ولایت نیمروز در جنوب باختری افغانستان یکی از توسعه نیافته‌ترین ولایات افغانستان با آب و هوایی گرم و خشک است. دولت افغانستان در نظر دارد برای رونق کشاورزی و بهبود معیشت اهالی نیمروز که بیشتر آنها بلوچ هستند، سدی بر رود هیرمند بسازد. فاز سوم سد کمال خان می‌بایست چهار سال آینده به پایان برسد. تنش بین ایران و افغانستان بر سر حقابه هیرمند با پایان احداث این سد شدت می‌گیرد.
معاهده دلتا
در افغانستان فقط دو میلیون هکتار از هشت میلیون هکتار زمین حاصلخیز برای زراعت استفاده می‌شود. افغانستان همچنین از بحران برق هم رنج می‌برد و در مجموع ۸۰ درصد از برق مورد نیاز خود را از کشورهای خارجی وارد می‌کند.
به گفته محمد نبی، مسئول پروژه احداث سد کمال خان، این سد این امکان را برای زارعان ولایت هیرمند فراهم می‌آورد که در ۱۷۵ هکتار از زمین‌های زراعی ولایت نیمروز به کشت و کار مشغول شوند.
ایران اما از احداث سد کمال خان خشنود نیست. رود هیرمند به دریاچه هامون که دریاچه‌ای مشترک بین ایران و افغانستان است می‌ریزد. هرگونه نوسان در میزان آب هیرمند، به طور مستقیم روی دریاچه هامون اثر می‌گذارد.
بر اساس معاهده «دلتا» ایران حقابه‌ای از رود هیرمند دارد. در اثر کاهش بارندگی و همچنین انتقال آب هامون به زاهدان و ذخیره آب در زابل، دریاچه هامون خشک شده و منبع معاش ۴۰۰ هزار سیستانی از بین رفته، صنایع دستی سیستان نایود شده و در اثر این مشکلات، بسیاری از اهالی سیستان به مناطق شمالی ایران مهاجرت کرده‌اند.
ظاهر شاه در دوران پادشاهی‌اش (۱۹۳۳ تا ۱۹۷۳ میلادی) بر افغانستان، قراردادی برای تقسیم آب رودخانه هیرمند با ایران منعقد کرد.
بر اساس این قرارداد که در سال ۱۳۵۱ خورشیدی بین امیر عباس هویدا، نخست‌وزیر وقت ایران و موسی شفیق، همتای افغانستانی او به امضا رسید، مقرر شد سالانه ۲۰ درصد از آب رودخانه هیرمند به ایران سرازیر شود. پیش از آن، قراردادهایی به صورت‌های ۳۰ درصد و ۵۰ درصد منعقد شده بود، اما هر کدام از آنها، بعد از مدتی متوقف شده بود.
همکاری ایران با طالبان
محمد نبی، مسئول پروژه سد کمال خان مقامات ایرانی را متهم می‌کند که برای ایجاد اخلال در احداث این سد عده‌ای از طالبان را اجیر کرده‌اند.
علی احمد، یکی از کارمندان پلیس در ولایت نیمروز می‌گوید: «اگر کار احداث سد کمال خان شروع شود، امنیت در این منطقه به خطر می‌افتد. ایران قطعاً اجازه نمی‌دهد که این سد ساخته شود. اما ما تلاش‌مان را می‌کنیم.»
سخنگوی وزارت انرژی افغانستان با این حال خاطرنشان کرده که احداث سد کمال خان حقابه ایران از رود هیرمند را پایمال نمی‌کند.
عبدالصیر عظیمی گفته است: «اندازه‌گیری آب در سد کمال خان در نزدیکی مرز ایران این مزیت را دارد که میزان آبی که باید بر اساس قرارداد به ایران سرازیر شود، بدون گذشتن از مسیری طولانی صورت می‌گیرد و بدون ضایع شدن آب به ایران می‌رسد.»
رابطه طالبان و ایران روی هم رفته پرتنش اما غیر شفاف است. محمد سمیع، والی نیمروز می‌گوید ملا اختر منصور، رهبر القاعده در راه بازگشت از ایران بود که توسط پهپادهای آمریکایی شناسایی شد و به قتل رسید.
سمیع که در سال ۹۵ برای رونق تجارت بین ولایت نیمروز و استان سیستان و بلوچستان به ایران سفر کرده بود، ایران را به همدستی با طالبان متهم می‌کند، اما سندی ارائه نمی‌دهد. او می‌گوید: «این موضوع مثل روز روشن است.»
آذر سال گذشته محسن اراکی، دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی اعلام کرد که جمهوری اسلامی از برخی چهره‌های میانه‌رو طالبان دعوت کرده که در کنفرانس وحدت اسلامی در تهران شرکت کنند.
جان دبیلیو نیکلسون، یکی از فرماندهان ارتش آمریکا در افغانستان در سخنانی در کنگره آمریکا ایران را متهم به همکاری با طالبان کرده بود.
در سال ۲۰۱۱ یکی از فرماندهان طالبان که به اسارت نیروهای آمریکایی درآمده بود، ادعا کرده بود که برای خرابکاری در سد کمال خان از ایران ۵۰ هزار دلار دریافت کرده است.
دیپلماسی آب
فاز اول احداث سد کمال خان در زمان محمد داود، اولین رئیس جمهوری افغانستان آغاز شد اما به دلیل جنگ داخلی ناتمام ماند. فاز دوم به اتمام رسیده و فاز سوم که به نصب توربین‌ها و تأسیس یک نیروگاه برق و ایجاد کانال‌های آب اختصاص دارد، هنوز آغاز نشده است.
قرار است با اختصاص ۱۰۰ میلیون دلار بودجه، فاز سوم و نهایی احداث سد کمال خان تا چهار سال آینده به پایان برسد.
وزیر خارجه ایران در آبان ۹۴ در صحن علنی مجلس شورای اسلامی در مورد حقابه هامون اعلام کرده بود که بحث حقابه جزئی از بسته همکاری ایران با افغانستان است.
وزیر خارجه ایران گفته بود: «اگر افغان‌ها توقع دارند که ایران سیاست حمایتی خود را ادامه دهد و نسبت به رسیدگی به وضع مهاجران افغان و توسعه این کشور جدی باشد، ضرورت دارد که به موضوع حقابه ایران توجه کنند.»
پژوهشکده آتلانتیک کانسیل در پژوهشی که درباره حقابه هیرمند منتشر کرده، می‌گوید افغانستان و ایران به جای همکاری با یکدیگر برای بهبود زیرساخت‌ها و تأمین بهتر و عادلانه منابع آب ترجیح می‌دهند که مقابل هم بایستند.
بیشتر بخوانید:
چرا بجای ارسال برق مجانی بعراق به افغانستان درمقابل فروش آب نمیدهند
karim / 24 March 2017