مراسم رونمایی از کتاب «جنسیت X»، در برنامه‌ای با عنوان «تجربه زیست همجنس‌گرایان و فراجنسیتی‌های ایرانی»، روز پنجشنبه ۱۳ آگوست در لندن برگزار شد.
«جنسیت X» را شادی امین نوشته است؛ این کتاب نتیجه پژوهش میدانی «۶رنگ» و «سازمان عدالت برای ایران» در یک دوره سه ساله و با گفت‌وگو با ۱۰۵ تن از اعضای جامعه اقلیت‌های جنسی ایرانی ساکن داخل کشور، ترکیه و سایر کشورهاست. بیشتر افرادی که با پژوهشگر این کتاب گفت‌وگو کرده‌اند متعلق به جامعه زنان همجنس‌گرا، تراجنسی‌ها، و تراجنسیتی‌های ایران‌اند که یا همچنان در ایران زندگی می‌کنند و یا در مسیر مهاجرت و یا اسکان‌یافته در کشوری دیگر هستند.
نویسنده در نتیجه این گفت‌وگوها به این نتیجه رسیده است که نوعی تحمیل سیستمی برای تن دادن به عمل تغییر جنسیت از طریق هورمون‌درمانی یا عمل جراحی وجود دارد که نمود آن اجباری است اما به صورت اجبار به مفهوم «زور فیزیکی» نیست. اجبار به تغییر جنسیت اینجا در چارچوبی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی صورت می‌گیرد که در نتیجه آن هویت زیستی تراجنسی (ترنس‌سکسوال) برای فرد ساخته می‌شود و فرد تن به عمل تغییر جنسیت می‌دهد؛ بدون داشتن آگاهی کافی یا آزادی کافی از گوناگونی‌های زیستی یا هویتی‌ای که می‌توانند گزینه‌ای برای زندگی او باشند.
شادی امین در مراسم رونمایی از این کتاب از همه کسانی که در راستای این پژوهش با او گفت‌وگو کرده بودند تشکر کرد و گفت: «بدون همکاری شاهدان این تحقیق که بارها و بارها دردهایشان را برای استفاده در این پژوهش مرور کردند، امکان انجام این کار وجود نداشت.»
آگاهی‌رسانی در مورد تغییر جنسیت اجباری
رها بحرینی، وکیل حقوق بشر و پژوهشگر سازمان عفو بین‌الملل در خاورمیانه و شمال آفریقا، سخنرانی خود را با انتقاد از مستندها و دیگر پژوهش‌هایی آغاز کرد که ایران را «بهشت تغییر جنسیت» یا «پایتخت تغییر جنسیت در جهان» می‌خوانند. چنین برخوردهای تجلیل‌گری از حکومت ایران برای «حمایت» از تراجنسیتی‌ها بنا به پژوهش‌های بحرینی با واقعیت‌های زیستی و خشونت‌هایی که بسیاری از اقلیت‌های جنسی در ایران تجربه می‌کنند، همخوانی ندارد.
بحرینی به آمار بالای جراحی‌های تغییر جنسیت در ایران به نسبت دیگر کشورها اشاره می‌کند و می‌گوید پژوهش «۶رنگ» و «عدالت برای ایران» از اینجا شروع شد که تعدد این جراحی‌ها با آمارهای کشورهای دیگر همخوانی نداشت و این فرضیه مطرح شد که شاید اجبار سیستمی برای تشویق افراد با گرایش جنسی یا هویت جنسیتی غیر دگرجنس‌گرا به تغییر جنسیت وجود دارد.
هایده مغیثی، از نظریه‌پردازان فمنیست و استاد دانشگاه یورک در تورنتو، ویژگی برجسته کتاب را ایجاد زمینه‌ای برای درک «شرایط حاد سرکوب (سیاسی و فرهنگی) و نقض دائمی حقوق انسانی همجنس‌گرایان و هم تغییرجنس‌خواهان و ترنس‌جندرها» معرفی کرد. او به زمینه سیاسی- قانونی در جمهوری اسلامی اشاره کرد که مایل است «همجنس‌گرایان را از معادله حذف کند» و گفت: «شادی امین اجبار همجنس‌گرایان به عاریت گرفتن هویت ترنس‌سکشوال را در آنچه او پارادوکس مذهبی و حقوق جمهوری اسلامی می‌نامد، رهایی‌بخش نمی‌داند.»
مغیثی در ادامه توضیح می‌دهد که چنین اجباری به ممنوعیت مذهبی حقوقی همجنس‌گرایی در ایران، بی‌ارتباط نیست و به همین دلیل به رسمیت شناختن حقوق تراجنسیتی‌ها در ایران مجالی برای «شوق‌زدگی» برای پژوهشگر این کتاب نیست.
ژانت آفاری، استاد دانشگاه و تاریخ‌نگار حوزه زنان نیز در راستای تز کلی کتاب می‌گوید که همجنس‌گرایان ایران لزومی ندارد که بنا به تشویق سیستم عمل تغییر جنسیت را انتخاب کنند: «دکترها و درمان‌شناسان در ایران باید آموزش ببینند تحت بررسی دقیق باشند تا به همجنس‌گرایان پیشنهاد تغییرجنسیت ندهند.»
شادی صدر، از سازمان عدالت برای ایران و یکی دیگر از سخنرانان این برنامه هم با ژانت آفاری موافق است: «گام بعدی ما باید راه اندازی یک کمپین بین‌المللی علیه تغییر جنسیت غیرارادی و اجباری در ایران باشد.» او از کتاب برای تمرکز بر مسائل تراجنسیتی‌ها و زنان همجنس‌گرا تقدیر کرد و گفت این گروه‌ها در حاشیه‌ی حاشیه‌ها قرار دارند و تمرکز تحلیلی بر مسائل آنها اهمیت ویژه دارد.
خشونت‌ها و تبعیض‌های پزشکی
رها بحرینی، که نویسنده کتاب «هویت‌های پزشکینه شده، بدن‌های جراحت دیده» نیز هست به بخش‌هایی از کتاب «جنسیت X» اشاره کرد که مربوط به خشونت‌های پزشکی نسبت به افرادی است که در گفتمان پزشکی در ایران امروزی تراجنسیتی محسوب می‌شوند.
بحرینی با اشاره به پژوهش‌های خود و شادی امین به روش‌هایی درمانی در روانکاوی اشاره کرد و گفت در مورد افرادی که نسبت به همجنس خود احساسات دارند با فرض «بیمار بودن» سعی می‌شود که چنین افرادی درمان و تأدیب شوند یا از روش‌هایی جنجالی مانند شوک‌درمانی و داروهای روان‌گردان برای تغییر گرایش جنسی و هویت جنسیتی استفاده می‌شود.
هم بحرینی و هم امین خواهان غیرقانونی اعلام شدن شیوه‌های درمانی‌ای شدند که هدف از آنها هنجارمندسازی گرایش جنسی و هویت جنیستی افراد است.
بحرینی با اشاره به پژوهش‌های خود و شادی امین گفت: «آزار علیه زنان و مردان همجنس‌گرا و تراجنسیتی در تنظیم مراقبت‌های بهداشتی در ایران، متأسفانه به قدری شدید است که نقض حق دسترسی به بهداشت و سلامت است و حتی می‌تواند شکنجه و آزار نیز محسوب شود.»
در این برنامه جکی لوئیس، از اعضای سابق هیئت مدیره ایلگا (ILGA – سازمان بین المللی همجنس‌گرایان زن و مرد، دوجنس‌گرایان، تراجنسیتی‌ها و میان‌جنسی‌ها) نیز سخنرانی کرد و از تجربه خود در جنبش حق خواهی برای اقلیت‌های جنسی در انگلستان صحبت کرد. او گفت: «بریتانیا از ۱۹۶۷ از همجنس‌گرایی جرم‌زدایی کرد و این مهم بود اما همجنس‌گراستیزی را متوقف نکرد.» لوئیس به اهمیت کارزارهای آگاهی‌رسانی عمومی در کنار جنبش‌های حق خواهی اشاره کرد.
شادی امین در کتاب «جنسیت X»، روایت‌های افرادی که با آنها گفت‌وگو کرده است را در یک بستر تئوریک عرضه می‌کند. و در ارائه چارچوب‌های نظری کتاب از جودیت باتلر و میشل فوکو بهره گرفته است. اما آنچه که در کتاب و در سخنرانی‌هایی رونمایی از کتاب غایب است، گرایش‌های جنسی و هویت‌های جنسیتی بایسکسوال (دوجنس‌گرا)، پن سکسوال (همه جنس‌گرا) و آسکسوال است که می‌توانند در پژوهش‌های بعدی مد نظر قرار بگیرند.