نشست جهانی تغییرات آب و هوایی در شهر ورشو در لهستان در حالی به پایان رسید که هنوز راه برای رسیدن به یک توافق جهانی هموار نشده است. نمایندگان ۱۹۰ کشور جهان از ۲۰ آبان تا اول آذر ( ۱۱ تا ۲۲ نوامبر) در کنفرانسی که به ابتکار سازمان ملل متحد برگزار شده بود گرد هم آمدند تا بر سر دست یابی به یک پیمان جهانی در مورد کاهش گازهای گلخانه‌ای توافق کنند. در این نشست نمایندگان کشورهای جهان اقدامات انجام شده در زمینه کاهش گازهای گلخانه‌ای در کشورهای خود را شرح داده و انتظارات خود از گام‌های مشترک و جهانی را بیان کردند.
هیئت ایرانی به سرپرستی معصومه ابتکار در نشست جهانی تغییرات آب و هوایی در شهر ورشو شرکت کرد و آسیب‌هایی که به دلیل آلودگی هوا و پدیده ریزگردها به محیط زیست ایران وارد شده است را توضیح داد.
هیئت ایرانی نیز که به سرپرستی معصومه ابتکار، رییس سازمان حفاظت محیط زیست، در این نشست شرکت کرده بود ضمن تشریح وضعیت تغییرات آب و هوایی در ایران، آسیب‌هایی که به دلیل آلودگی هوا و پدیده ریزگردها به کشور وارد شده است را توضیح داد. ایران همچنین در این نشست توانست با هیئت‌ها و نمایندگان کشورهای دیگر در مورد همکاری‌های مشترک زیست محیطی رایزنی و تبادل نظر کند. به گفته معصومه ابتکار، هیئت ایرانی برای آن که بتواند حضوری موثر در این نشست داشته باشد از چند ماه پیش فعالیت‌های خود را آغاز کرده بود و نمایندگانی از وزارتخانه‌های نفت، صنعت و معدن، امور خارجه و سازمان انرژی اتمی در آن حضور داشتند. با این حال به تصریح رییس سازمان حفاظت محیط زیست کشور، ایران هنوز فاصله قابل توجهی با تشکیل یک هیئت قوی و موثر برای حضور در نشست‌های مربوط به تغییرات آب و هوایی دارد.
دست آورد ایران، تشکیل صندوق ملی محیط زیست
حضور در این نشست فرصتی بود که مسئولان ایرانی با ایده صندوق ملی محیط زیست در لهستان آشنا شوند و از آن برای راه‌اندازی این صندوق در ایران استفاده کنند. به گفته خانم ابتکار صندوق ملی محیط زیست ایران قرار است بر اساس الگوی صندوق لسهتان راه‌اندازی شود و در این زمینه مذاکراتی نیز با طرف‌های لهستانی صورت گرفته است. همچنین قرار است دوره‌های آموزشی برای برخی مسئولان سازمان محیط زیست ایران، از جمله روسای پارک‌های ملی، در لهستان برگزار شود. طرح تشکیل صندوق ملی محیط زیست در برنامه چهارم توسعه کشور به تصویب رسیده بود، ولی کارهای اجرایی آن در دولت‌های پیشین متوقف ماند. هدف از تشکیل این صندوق کمک به حل مشکلات زیست محیطی است و از فعالیت‌های زیست محیطی در کشور حمایت خواهد کرد.
حضور در نشست تغییرات آب و هوایی سازمان ملل متحد فرصتی بود که مسئولان ایرانی با ایده صندوق ملی محیط زیست در لهستان آشنا شوند و از آن برای راه‌اندازی این صندوق در ایران استفاده کنند.
نماینده ایران در این نشست همچنین توانست با بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل متحد، و دیگر مسئولان ارشد این سازمان در خصوص حمایت از برنامه‌های زیست محیطی در ایران مذاکره کند. در دیدار معصومه ابتکار با کریستینا فیگورس، رییس کنوانسیون تغییرات آب و هوایی، بر افزایش بهره‌مندی ایران از این معاهده و همچنین ایجاد مرکزی در منطقه برای مقابله با خشکسالی و مدیریت تالاب‌ها تاکید شد.
آن‌چه در ورشو گذشت
مذاکرات فشرده کشورهای جهان در نشست ورشو که تا آخرین لحظه بیم شکست آن می‌رفت، سرانجام در آخرین روز به نقطه‌ای مشترک برای ادامه مسیر رسید. کشورهای جهان در پایان این نشست متعهد شدند تا قبل از سال ۲۰۱۵ میلادی پیش‌نویس معاهده‌ای را تهیه کنند که بتواند جایگزین پیمان کیوتو شود. در سال ۲۰۱۵ پاریس میزبان کنفرانسی جهانی خواهد بود تا مفاد این پیش‌نویس به بحث و رای گذاشته شود. اما بر سر تعیین همین مسیر راه نیز اختلافات بسیاری بروز کرد.
گازهای گلخانه‌ای و آینده بشر
پیمان کیوتو یک سند جهانی است که به طور ویژه به مساله کاهش گازهای گلخانه‌ای می‌پردازد. این پیمان در ۲۰۱۲ به پایان رسیده است اما هنوز هیچ پیمانی جایگزین آن نشده.
افزایش دمای هوای کره زمین یکی از چالش‌های اصلی پیش روی ساکنان این سیاره است. آخرین تحقیقات و گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد که انسان مسئول گرم‌تر شدن هوای کره زمین بوده است. جدیدترین گزارشی که توسط «هیئت بین‌دولتی تغییرات آب و هوایی» یا IPCC در سپتامبر (مهرماه) گذشته منتشر شد بر این نکته تاکید می‌کند که گرمای هوا در نیمکره شمالی در طول ۱۴۰۰ سال گذشته به بیشترین میزان خود رسیده است. همچنین میزان بالا آمدن سطح آب دریاها از نیمه سده نوزدهم تاکنون، در دوهزار سال گذشته بی‌سابقه بوده است. این گزارش همچنین به میزان تجمیع گازهای گلخانه‌ای در جو زمین اشاره کرده و می‌گوید افزایش گازهای گلخانه‌ای و برخی ترکیبات نیتروژن در طول هشتصد هزار سال گذشته بی‌سابقه بوده است. گاز دی اکسید کربن نیز به میزان چهل درصد پس از انقلاب صنعتی در سده‌های هجدهم و نوزدهم افزایش یافته است که دلیل اصلی آن استفاده فراوان از سوخت‌های فسیلی و همچنین تغییر کاربری بسیاری از اراضی زمین است.
محدود کردن استفاده از سوخت‌های فسیلی و تلاش برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای از مدت‌ها پیش در دستور کار کشورهای جهان قرار دارد، هرچند هنوز توافقی جدی بر سر چگونگی آن وجود ندارد. کشورهای جهان می‌بایست برای یافتن راه حل و معاهده‌ایی بین‌المللی که جایگزین پیمان کیوتو شود به توافق برسند. پیمان کیوتو یک سند جهانی است که به طور ویژه به مساله کاهش گازهای گلخانه‌ای می‌پردازد. این پیمان در ۲۰۱۲ به پایان رسیده است اما هنوز هیچ پیمانی جایگزین آن نشده.
کشورهایی مانند چین و هندوستان دارای رشد سریع اقتصادی و صنعتی هستند و اگر مسئولیت خود را در این زمینه نپذیرند، میزان گازهای گلخانه‌ای تولید شده توسط آن‌ها از مجموع کل کشورهای توسعه یافته نیز بیشتر خواهد شد. چین هم اکنون بزرگ‌ترین تولید کننده گاز دی اکسید کربن در جهان است.
یکی از دلایل کندی پیشرفت در این زمینه اختلاف نظر برخی کشورهای در حال توسعه با کشورهای توسعه یافته و ثروتمند است. تعدادی از کشورهای در حال توسعه معتقدند از آن‌جا که مسئولیت اصلی گرم شدن آب و هوای زمین بر عهده کشورهای صنعتی و توسعه یافته است، بنابراین تنها کشورهای توسعه باید به طور عمده از میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای خود بکاهند اما کشورهای در حال توسعه مسئولیتی در این زمینه ندارند یا حداقل تعهد آن‌ها باید بسیار کمتر باشد. این دیدگاهی است که در میان کشورهایی مانند چین، هند، ونزوئلا، بولیوی، عربستان سعودی، مالزی و تعدادی دیگر از کشورهای در حال توسعه مشترک است.
از سوی دیگر ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا به شدت با این دیدگاه مخالفند و ضمن پذیرفتن مسئولیت خود در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای از کشورهای در حال توسعه نیز می‌خواهند آن‌ها را همراهی کنند. از سوی دیگر به گفته اتحادیه اروپا و آمریکا، کشورهایی مانند چین و هندوستان دارای رشد سریع اقتصادی و صنعتی هستند و اگر مسئولیت خود را در این زمینه نپذیرند، میزان گازهای گلخانه‌ای تولید شده توسط آن‌ها از مجموع کل کشورهای توسعه یافته نیز بیشتر خواهد شد. چین هم اکنون بزرگ‌ترین تولید کننده گاز دی اکسید کربن در جهان است.
در نشست ورشو کشورها سرانجام بر سر مسیر راهی که بتوان در سال ۲۰۱۵ پیش‌نویس یک پیمان جدید جهانی را تهیه کرد به توافق رسیدند، گرچه هنوز چشم انداز آینده برای یک معاهده جدید روشن نیست.
نشست ورشو مخالفان زیادی نیز داشت. روز ۲۱ نوامبر، یعنی یک روز پیش از پایان کنفرانس، صدها نفر از فعالان مدنی و نمایندگان سازمان‌های غیر دولتی محل این نشست را به نشانه اعتراض ترک کردند. به گفته آنان این نشست هیچ دست آورد مثبتی در بر نداشت و هیچ پیشرفتی حاصل نشد و باز هم سیاست بر اولویت‌های زیست محیطی و آینده بشر سایه انداخت.
