آیا علت رویگردانی تدریجی کشورهای مختلف از مجازات اعدام به جایگزینی نگرش کیفری پیشگیری و بازدارندگی به جای تلافی‌جویی و انتقام‌گیری برمی‌گردد؟ ارج یافتن زندگی و حق زندگی در دنیای مدرن در این تغییر چه نقشی دارد؟ سیستم حقوقی ایران در پیش و پس از انقلاب اسلامی چگونه بوده است؟ انتقام‌جویانه یا بازدارنده یا التقاطی؟ آیا این ادعا که در فرهنگ ایرانی حس انتقام و تلافی‌جویی قوی است، نظام حقوقی قصاص‌طلب را نمی‌توان تغییر داد و به این اعتبار باید کیفر اعدام را خواست مردم تلقی کرد؟ کدامیک باید تغییر کند، فرهنگ انتقام‌جویی یا قانون قصاص‌طلب؟

زمانه این پرسش‎ها را با شادی صدر، حقوقدان و روزنامه‌نگار در میان گذاشته است.

شادی صدر، حقوقدان، فمینیست و روزنامه‌نگار

او درباره رویگردانی بیشتر کشورها از مجازات اعدام می‌گوید: «لغو مجازات اعدام در کشورهای گوناگون حاصل جنبش جهانی لغو اعدام است که در هر کشوری بنا به مقتضیات حقوقی، قانونی و سیاسی هر کشور شکل‌های مختلفی پیدا کرد.»

شادی صدر: «یکی از دلایل لغو اعدام این بود که رابطه معناداری بین مجازات اعدام و کاهش جرایم وجود ندارد. همچنین در کشورهایی که مجازات اعدام لغو شده آمار جرم و جنایت بالا نرفته است.»

همچنین به گفته او طبق مطالعات انجام شده در تاریخ، بسیاری از افراد، بی‌گناه اعدام شده‌اند زیرا قاضی و سیستم قضایی نیز ممکن است اشتباه کند و در مواردی که مجازات متهم انجام شده، جبران اشتباه امکان‌پذیر نیست. بنابراین جبران‌ناپذیر بودن تجدید نظر در قضاوت قاضی درباره مجازات اعدام نیز یکی از دلایل لغو اعدام بوده است.

شادی صدر به زمانه می‌گوید: «اهمیت یافتن حق حیات در حقوق و فلسفه اخلاق در غرب رفته رفته به پرسیدن این سوال منجر شد که آیا دولت‌ها حق دارند حق حیات مردم را در قالب مجازات اعدام بگیرند؟»

  • پس از سال‌های متمادی تامل و مبارزه، بیشتر کشورها برای ارج نهادن به حق حیات مجازات اعدام را لغو کردند.

شادی صدر معتقد است سیستم حقوقی پیش از انقلاب ۵۷، کپی سیستم حقوقی فرانسه بوده، بدون اینکه تغییرات پیشروی که به تدریج در نظام حقوقی این کشور ایجاد شد به سیستم حقوقی ایران افزوده شود.

او نظام کیفری فعلی ایران را بر اساس اصل قصاص اسلامی ‌می‌داند که تماما جنبه انتقام‌جویی دارد.

به گفته شادی صدر اگر اصلاحات جزیی نیز در نظام کیفری در سال‌های پیش ایجاد شده به دلیل فشارهای داخلی و بین‌المللی سازمان‌ها و فعالان حقوق بشری بوده است، نه اینکه قانون‌گذار به جنبه بازدارنده لغو اعدام توجه کرده باشد.

شادی صدر معتقد است آنچه مردم فکر می‌کنند، تابعی است از نظام فکری‎ای که در آن پرورش می‌یابند: «اگر مردم ایران در نظام فکری دیگری رشد می‌یافتند، نگرش دیگری نسبت به مجازات‌های سنگسار یا اعدام داشتند.»

به گفته این حقوقدان اما نباید منتظر بمانیم تا تمام مردم موافق لغو اعدام باشند: «اول باید قانون تغییر کند و فرهنگ در پی آن به‌تدریج تغییر خواهد کرد.»

گفت‌وگوی کامل زمانه با شادی صدر را در اینجا بشنوید:

  • در همین زمینه
مهرانگیز کار: قصاص به‌ کلی از عدالت دور است
شیرین عبادی: قانون کنونی مردم را به خشونت و انتقام‌جویی سوق می‌دهد
کریم لاهیجی: خون به خون شستن محال آمد، محال