“اما بونینو” علی‌رغم بیماری که این روزها با آن مبارزه می‌کند، با ایده خلاقانهای در برنامه جهانی اکسپو میلان حاضر شد. طرح ویژه او برای مشارکت بیشتر زنان، رنگ و بوی تازه‌ای به برنامه جهانی اکسپو میلان داد که معمولاً با حضور و نقش پررنگ مردان برگزار می‌شود. امسال این ابتکار عمل اما بونینو، عرصه گرد و خاک گرفته حضور و نقش زنان در محیط زیست و تغذیه پایدار در سطح جهانی را جان تازه‌ای بخشید.
اما بونینو، سیاستمدار ایتالیایی در راستای شعار امسال اکسپو، «تغذیه جهانی – انرژی برای حیات»، برنامه‌ای را از ۲۹ ژوئن تا ۱۰ ژوئیه با عنوان «نیمه دیگر زمین» به حضور ویژه و موثر زنان اختصاص داد. او با این ایده که تغذیه سیاره زمین نباید در حد یک شعار و ایده باقی بماند، در طرح اولیه خود اعلام کرد که باید همه گروه‌های دولتی، سازمان‌ها و شرکت‌های خصوصی و مؤسسات تحقیقاتی، در یک اقدام جهانی متحد و هماهنگ بکوشند تا با توانمند کردن زنان در حوزه‌ی کشاورزی و ایجاد یک ائتلاف جهانی، از هدر رفتن بیشتر مواد غذایی به شکل زباله جلوگیری کنند.
بیش از ۸۰۰ میلیون نفر در جهان از گرسنگی مزمن رنج می‌برند. این در حالی است که هر ساله به طور متوسط ۱/ ۳ درصد از غذای تولیدی در جهان دور ریخته می‌شود؛ مقدار غذایی که جلوگیری از هدر رفتن و صرفه‌جویی در آن، برای سیر کردن تمامی ۸۰۰ میلیون تنی که از گرسنگی رنج می‌برند، کافی‌ست.
فاجعه زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که بدانیم در هر دقیقه، از هر شش کودک زیر پنج سالی که در جهان دچار سوء تغذیه هستند، یکی جان خود را از دست می‌دهد. در این میان، زنان با وجود شناخت و نقش کلیدی که در پروسه تولید مواد غذایی دارند -۴۳ درصد کارگران تولیدکننده در حوزه‌های مختلف مرتبط با موادغذایی را تشکیل می‌دهند- هنوز امکان کافی برای دسترسی به اعتبار و اطلاعات و دانش در زمینه تجارت وخرید و فروش و گردش سرمایه در حوزه‌های تولید تا مصرف محصولات غذایی و نیز کشاورزی پیشرفته و مواردی از این دست را در سطح جهانی بدست نیاورده‌اند.
از روایت بشقاب‌ها تا تجربه زیسته
برگزارکنندگان نشست نیمه دیگر زمین در این برنامه به رابطه آشکار میان حضور فعال زنان و اصلاح چرخه تولید و مصرف موادغذایی اشاره کردند. حضوری که نادیده گرفتن آن می‌تواند زیان‌های جبران‌ناپذیری در پی داشته باشد. ایده مشارکت فعال زنان در چرخه تولید و مصرف غذا با این هدف پایه گذاری شد که زنان بتوانند تجربه‌های خود در حوزه‌های کلان جهانی و یا کوچک و محلی را به اشتراک بگذارند و به توانمندی هم کمک کنند.
از برنامه‌های این گروه، برگزاری دوره‌های آموزشی با موضوعاتی چون کسب و کار و مدیریت با تمرکز ویژه بر موضوع کشاورزی و تنوع زیست محیطی و حفظ محیط زیست، شیوه‌های مدرن کشاورزی، فرهنگ و علم در آشپزی و تغذیه بود. همینطور کنفرانس‌هایی با موضوع مبارزه و آگاه‌سازی برای ریشه‌کنی سوء تغذیه، کشاورزی بیو، انرژی‌های نو و زندگی سالم.
تیم رسانه‌ای این گروه نیز نمایشگاهی با عنوان “روایت بشقاب‌ها” و “با هم غذا می‌خوریم” برگزار کردند که شامل نمایشگاه عکس و گزارش‌های ویژه تصویری و فیلم‌های مستندی می‌شد که به سیستم آشپزی و کشاورزی و تنوع موادغذایی و زیست‌بوم مناطق مختلف جهان و نقش اصلی آنها در فرهنگ‌های مختلف اشاره داشت.
علاوه بر این، از دیگر فعالیت‌های تیم رسانه‌ای این طرح، چاپ مجموعه داستانی از زنان جهان در ۲۸ زبان مختلف از۱۰۰ کشور دنیا بود. این کتاب شامل ۱۰۴ داستان و روایت از ۱۰۴ نویسنده زن در سراسر دنیا است که پیرامون موضوعاتی از جمله تغذیه روح و جسم، فرهنگ آشپزی و خوراک، تجربه‌های زیسته خود و مادرانشان در تهیه و تدارک سفره جمع‌آوری شده است. نهال تجدد، نویسنده ایرانی ساکن فرانسه، از جمله ۱۰۴ نویسنده‌ای بود که یک داستان در این مجموعه منتشر کرد. او که متولد ۱۹۷۷ است و پیش از این نیز رمان‌هایی در فرانسه و ایتالیا به چاپ رسانده بود.
دعوت از مهمانان و سخنرانان ویژه نیز از بخش‌های مهم این ویژه برنامه اکسپو میلان بود. در مجموع، ۷۲ سخنران از جمله فعالان محیط زیست، نمایندگان سازمان‌های کارگری و کشاورزی فعال در حوزه‌ی زنان، نمایندههای سازمان‌های غیردولتی مرتبط با این حوزه، نویسندگان و روزنامه‌نگاران خلاق و فعال عرصه تغذیه و سلامت، در این برنامه شرکت داشتند.
در لیست سخنرانان می‌توان از« شیوا وندانا» نام برد که از فعالان شناخته شده در حوزه ی آب آشامیدنی و کشاورزی در هند است. او سازمان‌هایی در این حوزه تأسیس کرده و تألیفاتی هم در زمینه حفظ منابع آبی دارد(مانند جنگ آب).
«جانت مارو» متولد کلیمانجارو، دیگر فعال زیست محیطی بود که در این پنل سخنرانی کرد. او در حوزه محیط زیست پایدار و کشاورزی پایدار کار کرده و راه‌ها و ایده‌های خلاقانهای نیز در رابطه زندگی سازگار با محیط زیست مطرح کرده است. جانت مارو در کارنامه خود، سابقه فعالیت‌های داوطلبانه زیادی در حوزه‌ی حفظ محیط زیست آمریکا و آفریقا دارد.
از مهمانان دیگر برنامه می‌توان استرید تومینز را معرفی کرد که مدت‌ها است برای حقوق کشاورزان زن در فیلیپین فعالیت می‌کند و سابقه مهمی نیز در پیشبرد پروژه‌های تحقیقاتی دانشگاهی در آسیا دارد. برنامه فعال پاکستانی خانم «خالده بروهی» نیز به عنوان یک زن مسلمان و نیز با موضوع نگاه ویژه به ساختارهای فرهنگی و قومیتی ناقض حقوق زنان در زمینه‌ی تغذیه، توجه زیادی به خود جلب کرد. خانم بروهی که مؤسس سازمان جهانی “شکر” است، سال‌ها است در زمینه‌ی توانمندسازی دختران در پاکستان فعالیت می‌کند. او در سخنرانی‌اش اشاره کرد “ما باید برای توانمند کردن زنان و دختران جوان تلاش کنیم و این امر بدون حضور مردان امکان ندارد. مردها باید بدانند که بدست آوردن مهارت‌های مدیریتی و رهبری توسط زنان و دخترانشان به توانمند ساختن خانواده و جامعه کمک می‌کند”. بروهی با اشاره به لزوم تغییر برخی فرهنگ‌های اشتباه مرسوم در سیستم سنتی قبیله‌ها و محله‌ها و شهرها گفت “ما هنوز زنانی داریم که در خانه منتظر می‌مانند تا مردانشان خرید کنند و آنها بپزند و گاهی حتی بدون مردانشان غذا هم نمی‌خورند. این تغییر الگوها به همکاری کمیته‌های محلی نیازمند است و افزایش اعتمادسازی و سطح دانش میان آنها “. او با توجه به تجربیات فردی خود، لزوم حضور سازمان‌های دولتی و غیردولتی خصوصاً گروه‌های کوچک محلی را در افزایش دانش و توانمندی زنان ضروری دانست.
تولیدگران خاموش
از بخش‌های دیگر این برنامه، ارائه نقد و اطلاعات ویژه‌ای در زمینه انواع رژیم‌های لاغری غیر اصولی بود. موردی که به گفته برگزارکنندگان، بازار هدفش زنان است و چیزی غیر از تغییر الگوی مصرف و ساماندهی مشکلات جسمی به شکل اصولی و سالم را دنبال می‌کند.
اما بونینو در بخش‌های مختلف صحبت‌های خود در روزهای متوالی این ویژه برنامه، اهداف گردهمایی‌ها و کنفرانس‌ها را چنین اعلام کرد: “زنان همواره نقش بزرگی در طول تاریخ، در زمینه سلامت و مراقبت از طبیعت و نسل‌های آینده به عهده داشته‌اند. در بسیاری از نقاط جهان زنان مسن و میانسال بخش زیادی از روزهای زندگی‌شان را در آشپزخانه‌ها گذرانده‌اند. باید صدای آنها و تجربیاتشان را شنید؛ وقت آن است که تلاشی همه‌گیر برای حمایت نیمه‌ای که همیشه تولیدگران خاموش بوده‌اند صورت گیرد. به تلاش زنان برای سلامت جهان در حوزه تغذیه و محیط زیست باید بها داده شود.”
سازمان جهانی دسترسی جهانی به انرژی‌های نو (WAME) نیز در حاشیه جلسات این برنامه، آماری از افرادی که سالیانه جان خود را به خاطر استفاده از آشپزخانه و ابزار پخت و پز غیر استاندارد و بیماری‌های مزمن ناشی از آن از دست می‌دهند، ارائه کرد. خانوارهای زیادی در سراسر دنیا هنوز از اجاق‌های زغالی و با سوخت چوب برای پخت و پز استفاده می‌کنند. این موضوع علاوه بر اینکه به عنوان عاملی مخرب باعث از بین رفتن پوشش گیاهی می‌شود، برای افرادی که مستقیم و در فضای بسته، سال‌های متمادی با دود ناشی از آن در ارتباط هستند نیز بیماری‌زا و خطرناک است؛ زنان بخش بسیار زیادی از این آمار هستند. این سازمان اعلام کرد می‌کوشد تا سال ۲۰۲۰، برای حداقل صد میلیون خانوار در سراسر جهان امکان دسترسی به استفاده از اجاق گاز و پخت و پز سالم را فراهم کند..
سکوت رسانه‌ای
ویژه برنامه تدارک و تهیه شده در قالب برنامه زنان چندان در رسانه‌های ایتالیایی و اروپایی طرح نشد. شاید به این دلیل که در نهایت بخشی از موضوعات و سخنرانی‌های طرح شده در این برنامه نقد روشنی بود بر اکسپو. نقدی پویا در دل سیستم صنعت تغذیه که با شعار تغذیه‌ی سالم، تبدیل به بازار تبلیغ پرسودی برای شرکت‌های مک دونالد و نوتلا و کوکاکولا شده است. همچنین اعلام موجودیت با صدای رسا به فعالان عرصه کشاورزی و صنعت تغذیه و بسته بندی و غیره که نه از نگاهی جنسیتی به موضوعات مهم امروز جهان مانند محیط زیست پایدار و تغذیه سالم ، بلکه از ابراز نگرانی و اهمیت نقش آفرینی نیمی از جمعیت جهان نشات میگیرد، که در اغلب این ساختارها کم اهمیت تلقی شده‌اند.
حضور ایران در اکسپوی امسال میلان با نقدهای بسیار زیادی همراه بود. از بخش معماری و ساخت سازه مربوط به ایران گرفته تا نحوه و انتخاب محصولات که باید با توجه به اهمیت پتانسیل بسیار زیاد موجود در فضای اکسپو، به شکل جدی و پرسشگر به آن پرداخت. در مورد حضور زنان نیز چه در بخش ارائه و معرفی محصولات در قسمت اصلی برنامه‌ی اکسپو و چه در امکان دسترسی به اطلاعات و ارتباطات ارائه شده در بخش زنان، ایران بسیار ضعیف عمل کرده است. با توجه به مشکلات جدی ایران در حوزه‌ی محیط زیست و با در نظر گرفتن سرعت روند تغییر رژیم و فرهنگ تغذیه در ایران که در آن آشپزی سالم ومتنوع جای خود را به غذاهای نیمه جامد و تهیه شده با مواد کم کیفیت و گاه بی‌کیفیت وارداتی از چین و .. داده است، حضور در این گونه فعالیت‌ها و اشتراک‌گذاری‌های برنامه و دانش می‌تواند بسیار ضروری باشد. علاوه بر اینکه زنان ایرانی به عنوان نیمی از جمعیت آن سرزمین نقش بسیار مهمی در تحولات اقلیمی و سازگاری و آسیب شناسی جغرافیایی آن می‌توانند ایفا کنند.