حذف محمد یزدی از فهرست نمایندگان دور پنجم خبرگان رهبری، موقعیت رقیب اصلی او اکبر هاشمی رفسنجانی برای پر کردن جای رئیس فعلی این مجلس با فردی معتدل‌تر را تقویت کرده است. وضعیتی که با آغاز تبلیغات منفی مخالفان رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، معادلات سیاسی رقابت بر سر جانشین محمد یزدی را پیچیده‌تر کرده است.
از آن سو نیز رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام که در حال گرفتن نبض آرایش سیاسی جدید، برای تصمیم‌گیری جهت ورود به صحنه است، با موضع‌گیری‌های گاه متناقض به سنجش واکنش‌های طرف مقابل می‌پردازد.
در حالی که خود هاشمی اخیرا در گفتگویی با روزنامه آرمان، از عدم تمایل برای به نشستن بر کرسی ریاست خبرگان سخن گفته، یاسر هاشمی رئیس ستاد انتخاباتی او از کاندیدا شدن پدر در صورت « احساس تکلیف» خبر داده است.
بازی خواستن و توانستن
مخالفان هاشمی منتظر تصمیم‌گیری او ننشسته‌اند. شکست ژنرال‌های آنها در خبرگان یعنی «مصباح» و «محمد یزدی» تا حدی خشمگین‌شان کرده که جنگ بر سر ریاست هاشمی را دیگر نمی‌خواهند ببازند.
دو بار موضع‌گیری تند آملی لاریجانی علیه رئیس مجمع تشخیص مصلحت و انتقاد صریح رهبر جمهوری اسلامی از شکست دو ضلع «مثلث جیم»، آغازی بود بر موج‌سازی جریان رقیب برای جلوگیری از صدرنشینی هاشمی در خبرگان رهبری.
از آن سو هم بودند روحانیون میانه‌رویی که «انگلیسی» خواندن لیست پدر معنوی اعتدالیون در انتخابات خبرگان را اشتباه دانستند اما از همین طیف کسانی هستند که مقابل کاندیداتوری رفسنجانی رای ریاست خبرگان موضع گرفته‌اند؛ وضعیتی که حالا کار او را برای تکمیل پیروزی در آوردگاه هفتم اسفند ماه سخت‌تر می‌کند.
سخنان حجت‌الاسلام ابراهیمی از اعضای جامعه روحانیت مبارز؛ تشکلی که نام هاشمی را در فهرست انتخاباتی خود قرار داد جای تامل دارد. او با اشاره به حمایت انتخاباتی این گروه از رئیس مجمع تشخیص مصلحت، اقدام جامعه روحانیت را « مصلحت‌اندیشی» خوانده و گفته است: «با توجه به زاویه‌ای که ایشان با جامعه روحانیت گرفته بعید است نمایندگان خبرگان رای به ریاست ایشان بدهند.»
ترکیب نیروها و نمایندگان
در نگاهی کلی‌تر، مقایسه اعضای خبرگان چهارم و پنجم نشان می‌دهد در میان چهره‌های جدیدی که وارد خبرگان پنجم شده‌اند، تعداد نسبتا کمتری از منصوبان حکومتی رهبری حضور دارند. اگر در خبرگان چهارم دست‌کم ۴۳ درصد نمایندگان در دوران حضور خود در این مجلس به عنوان امام جمعه و نماینده ولی فقیه در استان‌ها فعالیت کرده بودند، اکنون ائمه جمعه و نمایندگان خامنه‌ای در استان‌ها حدود ۳۳ درصد منتخبان خبرگان پنجم را تشکیل می‌دهند. این ترکیب می‌تواند اجماع خبرگان پنجم علیه هاشمی رفسنجانی را دشوارتر از قبل سازد. به ویژه در شرایطی که چهره‌های برجسته منتقد هاشمی مانند یزدی، خزعلی و مصباح یزدی به عنوان چهره‌های جریان‌ساز علیه او در این دور از مجلس خبرگان حاضر نیستند و احمد جنتی نیز با نشستن بر جایگاه آخر منتخبان تهران، اعتماد به نفس پیشین برای پذیرش ریسک رقابت با هاشمی را ندارد.
از آن سو شمار کاندیداهای پیروز حامی هاشمی در انتخابات خبرگان، رقمی در همین حدود است؛ آماری که می‌تواند رقابت میان اعتدالیون و تندروها بر سر جانشینی محمد یزدی را حساس‌تر کند.
ریاست مرضی‌الطرفین
نبود چهره‌های برجسته مخالف هاشمی در خبرگان پنجم برای ربودن ابتکار عمل از او و نیز پراکندگی آماری طیف‌های سیاسی این مجلس، ریسک رقابت مستقیم را از هر دو جناح بالا برده است.
شاید برای همین هم هست که در روزهای اخیر نام افرادی مانند ابراهیم امینی، موحدی کرمانی و هاشمی شاهرودی به عنوان گزینه‌های مشترک لیست هاشمی رفسنجانی و اصولگرایان در انتخابات برای ریاست خبرگان آینده مطرح شده است؛ آرایشی که شاید نقطه پایان آبرومندانه دوئل تندروها و میانه‌روها به حساب آید.
تداوم نزاع در لایه‌های دیگر
اما حذف محمد یزدی از خبرگان پنجم تنها در تغییر چهره ریاست این مجلس موثر نخواهد بود. دبیر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم علاوه بر ریاست، یک جایگاه قانونی حساس دیگر در خبرگان را نیزاشغال کرده بود که از سال آینده دیگر در آن حضور نخواهد داشت.
تغییری که اگر اعتدالیون به خوبی از آن سود ببرند امکان‌های بالقوه تقویت موضع آنها در جدال تعیین رهبر آینده را تقویت خواهد کرد. دقت در ساز و کار قانونی و اجزاء مجلس خبرگان تایید می‌کند که علاوه بر هیات رئیسه، اشغال کمیسیون‌ها و کمیته‌های حساس این نهاد نیز می‌تواند وزن طیف‌های سیاسی مختلف را در تعیین رهبر آینده دستخوش تحول کند. موضوعی که تا به حال چندان مورد توجه تحلیلگران این عرصه نبوده است.
شاید همین نکته بود که موجب شد اکبر هاشمی رفسنجانی در دور پیشین رقابت‌های تصاحب کرسی ریاست این مجلس یکوید:« در آن لحظه حساس حتماٌ لازم نیست رئیس باشم.»
کمیته سه نفره
مهم‌ترین جایگاه در این میان علاوه بر چینش هیات رئیسه خبرگان، عضویت در «کمیته سه نفره» ای است که از سوی کمیسیون «اصل ۱۰۷ و ۱۰۹» برای تعیین مصادیق مطلوب جانشینی آیت‌الله خامنه‌ای فعالیت می‌کند. کمیته‌ای که هر چند بنا بر آیین نامه داخلی خبرگان رهبری، نحوه کار و اعضای آن سری و محرمانه است اما حالا دیگر بر کسی پوشیده نیست محمد یزدی رئیس فعلی خبرگان رهبری یکی از اعضای آن است.
سید علی شفیعی، نماینده خوزستان در مجلس خبرگان رهبری ابتدای سال ۹۴ در گفت‌وگو با خبرگزاری «فارس» با اشاره به اهمیت و شیوه کار این کمیته گفته بود: «در تمام كشور كار می‌كنند و كسانی را كه شایستگی نسبی برای رهبری دارند در نظر می‌گیرند و اگر لازم شد فقط به رهبری می‌گویند! به‌قدری كار این كمیته محرمانه است كه آقای یزدی می‌فرمودند وقتی آقای رفسنجانی رییس خبرگان بود، حتی نتیجه كار را به ایشان هم نگفتیم! هرچه می‌گفت من رئیس خبرگان هستم، نمی‌شود كه نگویید، می‌گفتیم این ها محرمانه است؛ حتی نسبت به شما.»
محمد یزدی اما از هفتم خرداد سال ۹۵ نه تنها ریاست خبرگان که عضویت در کمیته سه نفره این نهاد را نیز ترک خواهد گفت. حامیان هاشمی رفسنجانی حالا می‌توانند علاوه بر پس گرفتن کرسی قرمز رنگ او در بالای صحن غیر علنی این مجلس، پستوهای محرمانه کمیته سه نفره را نیز از آن خود کنند. هر چند که این کمیته نیز تنها پیشنهاد دهنده گزینه‌های مطلوب جایگزینی خامنه‌ای است و رأی نهایی را اکثریت غیر همراه با هاشمی در خبرگان خواهند داد. اما به دست گرفتن ابتکار عمل در “ساز و کارهای قانونی” به دست حامیان هاشمی می‌تواند جدال تعیین رهبر آینده را به طور نسبی به سود اعتدالیون تغییر دهد.
نهادهای پرشمار قدرت
باید نکته‌ای را در نظر داشت و آن این‌که انتخاب رهبر آینده جمهوری اسلامی در شرایطی در سال‌های آینده انجام خواهد شد که به احتمال فراوان، مجلس خبرگان در انجام این کار تنها نخواهد بود. سپاه پاسداران، طیف‌های تندروتر روحانیت جمهوری اسلامی و حتی بیت خامنه‌ای نیز احتمالاٌ از فشار بر خبرگان برای پذیرش گزینه مورد نظر خودشان دریغ نخواهند کرد.
رد صلاحیت‌های گسترده نامزدها از سوی شورای نگهبان، انتقاد صریح رهبر جمهوری اسلامی از کمپین رأی سلبی علیه «مثلث جیم» و فشارهای پیدا و پنهان فرماندهان سپاه، همه و همه تنها بخشی از دخالت‌های فراقانونی نهادهای قدرت برای تاثیر‌گذاری بر تصمیم خبرگان در«آن لحظه حساس» را برملا می‌سازد.
از آن سو نیز هاشمی رفسنجانی سال ۹۵، سردار سازندگی دهه‌های ۶۰ و ۷۰ با دامنه نفوذ گسترده در سپاه و نهادهای پر قدرت جمهوری اسلامی نیست که بتواند با کمک آنها حرف خود را در این عرصه به کرسی بنشاند.
در این شرایط تکیه به ابزارهای قانونی واقعاٌ موجود از جمله “کمیته سه نفره” برای بر هم زدن بازی تندروها در تعیین رهبر آینده می‌تواند تعیین کننده باشد. موقعیتی که حالا با کسب بیش از ۳۰ درصد کرسی‌های خبرگان از سوی نیروهای نزدیک به هاشمی، با توجه به نیاز رهبر آینده به کسب دو سوم آراء خبرگان حائز اهمیت بیشتری می‌شود.