نمایندگان و سران ۱۹۵ کشور جهان پس از دو هفته چانه‌زنی در بورژه پاریس در نهایت بر سر یک توافقنامه الزام‌آور اقلیمی به توافق رسیدند.
نتایج کنفرانس پاریس
از نتایج مهم این توافق می‌توان به این نکته اشاره کرد که در نهایت حد نصاب افزایش دمای زمین زیر دو درجه سانتیگراد (نسبت به مقطع ورود به عصر صنعتی شدن) در نظر گرفته شده و از تمام کشورها خواسته شده تلاش خود را برای محدود کردن دمای زمین تا یک و نیم درجه سانتیگراد انجام دهند.
نکته جالب توجه در متن توافق این مطلب است که به زمان مشخص و الزامی برای کاهش گازهای گلخانه‌ای هیچ اشاره‌ای نشده و تنها از کشورهای توسعه‌یافته و ثروتمند خواسته شده تا در اسرع وقت از انتشار گازهای گلخانه‌ای خود بکاهند و پرچمدار اجرای توافق در جهان باشند.
علاوه بر این، توافق به دست آمده در پاریس نخستین توافق جهانی الزام آور در زمینه تغییرات اقلیمی و کاهش گازهای گلخانه‌ای به شمار می‌آید.
سازمان ملل مقرر کرده که در سال ۲۰۱۸ توافقنامه فعلی و میزان کاهش گازهای گلخانه‌ای مجدداً بررسی شود.
همچنین طبق توافق پاریس، کشورهای توسعه یافته ملزم به پرداخت سالانه۱۰۰ میلیارد دلار از سال ۲۰۲۰ به کشورهای فقیر وآسیب پذیر به منظور مقابله با تغییرات اقلیمی هستند. فرایند پرداخت این پول نیز زیر نظر سازمان ملل اجرا می‌شود.
کشورهای اصلی مخالف توافق پاریس تا لحظات پایانی نشست پاریس چین، هند و عربستان بودند که در نهایت به تصویب توافق فعلی رای موافق دادند. ۱۳۴کشور در حال توسعه با تصویب این توافقنامه موافقت کردند.
عبارت «گرمایش زمین» ۳۵ سال پیش به ادبیات محیط زیست جهان وارد شد و رفته رفته از عبارتی با معنای تهی به اصطلاحی فربه با معانی عینی و مشخص بدل شد. از سال ۱۹۹۲ که نخستین کنفرانس تغییرات اقلیمی در ریودوژانیرو برگزار شد تاکنون همواره اقلیم‌شناسان و دانشمندان با ارائه گزارش‌هایی وضعیت بحرانی گرمایش زمین و پیامدهای زیانبار آن را به دولت‌ها و ملت‌ها گوشزد کرده‌اند.
گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی با تشدید سیل و طوفان و خشکسالی و بیابان‌زایی به یکباره از مسئله‌ای مختص به محافل علمی به معضل دامن‌گیر کشورهای سراسر جهان بدل شد. همین امر نیز ۱۹۵ کشور جهان را به پاریس کشاند تا در نشستی بی‌سابقه درباره این مسئله بحث کنند و بر سر منافع و مواضع خود چانه بزنند.
جایگاه و اهداف کنفرانس پاریس چه بود؟
نشست پاریس بیست و یکمین گردهمایی همه اعضای کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد تغییرات آب و هوایی است و از این رو «COP21» نیز خوانده می‌شود.
کنفرانس پاریس جزو معدود نشست‌های اقلیمی بود که از ابتدا هدف مشخصی داشت: دستیابی به توافقنامه‌ای برای محدود کردن دمای زمین به دو درجه سانتیگراد تا سال ۲۰۵۰.هدفی که از آغاز دستیابی به آن بسیار سخت می‌نمود و موافقان و مخالفان خود را نیز شامل می‌شد.
بدین منظور این هدف در حالی تعریف شد که بسیاری از تحلیلگران محیط زیست از مدت‌ها قبل از آغاز این نشست تذکر داده بودند که حتی در صورت اجرایی‌شدن تعهد تمام کشورها دمای زمین ۲,۷ درجه سانتیگراد (نسبت به زمان پیشاصنعتی) تا سال ۲۰۵۰ افزایش می‌یابد.
بسیاری از کشورهای جهان از ابتدا با پیش فرض و هدف سازمان ملل مبنی بر محدودکردن دما تا دو درجه مخالف بودند. این کشورهای عمدتاً فقیر که در خط مقدم آسیب‌پذیر‌ترین کشورها در پی تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین قرار دارند، خواستار تغییر موضع سازمان ملل از دو درجه به یک و نیم درجه سانتیگراد بودند.
بر اساس پیش‌بینی‌ها میانگین دمای زمین تا پایان قرن حاضر ۴,۸ درجه سانتیگراد نسبت به زمان آغاز صنعتی شدن جهان افزایش خواهد یافت.
فعالان محیط زیست درباره کنفرانس پاریس چه می‌گویند؟
نشست پاریس در حالی برگزار شد که بسیاری از کنشگران و حتی طرفداران محیط زیست آن را پیشاپیش ناکارآمد می‌دانستند. بسیاری از فعالان سر‌شناس محیط زیست از جمله نوام چامسکی و نائومی کلاین در مانیفستی که در آستانه این نشست منتشر کردند نظام اقتصادی بازار آزاد را مقصر اصلی گرمایش زمین عنوان کردند.
به قول آن‌ها: «دهه‌ها آزادسازی تجارت و سرمایه‌گذاری، تمام توان دولت‌ها را برای مقابله با تغییرات آب و هوایی تحلیل برده و عملاً دولت‌ها را تضعیف کرده است. در هر برهه‌ای جریان نیروهای قدرتمند – اعم از شرکت‌های سوخت فسیلی، شرکت‌های تجاری- کشاورزی، موسسات مالی، اقتصاددانان جزم‌اندیش، شکاکان و منکران] تغییرات اقلیمی] و دولت‌های در بند منافع- همگی راه‌حل‌های غلط را اشاعه و ترویج داده‌اند. تنها ۹۰ شرکت مسئول انتشار بیش از دو سوم گازهای گلخانه‌ای در سراسر جهان هستند. پاسخ و راه‌حل حقیقی برای تغییرات آب و هوایی، ثروت و قدرت آنان، ایدئولوژی بازار آزاد و آن ساختاری را تهدید می‌کند که با کمک‌های مالی خود این افراد و شرکت‌ها را حمایت می‌کنند».
بسیاری نیز ازجمله توماس پیکتی، اقتصاددان فرانسوی راه‌حل خروج از بحران اقلیمی موجود را در محروم کردن سرمایه‌گذاری افراد و شرکت‌های چندملیتی در بخش سوخت‌های فسیلی اعلام کرد. به گفته پیکتی تنها از این طریق می‌توان به کاهش چشمگیر در نشر گازهای گلخانه‌ای دست یافت. برخی نهادهای دیگر مثل صندوق بین‌المللی پول (IMF) نیز چاره فوری و قانع کننده را در پایان بخشیدن به پرداخت یارانه برای سوخت‌های فسیلی می‌داند.
پس از انتشار پیش‌نویس نهایی، سخن‌های مثبتی درباره آن شنیده شد. از جمله سامانتا اسمیت، از سازمان زیست محیطی WWF گفت که حال دولت‌ها باید کارکرد خودشان را با سند پاریس انتطباق دهند. او همچنین گفت که دولت‌ها باید به کمک “فقیران و آسیب‌پذیران” بشتابند، به کمک آن قشرهایی که از تغییرات اقلیمی بیشترین ضریه را می‌خورند. پاتریک هوف‌اشتتر، کارشناس شعبه سوئیس WWF گفت که توافق پاریس آن مایه‌ای را ندارد که بتواند به راستی با تغییرات خطرناک اقلیمی مقابله کند. اما به باور او توافق پاریس سمت درستی را گرفته است: وداع با انرژی‌های فسیلی.
هانس یوآخیم شلن‌هوبر، رئیس مرکز تخقیقات اقلیمی پوتسدام (آلمان) توافق پاریس را مثبت ارزیابی کرد. او گفت که حال باید کاهش صدور گازهای گلخانه‌ای در اولویت سیاست‌گذاری‌ها قرار گیرد.
نقش ایران در کاپ ۲۱ چه بود؟
حضور ایران در کنفرانس پاریس آغاز خوبی نداشت. معصومه ابتکار در مقام رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران تنها یک روز در این نشست حاضر بود و در روزهای بعدی کنفرانس پاریس سعید متصدی، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان نماینده ایران در این نشست معرفی شد. مسئله‌ای که انتقاد فرانسوا اولاند رئیس‌جمهوری فرانسه را نیز در پی داشت.
معصومه ابتکار بلندپایه‌ترین مقام دولت ایران بود که در روز اول مذاکرات در پاریس حاضر شد و پس از آن فرانسه را ترک کرد
اغلب قریب به اتفاق کشورها در محوطه برگزاری کنفرانس اقلیمی در منطقه بورژه در شمال پاریس غرفه‌هایی به منظور اعلام مواضع خود و ارائه توضیحاتی به بازدیدکنندگان تدارک دیده بودند، اما ایران از معدود کشورهایی بود که غرفه‌ای برای این امر درنظر نگرفته بود. اکثر خبرگزاری‌ها حضور ایران در کنفرانس پاریس را نامحسوس خواندند.
سازمان حفاظت محیط زیست ایران در برنامه‌ای که پیش از آغاز کنفرانس به سازمان ملل ارائه کرد میزان کاهش گازهای گلخانه‌ای این کشور را در سال‌های آینده تنها چهار درصد اعلام کرد.
با این حال سعید متصدی، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست ایران در روند کنفرانس مدعی شد که در صورت لغو کامل تحریم‌ها، این کشور به صورت داوطلبانه تا ۱۲درصد نیز از انتشار گازهای گلخانه‌ای خود می‌کاهد.
البته ایران به عنوان یکی از اقتصادهای نفت‌بنیاد در جهان به همراه دیگر کشورها از قبیل عربستان و ونزوئلا به نحوی درجریان کنفرانس و ارائه وعده‌های خود در تلاش بودند تا حق تولید نفت این کشورها در آینده نیز لحاظ شود.
ایران جزو ۱۰ کشور نخست جهان است که بیشترین میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را در نتیجه مصرف انرژی به خود اختصاص داده است. در این کشور بیش از ۵۰۰ میلیون تن گاز گلخانه‌ای تولید می‌شودکه این رقم تا ۱۰ سال آینده به دو میلیارد تن خواهد رسید.