مسأله آزار جنسی کودکان در ایران
معمولاْ آمار رسمی و دقیقی از ابعاد آزار جنسی کودکان در ایران منتشر نمی‌شود و افشای چنین آمارهایی، خط قرمز نهادهای مسئول در جمهوری اسلامی ایران است. با این‌همه از میان گفته‌های برخی مسئولین می‌توان ابعاد این مسأله را حدس زد.
چندی پیش حسین اسدبیگی، رئیس وقت اورژانس اجتماعی کشور در گفت‌وگو با خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی (ایرنا) اعلام کرد: «سال گذشته ۱۰ هزار و ۱۰۱ مورد کودک‌آزاری به واحدهای سیار اورژانس اجتماعی ، دو هزار و ۷۶۵ مورد کودک‌آزاری به مراکز مداخله در بحران (مراکز حضوری) اورژانس اجتماعی و ۱۳ هزار و ۷۲۶ کودک‌آزاری به خط تلفنی ۱۲۳ اورژانس اجتماعی اطلاع داده شد.»
او همجنین گفته بود: «از دو هزار و ۷۶۵ مورد گزارش شده کودک‌آزاری به مراکز حضوری اورژانس اجتماعی ، ۸۰ کودک مورد سوء استفاده جنسی و ۲۴ کودک هم مورد سوء استفاده جنسی و هم مورد ضرب و شتم قرار گرفته‌اند و تعداد پسر و دختر مورد سوء استفاده جنسی ، برابر بوده به آن معنا که پسران نیز در معرض تهدید سوء استفاده جنسی قرار دارند.»
به گفته اسدبیگی: «چهار درصد از دو هزار و ۷۶۵ مورد گزارش شده کودک‌آزاری به مراکز حضوری اورژانس اجتماعی مورد آزار جنسی و جسمی قرار گرفته بودند و ۸۰۰ نفر از آنان نیز مورد آزار کتک قرار گرفته بودند. ۱۱ و ۲ دهم درصد موارد اورژانس آسیب‌های اجتماعی گزارش‌شده به مراکز سیار اورژانس اجتماعی و هشت درصد موارد گزارش‌شده به خط تلفنی ۱۲۳ را موارد کودک‌آزاری تشکیل می‌دهند. ۲ و ۳ دهم درصد موارد گزارش‌شده کودک‌آزاری به خط تلفن ۱۲۳ مربوط به کودک‌آزاری‌های جنسی بوده است.»
به این ترتیب اگر مجموع تماس‌های تلفنی با سه بخش واحدهای سیار و مراکز حضوری اورژانس اجتماعی کشور و همچنین خط تلفنی ۱۲۳ را در نظر بگیریم، حداقل ششصد تماس درباره آزار جنسی کودکان بوده است. اسدبیگی در عین حال گفته بود: «خانواده‌ها کمتر اجازه می‌دهند که کسی از کودک‌آزاری جنسی فرزندشان مطلع شود و خودشان موضوع را حل و فصل می‌کنند و مایل نیستند ارگان‌های دولتی مانند اورژانس اجتماعی در این زمینه مداخله کند.»
چند ماه بعد و با حکم رئیس سازمان بهزیستی کشور، اسدبیگی برکنار و رضا جعفری به ریاست اورژانس اجتماعی کشور منصوب شد. جعفری نیز در اسفند ماه گذشته و در جریان برگزاری سمینار «کودک‌آزاری در مناطق حاشیه‌‌نشین» آمار تماس‌های مربوط به آزار کودکان در شش ماه نخست سال را چنین اعلام کرد: «تاکنون ٢٧٥٠٠ مورد کودک‌آزاری از انواع کودک‌آزاری جنسی، جسمی، عاطفی و غفلت به اورژانس اجتماعی اطلاع داده شده است.» او اضافه کرده بود: «٣٨ درصد از این کودکان در سن دبستان و زیر دبستان و ١٢ درصد راهنمایی بوده اند. ٢٩ درصد از آزارها جسمی و ٣ درصد جنسی بوده است، چرا که بسیاری از خانواده‌ها از ترس امنیت و آبرو خیلی از این موارد را گزارش نمی‌کنند.»
آمار جدید نشان از رشد نگران‌کننده کودک‌آزاری در ایران داشت. بر اساس آماری که اسدبیگی از کل سال ۱۳۹۵ اعلام کرده بود مجموع تماس‌ها درباره کودک‌آزاری کمتر از ۲۷ هزار تماس بود و حدود دو درصد آن مربوط به آزار جنسی کودکان می شد، (حدود ۶۰۰ مورد در یک سال) اما این‌بار تنها در شش ماه اول سال ۱۳۹۶ تماس‌های صورت گرفته با اوژانس اجتماعی کشور دو برابر آمار یک سال قبل بود و میزان تماس‌های مربوط به آزارهای جنسی نیز ۳ درصد (حدود ۸۲۵ مورد در شش ماه) شده بود.
گفته می‌شود که ابعاد کودک‌آزاری جنسی در ایران بسیار گسترده‌تر از این آمارهای رسمی است. در تابستان سال ۱۳۹۳ جاوید سبحانی، عضو انجمن حمایت از حقوق کودکان طی گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا با بیان اینکه کودک‌آزاری هم در عرصه‌های عمومی و هم در عرصه‌های خصوصی وجود دارد، گفته بود: «رسانه‌ها بیشتر کودک‌آزاری در عرصه‌های خصوصی را نشان می‌دهند.» او تاکید داشت: «در حال حاضر گزارش‌هایی مبنی بر کودک‌آزاری شده است و ۳۲ درصد دختران راهنمایی و دبیرستان تجربه کودک‌آزاری جنسی داشته‌اند و به طور کل تاکنون نیمی از جمعیت دختران تجربه آزار جنسی را داشته‌اند که در مکان‌هایی مانند پل هوایی، اتوبوس و به طور کل در فضاهای بی‌دفاع شهری اغلب توسط یک مرد غریبه صورت گرفته است.»
در حالی که خشونت گسترده جنسی علیه کودکان جریان دارد، کارشناسان و روان‌شناسان، مهم‌ترین راه برای مقابله با این پدیده را در درجه اول آموزش کودکان می‌دانند. برای نمونه، علی توکلی، کارشناس روان‌شناسی بالینی و مدرس دانشگاه چندی پیش به خبرگزاری ایسنا گفته بود: «خشونت جنسی زمانی به‌وجود می‌آید که در زمینه تربیت جنسی و آموزش جنسی در خانواده‌ها، مهدهای کودک و مدارس کوتاهی کنیم، در آموزش مهارت‌های زندگی در دوره‌های متفاوت رشد کم‌کاری کنیم و در حوزه آموزش موضوعات مربوط به مصونیت جنسی غافل باشیم، در این شرایط دچار مشکلات عدیده‌ای خواهیم شد.»
با این‌همه مقاومت نهادهای حکومت در برابر این موضوع به بحران آزار جنسی کودکان در ایران دامن زده است. از جمله کشمکش‌هایی که در تابستان سال ۱۳۹۶ میان جریان‌های رقیب سیاسی در ایران بوجود آمد، بر سر سند آموزشی یونسکو موسوم به ۲۰۳۰ بود. در این سند بر آموزش‌های جامع جنسی به کودکان تأکید شده است و همین مسأله موجب خشم محافظه‌کاران در ایران گردید. از جمله روزنامه جوان وابسته به سپاه پاسداران در مقاله‌ای با عنوان «پیدا و پنهان سند یونسكو از خشونت دانستن شهادت‌طلبی تا آموزش استفاده از ملزومات جنسی به كودكان» به این سند اعتراض کرده بود. در همان زمان بود که آیت‌الله خامنه‌ای اعلام کرد اجرای این سند در ایران باید بلافاصله متوقف شود.
با چنین نگرش‌هایی زمینه برای ارائه آموزش‌های لازم جنسی به کودکان از طریق نهادهای رسمی همچون وزارت آموزش و پرورش از دست رفت و مسئولیت اصلی، با توجه به افزایش بحران آزارهای جنسی کودکان در ایران بر عهده نهادهای غیردولتی قرار گرفت.
تولد میچکا، اپلیکیشنی برای کودکان
تولید اپلیکیشن میچکا در برنامه ایران‌کوباتور، که می‌کوشد تا به‌صورت خلاقانه‌ای کودکان را با این مقوله آشنا کند با توجه به چنین ضرورت‌هایی بود. سازمان اتحاد برای ایران به عنوان یک نهاد حقوق‌بشری و مردم‌نهاد، تلاش کرد که با حمایت از این ایده، قدمی اولیه در جهت تولید منابع مورد نیاز آموزش جنسی برای کودکان بردارد.
میچکا شاید در نوع خود و در فضای محصولات فرهنگی فارسی منحصر به فرد باشد. استفاده از بازی و انیمیشن وطراحی‌های خلاقانه برای آموزش به کودکان در حوزه‌ای که همواره تابو تلقی می‌شده حتی باعث شد باور اینکه میچکا نه ترجمه یک اپلیکیشن خارجی بلکه طرحی از ابتدا فارسی بوده، برای برخی از مخاطبان مشکل باشد. از زمان معرفی، این اپ توسط حدود ۱۲۵ هزار نفر نصب شده و بیش از چهل و شش‌هزار ساعت استفاده شده است. ۷۲۱ نفر از کاربران در بازار گوگل درباره میچکا نظر داده‌اند و میانگین ارزیابی آنها ۴٫۶ از ۵ بوده است.
ویدیو معرفی میچکا از زبان سازنده آن:
سازنده‌گان میچکا در توضیح کاربرد این اپلیکیشن نوشته‌اند: «میچکا یک داستان جذاب و یک بازی آموزشی برای گروه سنی ۶-۱۲ سال است که هدف آن آموزش به کودکان در مورد لزوم حفاظت از خود در برابر سوء استفاده گران در قالب یک زبان و داستان نمادین و کودک پسند است. کودکان با گوش دادن به میچکا و بازی با آن ترغیب می‌شوند تا در صورت مواجهه با موقعیت‌های سوء استفاده آمیز به والدین خود اعتماد کنند و برای برخورداری از حمایت‌شان مسئله را با آنها مطرح کنند.»
تصاویری از اپلیکیشن میچکا:
نمایی از اپلیکیشن میچکا
میچکا در واقع داستانی برای کودکان به منظور آموزش صحبت کردن در مورد خطر آزار جنسی است. این نرم‌افزار با مدیریت سحر شمش تدوین و طراحی شده و به گفته او توسط چند روان‌شناس، مشاور و متخصص کودک مرور شده تا ادبیات و مفاهیم کتاب مناسب کودکان باشد.
سحر شمس درباره هدفش از تولید میچکا می‌گوید: «من می‌خواهم هنر تغییر احساس، تفکر و عمل را در بچه‌ها نهادینه کنم. بارها شده که ما شرایط زندگی یک شخص را تغییر دادیم اما چون روی تغییر احساس و تفکر آن شخص نسبت به خودش و جهان تغییری به وجود نیامده، دوباره فرد با مشکلات جدید به نقطه‌ی شروع برمی‌گردد.» او درباره روند تولید این نرم‌افزار می‌گوید: «از پانزده سالگی با انتشارات و مجلات مختلف کودک و نوجوان کار می‌کردم. کار من همیشه تلفیقی از هنر و آموزش بوده است. حدود پنج سال در کار فیلم، نویسندگی، کارگردانی و طراح استوری برد و شخصیت بودم. تولید میچکا حدود یک سال کامل طول کشید، من حتی روزهای تعطیل را هم کار می‌کردم تا کار را توی یک سال تمام کنم.»
از زمان معرفی میچکا، این اپ توسط حدود ۱۲۵ هزار نفر نصب شده و بیش از چهل و شش‌هزار ساعت استفاده شده است.
او همچنین یادآوری می‌کند که نرم‌افزار قبل از انتشار نهایی توسط گروهی از کودکان «در مدرسه‌ای فارسی زبان در شهر اوکلند» استفاده شده و نظرات آنان نیز در این نرم‌افزار اعمال شده است: «در واقع بخشی بر اساس خواست آنها کم شده! تعداد صفحات داستان حدود ده صفحه کاهش پیدا کرد و اما چیزی که اضافه شد آهنگ و حرکت به تصاویر کتاب بود، که خیلی بهتر شد. من خیلی خوشحالم که موقعیت آن را داشتیم که قبل از نهایی کردن کار، بچه ها با ما همکاری کردن و نظرات خوبی دادند.»
میچکا در دیگر رسانه‌ها
شهریور ماه سال گذشته، صدای آمریکا طی گزارشی درباره میچکا از قول فیروزه محمودی، رئیس سازمان اتحاد برای ایران آورده بود: «هدف از میچکا کمک به کودکان و والدین آنها است تا درباره مسايلی صحبت کنند که معمولاْ در جامعه ایران درباره آنها صحبت نمی‌شود.» در بخش دیگری از این گزارش آمده بود: «والدین اغلب از صحبت درباره موضوع‌هایی مانند تجاوز جنسی که در جامعه ایران تابو به شمار می‌روند اجتناب می‌کنند، خانم محمودی می گوید که میچکا کمک می کند که صحبت درباره آن موضوعات آغاز شود.» بر اساس این گزارش، آماری از تجاوز جنسی به کودکان در ایران وجود ندارد و سازمان‌های بین‌المللی اجازه ندارند درباره خشونت خانگی در ایران مطالعه کنند.
سایت پندار نیز در گزارشی با عنوان «اپلیکیشن میچکا، روایتی از یک آزار جنسی»، درباره این نرم‌افزار نوشته بود: «میچکا داستان زندگی خود سحر شمس است که می‌گوید سال‌هاست داستان می‌گوید اما این به نوعی روایت کودکی اوست. سحر شمس می‌گوید سفری که میچکا طی می‌کند تا روشنایی را در زندگی‌اش طی کند، ماجرای خود اوست. چرا که کسی نبوده که او را راهنمایی کند اما این اپلیکیشن، جای خالی آن را برای دیگران می‌تواند پر کند. […] میچکا در داستان این اپلیکیشن گلی دارد که وقتی آن را نادیده می‌گیرد پژمرده می‌شود و وقتی با گل خود آشتی می‌کند، می‌تواند با پدر و مادرش صحبت کند و گلش می‌شکفد.»
* این مطلب با همکاری سازمان «اتحاد برای ایران» تهیه شده است.
در همین زمینه:
ویدیوهای آموزشی امن گذر را از اینـجـا ببینید.
برای دسترسی به آرشیو بخش امن گذر، اینـجا و همینطور اینـجا را کلیک کنید.
