت پدیده‌ای سیاسی است. حجاب هم که ایدئولوژی جنسی حاکمیت است سیاسی محسوب می‌شود. حکومت از طریق سیاست‌هایی که در حوزه جنیست در جامعه اعمال می‌کند هدف مشخصی دارد. سیاست اصلی جمهوری اسلامی در حوزه جنیست تفکیک جنسیتی است. جنبه دیگر این استدلال فمینیست‌هاست که شخصی سیاسی است. با اعمال سیاست‌های تفکیک جنسیت در درازمدت، فضای عمومی به مردان تعلق پیدا می‌کند و فضای خصوصی به زنان. این در نهایت به کم شدن اعتماد به نفس زن، کم شدن حضور اجتماعی آنها در جامعه و در سیاست می‌انجامد.»
افضلی معتقد است جنبش زنان درباره مسئله حجاب به اندازه کافی عمل نکرده است. از دلایل مهم علت سرکوب تمام جنبش‌های و به ویژه جنبش زنان در طی این چهل سال با آن مواجه است. اما اگر به خود جنبش زنان بازگردیم ضعف تئوریک کنشگران جنبش زنان در ایران عامل عدم توجه به مسئله حجاب بوده است.
به گفته او کنشگران زنان بیشتر به صورت شهودی کنشگری کردند بدون اینکه چارچوب فکری مشخصی داشته باشند. درنتیجه تعداد زیادی از جنبش زنان حجاب را فقط تا حجاب اجباری مشکل دانسته‌اند درحالی خیلی از آنها حتی به حجاب اجباری نیز اولویت نداده‌اند. آنها درباره حجاب هیچ دیدگاهی ارائه نمی‌دهند و درباره حجاب اجباری نیز بحث «انتخاب» را به پیش می‌کشند. اگرچه انتخاب از دستاوردهای فمینیست‌های جهان است، به ایران که می‌رسد برداشت و کاربرد نابه‌جا از آن می‌شود. اگر قرارست فمینیست‌ها درباره انتخاب زنان سکوت کنند، خیلی از زن‌ها انتخاب می‌کنند خانه‌دار باشند. پس در این صورت فمینیست‌ها نباید درباره اینکه خانه‌داری چطور زنان را از جامعه دور می‌کند حرف بزنند؟!
او درباره مسئله چگونگی برخورد کنشگران زن با حجاب می‌گوید:
«کنشگری در زمینه حجاب سطوح مختلفی دارد. مخاطب‌ها مختلف‌اند و جذب آن هم سطوح متفاوتی دارد. هر بخشی از گروه زنان باید با توجه به بارعلمی و دسترسی به منابعی که دارد، باید کنشگری‌اش را انجام دهد. به نظر افضلی در حال حاضر فعالیت‌های کنشگران زن بیشتر آنلاین است و به جای اینکه با جامعه ارتباط داشته باشد دعواهای درونی است. برای مثال بسیاری از فمینیست‌ها کمپین آزادی‌های یواشکی را آنطور که انتظار می‌رفت نقد سازنده نکردند.»
او در پاسخ به رویکرد پوپولیستی در جنبش زنان درباره مسئله حجاب می‌گوید:
«پوپولیسم در سیاست معنا دارد و با کنشگری تناقض ذاتی دارد. پوپولیسم به این معنی است که برای رسیدن به قدرت ابزارهایی را به کار ببریم و هدف اصلی قدرت است. اما کنشگری در راستای تغییر و پیشرفت است. آنچه را شما از رویکرد پوپولیستی مدنظر دارید شاید بشود عامی‌گرایی نامید؛ از آنجایی که برای مخاطب‌های مختلف نمی‌توان کنشگری واحدی داشت. افراد با توجه به طبقات، تحصیلات وسن و … تفاوت دارند.»
افضلی کمپین آزادی‌های یواشکی را نمونه‌ای از این رویکرد می‌داند.
افضلی در پایان درباره تاثیر سیاسی کاری بر حرکت «دختران خیابان انقلاب» معتقد است سیاسی کاری باعث عدم گسترش حرکت دختران خیابان انقلاب نبود. به گفته او دلیل سرکوب این حرکت این است که این نوع حرکت دختران خیابان انقلاب در ایران امکان ابراز ندارد:
«همین تعداد زنانی که در این حرکت کنشگری کردند نیز حکومت را شوکه کرد و حکومت به سرعت آنها را سرکوب کرد. آنچه خشم بزرگ و مخالفت علیه حجاب در جامعه را مهار می‌کند، کنترل همه جانبه حکومت است.»
گفت‌وگوی کامل با نسرین افضلی را در لینک زیر بشنوید:
🔘 نسرین افضلی معتقد است مسئله‌ای که در جنبش زنان وجود دارد که هر گروهی که نظری درباره مسائل زنان دارد فعالیت‌های گروه دیگر را نفی می‌کند. این نفی کردن‌ها باعث می‌شود جنبش زنان از این که هست متفرق‌تر و کم‌اثر شود. |