محققان بر اساس مطالعه تصاویر ماهواره‌ای می‌گویند بخشی از تهران حدود ۲۵ سانتی‌متر در سال نشست کرده است. بر پایه این تصاویر، پایتخت ایران از حدود ۱۵ سال پیش با پدیده فرونشست زمین مواجه بوده است. استفاده بی‌‌رویه از آب‌های زیرزمینی عامل فرونشست زمین است.
زمین زیر پای تهران، پایتخت ایران تکان می‌خورد و ممکن است در نهایت منجر به نابودی برخی از محله‌های این کلان‌شهر با ۱۵ میلیون جمعیت شود. این موضوع در مقاله‌ای که به‌تازگی در مجله «طبیعت» (Nature) منتشر شده، آمده است.
بر اساس یافته‌های یک گروه از پژوهشگران، زمین تهران در طی ۱۵ سال گذشته به‌شکل قابل توجهی نشست کرده و به نظر می‌رسد که این پدیده کم کم شدت می‌گیرد.
تصاویر ماهواره‌ای بین سال‌های ۲۰۰۳ و ۲۰۱۷ نشان می‌دهند که حدود ۱۰ درصد مرکز تهران و همچنین شمار زیادی از روستاهای همسایه واقع در شمال غربی آن دچار پدیده فرونشست زمین هستند. در برخی مناطق، میزان فرونشست زمین حدود ۲۵ سانتی‌متر در سال بوده در حالی‌که زمین در منطقه فرودگاه بین‌المللی تهران هر سال ۵ سانتی‌متر فرو می‌نشیند.
تهران تنها شهری نیست که زمین آن نشست می‌کند. مشاهدات ماهواره‌ای نشان می‌دهند که ونیز در ایتالیا، بخشی از تگزاس و لوئیزیانا یا جاکارتا، پایتخت اندونزی، با پدیده مشابهی مواجه هستند. اما میزان فرونشست زمین در پایتخت ایران بالاترین حد در جهان را دارد.
استفاده بی‌‌رویه از آب‌های زیرزمینی عامل فرونشست زمین
پژوهش‌های قبلی نشان داده است که تخلیه آب‌های زیرزمینی عامل اصلی فرونشست زمین تهران است که از اوایل دهه ۲۰۰۰ در حال انجام است. نخستین نشانه‌ها قبل از این‌که به تدریج به مناطق شرقی تهران برسند در مناطق کشاورزی ظهور کردند و حتی پیامدهای این پدیده با چشم غیرمسلح نیز دیده می‌شود.
مهدی متقی، متخصص مرکز تحقیقات علوم زمینی (GFZ) در شهر پُتسدام آلمان می‌گوید: «وقتی شما در این مناطق راه می‌روید در خیابان‌ها سطوح نامنظم، ناهمواری‌های سطح زمین، تَرَک‌های دیوارها، و حتی ساختمان‌های کج‌شده را می‌بینید که برخی از آن‌ها تخریب شده یا در آستانه تخریب هستند. این‌ها نشانه‌هایی از سرعت بالای این پدیده هستند.»
شکاف‌های بزرگ با چندین کیلومتر طول و حدود چهار متر عرض در مناطق جنوب غربی تهران ظاهر شده‌اند و خطوط انتقال برق فشار قوی و ریل‌های راه‌آهن را تهدید می‌کنند. در برخی نقاط افزایش شکاف‌ها موجب فرونشست ناگهانی زمین به‌شکل حفره شده‌اند.
علی بیت‌اللهی، از مرکز تحقیقات ساخت‌وساز و مسکن در تهران می‌گوید: «با کشاورزی ملاقات کردم که هنگامی که زمین زیر پایش فرونشست و چاهی به عمق شش متر ایجاد کرد ساعت‌ها به دام افتاده بود.»
وضعیتی غیرقابل برگشت
بر اساس مطالعات علی بیت‌اللهی و همکارنش، مناطق درگیر با پدیده فرونشست زمین در تهران بیش از ۱۲۰ کیلومتر ریل راه‌آهن، دو هزار و ۳۰۰ کیلومتر جاده، ۲۱ پل، ۳۰ کیلومتر لوله انتقال نفت، ۲۰۰ کیلومتر لوله انتقال گاز، ۷۰ کیلومتر خطوط انتقال برق فشار قوی و بیش از ۲۵۰ هزار ساختمان را در بر می‌گیرند. آن‌چه نگران‌کننده است، این است که چنین وضعیتی ممکن است برگشت‌ناپذیر شود.
به‌نظر می‌رسد عوامل متعددی همچون رشد جمعیت که در ۴۰ سال گذشته دو برابر شده، خشکسالی و ساخت سد مسئله را تشدید کرده است.
پژوهشگران مشاهده کرده‌اند که حتی پس از باران‌های سنگین، خاک ترمیم نیافته است. با چنین باران‌های شدیدی بر آب چاه‌های این مناطق افزوده می‌شود و این نشان‌دهنده آن است که انفکاک زمین از بین رفته و خاک شبیه سنگ شده است و آبِ جمع‌شده در چاه‌ها به لایه‌های زیرین زمین راه نمی‌یابد، در نتیجه خاک این مناطق ترمیم پیدا نمی‌کند.
به‌گفته لیلین گی، پژوهشگر دانشگاه نیو ساوت ولز سیدنی استرالیا این پدیده می‌تواند موجب وقوع سیل شود، زیرا آب جمع‌شده در زمین فرونمی‌نشیند.
مقامات ایرانی برای مقابله با این مشکل تلاش می‌کنند که استخراج آب را تنظیم کنند اما این کار پیچیده است. به‌گفته بیت‌اللهی که مطالعات او قرار است در مجله Remote Sensing of Environment منتشر شود، حدود ۱۰۰ هزار چاه غیرمجاز در ایران بسته شده‌اند، اما هنوز در تهران و اطراف آن حدود ۳۰ هزار چاه عمیق غیرمجاز وجود دارد و این موجب می‌شود که ترمیم کمبود منابع آبی زیرزمینی غیرممکن شود.
بیشتر بخوانید: