“خدا دنیا را آفرید و هلندی‌ها، هلند را”

پژمان اکبرزاده- “خدا دنیا را آفرید و هلندی‌ها، هلند را!” روشن نیست که این سخن معروف و کهن در هلند از کیست ولی از حقیقت، چندان فاصله ندارد.

در ذهن مردم دنیا، نام هلند با آب، سد و دریانوردی مترادف شده است. تلاش‌های مردم این کشور برای ایجاد خشکی از یک سو مایه افتخار خودشان شده و از سویی موضوع داستان‌ها و افسانه‌های گوناگون که در خارج از مرزهای این کشور هم شنیده می‌شود. داستان پتروس فداکار که با قرار دادن انگشت‌اش در سوراخ ایجاد شده از سد، مانع از نابود شدن سرزمین می‌شود تنها یک نمونه از این داستان‌هاست؛ داستانی خیالی که حتا به کتاب‌های درسی دبستان در ایران هم راه پیدا کرده بود.

ولی دست و پنجه نرم کردن هلندی‌ها با امواج سهمگینی که خاک سست کشورشان را هدف قرار می‌دهد اینگونه شاعرانه و رمانتیک نبوده است. . سیل سهمگین ۱۹۵۳ که حتا فیلمی هم بر اساس آن ساخته شده، یکی از تلخ‌ترین تجربه‌های مردم هلند در این زمینه است. سیلی که صدها خاکریز در استان جنوبی “زیلاند” را از میان برد و بیش از ۱۸۰۰ کشته برجای گذاشت.

با این‌همه، پیوند هلند با دریا تنها به مهار آب و خشک کردن زمین برای زندگی محدود نمی‌شود. بازرگانان هلندی از صدها سال پیش با کشتی، راهی سرزمین‌هایی می‌شدند که نسبت به موقعیت جغرافیایی کشورشان، در آن سوی کُره قرار داشت. کمپانی هند شرقی که در هلند با نام VOC شناخته می‌شود در واقع جزیی از تاریخ و هویت هلند به شمار می‌رود.

این کمپانی گرچه عموماَ از بابت فعالیت در مناطق حاره‍ای مانند اندونزی شهرت دارد اما در خلیج پارس و ایران هم حضور داشته است. VOC حتا در اصفهان، پایتخت ایران در دوران صفویان، دفتری داشت که با حمله افغان‌ها به ایران در سال ۱۷۲۲ میلادی برچیده شد.

به هلند بازگردیم! به موزه ملی دریانوردی در آمستردام؛ موزه‌ای که در سال ۱۹۷۳ فعالیت خود را آغاز کرده ولی بنایی که در آن جای گرفته در سال ۱۶۵۶ میلادی توسط دانیل استارپرت، معمار هلندی ساخته شده است؛ بنایی که یادگاری از شکوفاترین دوران سیاسی-اقتصادی هلند است، دورانی که از آن به‌عنوان Dutch Golden Age یا “دوران طلایی هلند” نام برده می‌شود.

موزه ملی دریانوردی هلند که به زبان هلندی، het Scheepvaartmuseum نامیده می‌شود تا سال ۲۰۰۷ به فعالیت‌های عادی‌اش در آمستردام ادامه داد؛ برای نمایش ماکت‌های کشتی‌ها و اسکله‌های هلند، نقشه‌ها، اشیاء مورد کاربرد در کشتی‌های قدیمی، نشان‌ها و …

موزه در سال ۲۰۰۷ برای نوسازی و تجدید سازمان بنیادین، بسته شد. این کار، چهار سال زمان بُرد و چندی پیش با حضور ملکه هلند “بئاتریکس” بازگشایی شد. به این بهانه، مراسم باشکوهی همراه با آتش‌بازی برگزار شد و رسانه‌ها نیز به گستردگی این رویداد فرهنگی را پوشش دادند.

در جریان نوسازی، نه تنها ساختمان موزه، ترمیم و مجهز شده، بلکه بخش‌های آموزشی گوناگون هم به موزه افزوده شده است؛ بخش‌هایی که در طراحی بسیاری از آنها، کودکان مد نظر بوده‌اند: نقشه‌هایی پُرنور، بازی‌هایی با ابراز دریانوردی، فیلم‌هایی که دائماَ در حال پخش‌اند و ایجاد چند وسیله بازی با الهام از فضای دریا، تنها چند نمونه از این ابتکارات هستند. در فیلم‌ها برای بازسازی دوران شکوفای کشتی‌رانی هلندی‌ها از شماری از سرشناس‌ترین هنرپیشه‌های هلندی برای روایت کردن داستان‌ها و پوشیدن لباس‌های آن دوران استفاده شده و تالارهای کوچک و ویژه‌ای برای پخش داستان‌ها و نمایش‌هایی با موضوع دریا برای کودکان ساخته شده است.
 

افزودن چنین طرح‌هایی به موزه دریانوردی، به شدت مورد استقبال قرار گرفته، نه‌تنها مدارس هلندی، گروه گروه از دانش‌آموزان را برای بازدید به این موزه می‌آورند، بلکه خانواده‌های هلندی نیز در بسیاری موارد با فرزاندشان راهی موزه دریانوردی می‌شوند و موزه هم مانند دیگر مراکز فرهنگی-اجتماعی کشور، تسهیلات ویژه‌ای برای کودکان قایل می‌شود.

موزه دریانوردی به جز ساختمانی که در چهار سوی جغرافیایی (شمال، جنوب، خاوری و باختری) پذیرای بازدیدکنندگان است یک کشتی در کنار ساختمان را نیز دربر می‌گیرد.

در این کشتی، فضای کشتی‌های سده هفدهم با وسایل مربوط به آن دوران، بازسازی شده است. از ابزار دریانوردی کهن گرفته تا میز غذای دریانوردان، محل خواب، اسلحه‌‌ها و … عرشه کشتی نیز با چشم‌اندازی به سوی ساختمان باشکوه کلیسای نیکلاس، رودخانهء کنار شهر و موزه هنرهای مدرن، گردشگران را مدتها ایستاده نگه می‌دارد.

موزه ملی دریانوردی هلند در بایگانی خود، از ایران نیز یادگارهایی دارد؛ از آن‌ جمله، نشان افتخاری “شیر و خورشید ایران” که در حدود دهه ۱۹۲۰ به یکی از نظامیان هلندی در تهران اهداء شده است.

* ایمیل تهیه‌کننده: [email protected]

   عکس‌ها: “زمانه”